“Avropa Barometri” Azərbaycan cəmiyyətinin nəbzini yoxladı

Hikmət Babaoğlu - "Yeni Azərbaycan" qəzetinin Baş redaktoru

Bəlli olduğu kimi, bu günlərdə "Avropa Qonşuluğu Barometri" çərçivəsində Avropa İttifaqının (Aİ) maliyyələşdirdiyi Avropa Qonşuluğu ölkələrində ictimai rəyin öyrənilməsi ilə bağlı media monitorinqi keçirilib. Bu monitorinqi son illərdə Azərbaycanda keçirilən ən obyektiv, tərəfsiz monitorinq kimi qiymətləndirmək olar. Monitorinqdə müxtəlif mövzular, ölkəmizin siyasi, iqtisadi inkişafı ilə bağlı, ölkədə siyasi güc mərkəzlərinin balansı və eyni zamanda, sosial vəziyyətin öyrənilməsi, sosial-psixoloji əhval-ruhiyyənin səviyyəsinin, Avropa ölkələrinə münasibətin necəliyinin müəyyənləşdirilməsi və s. kimi prioritet istiqamətlər əhatə olunub.

İctimai münasibət həyata keçirilən siyasətlə düz mütənasibdir

Diqqəti çəkən birinci məqam odur ki, monitorinqin nəticələrinə görə, Azərbaycan vətəndaşlarının 92 faizi Azərbaycan hökumətinə inanır. Hesab etmək olar ki, bu, artıq uzun illərdir Azərbaycanda həyata keçirilən daxili siyasətə cəmiyyətin adekvat münasibətidir. Çünki Azərbaycan Respublikasının Prezidenti dəfələrlə bəyan edib ki, ölkəmizdə dövlətin siyasətinin mərkəzində vətəndaş, onların rifahı dayanır. Sosial dövlət kimi Azərbaycan Respublikası ötən illər ərzində sözün həqiqi mənasında məhz bu terminin məzmununun ifadə etdiyi əsaslara söykənərək vətəndaş-dövlət münasibətlərinin qurulmasını, tənzimlənməsini təmin edib. Biz bunu ölkənin ümumi iqtisadi inkişafını ifadə edən, sosial vəziyyətin yaxşılaşması tendensiyasını göstərən, bank-maliyyə sektorunun fəaliyyətini əks etdirən rəqəmlərdə əyani şəkildə müşahidə edə bilərik.

Sosial göstəriciləri ifadə edən rəqəmlər nə deyir?

Son illərdə ölkəmizdə yoxsulluğun səviyyəsi 50 faizdən 6 faizə enib. Bununla yanaşı, 2003-cü ildə Prezident İlham Əliyevin ölkəmizdə işsizliyin aradan qaldırılmasına dair elan etdiyi prinsiplərin bu gün Azərbaycanda tam şəkildə həyata keçirildiyini müşahidə etməkdəyik. Belə ki, qeyd edilən dövrdən ölkəmizdə aparılan məqsədyönlü siyasət nəticəsində bu gün Azərbaycanda işsizliyin səviyyəsi 5,2 faiz təşkil edir. Bir sıra Avropa ölkələri ilə müqayisə etsək məlum olur ki, Avropa ölkələrində bu rəqəm 8-9 faiz, bəzilərində isə ikirəqəmli ədədlərlə ifadə olunur. Nəzərə alsaq ki, 2008-ci ildən Avropa ölkələrində baş verən iqtisadi böhran bu göstəricilərin artmasına səbəb olub, o zaman cəsarətlə deyə bilərik ki, əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılması, işsizliyin aradan qaldırılması istiqamətində Azərbaycanda həyata keçirilən siyasətin nəticələri nə dərəcədə düzgündür.
Həyata keçirilən iqtisadi siyasət nəticəsində Azərbaycan bu gün dünyanın ən dinamik inkişaf edən ölkələrindən biridir. Ölkəmizdə neft gəlirlərinin səmərəli istifadəsi, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi büdcə gəlirlərini artırıb, əhalinin güzəranı gündən-günə yaxşılaşıb. 9 milyondan çox əhalisi olan respublikamız dünyada ən yüksək ümumi daxili məhsul (ÜDM) göstəricisinə və 50 faizlik sənaye istehsalı artımına nail olub.

İnvestisiya idxalından investisiya ixracına doğru

Hazırda iqtisadi inkişaf tendensiyası Azərbaycanı investisiya idxal edən ölkədən investisiya ixrac edən ölkəyə çevirib. Son 2 ildə qeyri-neft sektorunda ÜDM istehsalı orta hesabla 10 faiz artıb. Bununla bərabər ölkəmizdə sənayenin müxtəlif istiqamətlərində inkişaf müşahidə edilməkdədir. Cari ildə isə 100-ə yaxın müxtəlif sənaye obyektinin istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur.
İctimai rəyin bu şəkildə ifadə olunmasında əsas şərtlərdən biri də Azərbaycanın xarici borcunun demək olar ki, olmamasıdır. Hazırda Azərbaycanın xarici borcu ÜDM istehsalının 7,5 faizini təşkil edir. Təkcə cari ilin ilk 3 ayında 12,19 milyard manatlıq və ya əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən 3,1 faiz çox ÜDM istehsal edilib. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda iqtisadiyyat dinamik olaraq inkişaf edir. İqtisadiyyatın qeyri-neft sahələrində yaradılmış əlavə dəyərin həcmi isə bu ilin üç ayında 11,4 faiz artaraq 6,6 milyard manat və ya ÜDM-nin 51,3 faizini təşkil edib.

Əhalinin gəlirlərində ciddi artım var

Öz növbəsində ÜDM-dəki yüksəlmə öz ifadəsini əhalinin gəlirlərinin artmasında tapıb. Belə ki, ümumi daxili məhsulun əhalinin hər nəfərinə düşən həcmi 1399,6 manat (1783,4 ABŞ dolları) təşkil edərək 1,7 faiz artıb. Cari ilin birinci rübündə ölkə əhalisinin nominal gəlirləri əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 5,9 faiz artaraq 7,7 milyard manata çatıb. Onun hər nəfərə düşən həcmi 4,5 faiz artıb. Ölkədə orta aylıq əməkhaqqı isə əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 7,8 faiz artaraq 397,1 manat təşkil edib.
Bütün bunlarla yanaşı, ölkədə həyata keçirilən sosial siyasət sayəsində Azərbaycanda olan 1 milyona yaxın məcburi qaçqın və köçkünün məskunlaşdırılması demək olar ki, başa çatdırılıb. Əhalinin az sosial təminatlı olan bu hissəsi hər cür şəraiti - idman, sağlamlıq, mədəniyyət, səhiyyə və s. kimi mərkəzləri olan xüsusi şəhərciklərdə məskunlaşdırılıb. Görülən bu tədbirlər isə dövlətə münasibətdə ictimai rəyin formalaşmasında da öz əksini tapıb.
Heç şübhəsiz ki, bununla yanaşı, Azərbaycanda mədəniyyətin, incəsənətin, təhsilin, elmin inkişaf etdirilməsi istiqamətində xüsusi proqramlar həyata keçirilib. Eyni zamanda, Azərbaycanda ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı ilə bağlı dövlət proqramları qəbul edilib və həyata keçirilib. Ölkədə ucqar rayon və kəndlərin qazlaşdırılması, elektrik enerjisi ilə təchizatı, rabitə və kommunikasiya işinin yüksək səviyyədə təşkili və digər tədbirlər regionların sosial-iqtisadi inkişaf proqramları çərçivəsində həyata keçirilib.

92 faizlik nəticə tamamilə obyektivliyi əks etdirir

Sadaladığımız bütün rəqəmlər isə nəticə etibarı ilə Azərbaycan vətəndaşının mövcud hökumətə münasibətini formalaşdırıb. Belə olan halda sadaladığımız və sadalaya bilmədiyimiz digər əsaslar məhz Azərbaycan vətəndaşlarının öz mövqelərini bildirməsində əsas olub. Nəticə isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda hökumətə inam 92 faiz olub. Hesab edirik ki, bu tamamilə obyektiv rəqəmdir.
Heç şübhəsiz ki, Aİ-nin "Avropa Qonşuluğu Barometri" çərçivəsində həyata keçirdiyi bu media monitorinq Avropa qonşuluğu siyasəti ölkələri ilə münasibətlərin tənzimlənməsində də əsas ictimai baza kimi qəbul edilir.

Hər cür inkişafı hüquqi baza dəstəkləyir

Azərbaycanda iqtisadi inkişafa paralel olaraq hakimiyyətin ayrı-ayrı qollarına münasibətə gəlincə ölkə parlamentinə inam ikinci yerdə gəlir. Rəqəmdə ifadəsinə görə, əhalinin 68 faizi ölkənin qanunverici orqanının fəaliyyətini məqbul hesab edir. Bu rəqəmin sosioloji mahiyyətini ümumi kütləvi fikirlə ifadə etsək bəlli olacaq ki, bu, Azərbaycandakı iqtisadi inkişafın qanunvericilik bazasında əsaslarının təmin olunması və hüquqi nöqteyi-nəzərdən tənzimlənməsinin göstəricisidir. Eyni zamanda, Azərbaycan hökumətinin həyata keçirdiyi sosial-iqtisadi siyasətin hüquqi əsaslara söykənməsinin göstəricisidir. Məhz bu mənada bu rəqəm Azərbaycan vətəndaşlarının parlamentə etimadının göstəricisi sayıla bilər. Bu rəqəmlərin hər ikisi olduqca yüksək rəqəmdir. Müstəqil Azərbaycan vətəndaşlarının mövqelərini ifadə etməsi baxımından da kifayət qədər ciddi şəkildə qiymətləndirilməsi lazım olan rəqəmdir.

Həyatımızdan razıyıqmı?!

Media monitorinqin nəticələrində göstərilir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının 65 faizi öz həyatlarından razıdırlar. Bu sualın məhz media monitorinqə daxil edilməsi təkcə sosioloji faktor deyil, həm də ciddi sosial-psixoloji faktordur. Nəzərə alsaq ki, monitorinq əsas etibarı ilə 35 yaşına qədər olan gənclər arasında keçirilib bu rəqəmi Azərbaycan sosio-psixologiyasının keyfiyyəti kimi də qəbul edə bilərik. Bu, əslində, Azərbaycanın gələcəyi ilə bağlı ölkə gənclərinin mövqeyidir. 65 faizlik rəqəm onu ifadə edir ki, gənclər bu vaxta qədər ölkədə həyata keçirilən iqtisadi, sosial, daxili, xarici siyasətin davam etdirilməsində maraqlıdır və bu siyasi kursun doğruluğuna inanırlar.
Başqa bir sosial-psixoloji faktor ondan ibarətdir ki, 65 faiz gənc öz dövlətinə, hökumətinə etimad edir və bütün problemlərini hazırki hökumətin həll edəcəyinə inanır. Məhz bu kriteriyalar baxımından 65 faizlik rəqəmi həm sosial, həm psixoloji faktor kimi qiymətləndiririk və hesab edirik ki, bu da Azərbaycan hökumətinin siyasi varisliliyini təmin edəcək əsas sosial-siyasi, sosial-psixoloji göstəricidir. Nəzərə alsaq ki, 2013-cü il prezident seçkiləri ilidir və əsas etibarı ilə seçkilərdə əhalinin aktiv hissəsi, xüsusən də, gənclər çox fəal iştirak edirlər. Biz əvvəlcədən seçkinin nəticələrinin proqnozlaşdırılmasında gənclərin rolunun necə olacağını deyə bilərik.

Əhali iqtisadi siyasəti doğru hesab edir

Monitorinqdə daxil edilən sorğulardan biri isə Azərbaycanın iqtisadi baxımdan inkişaf istiqamətlərinə vətəndaşların münasibətlərinin öyrənilməsinə yönəlib. Göstəricilər kifayət qədər yüksəkdir. Belə ki, 48 faiz əhali Azərbaycanda həyata keçirilən iqtisadi siyasətin doğru istiqamətdə qurulduğunu qeyd edir. Bu isə onun göstəricisidir ki, Azərbaycanda həyata keçirilən iqtisadi siyasət bəzi hallarda qeyd olunduğu kimi təkcə neft sektoruna söykənən birtərəfli iqtisadiyyat deyil, bu iqtisadi siyasət Azərbaycanın inkişafını təmin edəcək strateji siyasət kursudur ki, bunun özü də müxtəlif istiqamət və sektorlardan ibarətdir.
Rəyi soruşulanların 69 faizi hesab edir ki, Azərbaycanda iqtisadi vəziyyət yaxşıdır. Bu da qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan vətəndaşlarının maddi təminatının yaxşı olduğunun göstəricisidir. Bu nəticə, eyni zamanda, onun göstəricisidir ki, Azərbaycanda əməkqabiliyyətli əhalinin mütləq əksəriyyəti işlə təmin olunub. 69 faizlik rəqəm əslində Azərbaycanda işsizliyin aradan qaldırılması ilə bağlı hökumətin mövqeyinin sözdə deyil, əməldə öz əksini tapdığını və əhali tərəfindən dəstəkləndiyinin göstəricisidir.

Demokratik proseslər bizi qane edirmi?

Başqa bir məsələ isə bu gün olduqca aktual olan demokratiya məsələsi ilə əlaqədardır. Media monitorinqinə daxil olan suallardan biri də ölkədə gedən demokratik proseslərdən vətəndaşların razı qalıb-qalmaması barədə sorğusu olub. 60 faiz əhali ölkədəki demokratik proseslərdən razı olduğunu bildirib. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda demokratik proseslərin həyata keçirildiyini ən pessimist rəqəmlərə görə 60 faizi, optimist rəqəmlərə görə isə 80-90 faizi etiraf edir. Bu, Azərbaycan siyasi təfəkkürünün və Azərbaycan siyasi palitrasını təşkil edən əsas elektoratın ölkədə gedən demokratik proseslərə münasibətinin göstəricisidir. 60 faiz isə demokratik proseslərdən razı qaldığını konkret bildirir. Bu rəqəm o deməkdir ki, zaman-zaman ayrı-ayrı ölkədaxili siyasi qruplaşmalar tərəfindən Azərbaycanda demokratiya, söz azadlığı, insan hüquq və azadlıqları barədə səsləndirilən fikirlər heç də Azərbaycanın siyasi gərçəkliyini əks etdirən fikirlər deyil. Eyni zamanda, transmilli qeyri-hökumət təşkilatları, ayrı-ayrı fondlar, Qərbdə demokratiya ilə bağlı mövcud olan institutlar, "Human Rights Watch", "Amnesty International", "Freedom House" və s. kimi təşkilatların vaxtaşırı Azərbaycanla bağlı səsləndirdiyi tənqidi fikirlər də doğru deyil. Çünki ölkə vətəndaşlarının Azərbaycanda gedən demokratik proseslər və onların nəticələri ilə bağlı razılığı 60 faizdir. Cəsarətlə deyə bilərik ki, hətta bir sıra Avropa ölkələri bu rəqəmə həsəd apara bilər.

Bəs qoca qitə haqqında nə düşünürük?

Sorğuda, həmçinin, Azərbaycan vətəndaşlarının Avropa ölkələrinə baxışını əks etdirən suala da yer verilib. "Azərbaycan və Aİ arasında yaxşı əlaqələr mövcuddurmu" sualına respondentlərin 53 faizi müsbət cavab verib. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda həyata keçirilən Qərbə inteqrasiya siyasəti strateji xətt olaraq qalır və bu siyasət davam etməlidir. Çünki 53 faiz insan Azərbaycanın Qərbə inteqrasiya olunmasının tərəfdarıdır. Amma bu inteqrasiyanın keyfiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin tezis şəklində ifadə etdiyi fikirlərə söykənərək həyata keçirilməlidir. Yəni, milli-mənəvi dəyərlərimizə sadiq qalmaqla Avropaya inteqrasiya etmənin ən doğru yol olduğunun Azərbaycan vətəndaşları tərəfindən qəbul edilməsidir.
Rəyi soruşulanların yalnız 37 faizi Aİ-nin Azərbaycanla strateji tərəfdaş olduğunu qəbul edir. Bu göstərici digər məsələlərdə qeydə alınan göstəricilərdən azdır. Bu da sırf sosioloji məsələ deyil, eyni zamanda, sosial-psixoloji məsələdir. Çünki bu gün vətəndaşlar hesab edirlər ki, Aİ və yaxud Avropanın ayrı-ayrı institutları ölkəmizdə baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə bağlı bəzi hallarda obyektiv mövqe nümayiş etdirmirlər. Yaxud Azərbaycanın ən böyük problemi olan Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində Azərbaycan vətəndaşlarının arzu etdiyi səviyyədə Aİ ölkələri iştirak etmirlər. Qəbul etmək lazımdır ki, rəqəmin 37 faiz olmasının səbəbi məhz budur. Buna görə də, Azərbaycan vətəndaşları Aİ-ni özünün strateji tərəfdaşı kimi qəbul etmirlər. Bu həm də onunla bağlıdır ki, vaxtaşırı Avropa Parlamentində Azərbaycanla bağlı müxtəlif şou xarakterli siyasi bəyanatlar səsləndirilir. Bu azmış kimi, bu yaxınlarda Aİ Parlamentinin deputatları Azərbaycanın yuridiksiyasında olan ərazilərimizə icazəsiz səfər ediblər. Yaxud regionda ayrı-ayrı ölkələrdə baş verən antidemokratik hadisələrlə müqayisədə Azərbaycan həmişə onlara qəsdən uduzdurulur. Dolayısıyla Aİ bəzi hallarda dini təəssübkeşliyə qapılaraq və yaxud Avropada mövcud olan islamofob dairələrin təzyiqlərinə uyaraq regionda baş verən hadisələri obyektiv qiymətləndirmir. Məsələn, Ermənistanda seçkilərə münasibət həddən artıq loyal oldu. Baxmayaraq ki, hərbi xunta bu ölkədə yenə antidemokratik yollarla hakimiyyətdə qaldı. Ancaq Azərbaycanda ayrı-ayrı şəkildə baş vermiş kiçik hadisələri Aİ faciə kimi göstərir və bir çox hesabatlarda istər demokratiyanın, istər insan hüquq və azadlıqlarının, hakimiyyət-vətəndaş münasibətlərinin, istərsə də cəmiyyətin inkişafına görə, Ermənistan və digər region ölkələrini Azərbaycandan öndə göstərirlər. Halbuki, Azərbaycan vətəndaşı bu regionda yaşadığına görə, nəyin necə olduğunu hamıdan yaxşı bilir. Azərbaycan vətəndaşlarının Aİ-yə münasibəti də Aİ ölkələrinin Azərbaycana münasibətdə bir qədər ədalətli olmamasından qaynaqlanır.
Bütövlükdə isə "Avropa Qonşuluğu informasiya mərkəzinin" yaydığı məlumatlar əsas etibarı ilə Azərbaycandakı sosial, iqtisadi, siyasi proseslərin nəbzini düzgün tuta bildiyinin göstəricisidir. Hesab edirik ki, bu, eyni zamanda, son dövrlərdə müxtəlif sosial mediada ayrı-ayrı marginal qrupların, müxtəlif şəxslərin Azərbaycanda prezident seçkiləri ərəfəsində keçirdikləri rəy sorğularına bir növ cavabdır. Biz bilirik ki, o sorğuların böyük əksəriyyəti kimlər tərəfindən necə keçirilir və hansı məqsədlərə xidmət edir.
Bütövlükdə Azərbaycanın iqtisadi, siyasi nəbzini ən doğru ifadə edən sorğu isə hələ ki, "Avropa Qonşuluğu Barometri" çərçivəsində keçirilən media-monitorinq nəticələridir.