"Sülh müqaviləsinin əsas məqsədi müharibəni aradan qaldırmaqdır".
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu fikri parlamentdə "Ermənistan" fraksiyasının üzvü Anna Qriqoryanın sualına cavab olaraq səsləndirib.
A.Qriqoryan söyləyib ki, Ermənistan vətəndaşları hələ də Bakıda saxlanıldığı halda (Bakıda saxlanılan erməni separatçıları nəzərdə tutulur - red.) sülh müqaviləsinin imzalanmasını təsəvvür etmək çətindir. Onun sözlərinə görə, bu prosesdə ən vacib prinsiplərdən biri əsirlərin qaytarılması məsələsi olmalıdır. “Əgər bizim Ermənistan pasportuna sahib olan vətəndaşlarımız Bakıda hələ də həbsdə qalırsa, mənim üçün sülh müqaviləsi haqqında düşünmək çətindir. Bu, həm də dövlətin ləyaqəti məsələsidir. Sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra sərhədlərimizin açılması əsas prinsipdir. Yoxsa biz sülh müqaviləsi imzaladıqdan sonra bağlı sərhədlərlə yaşamağa davam edəcəyik? Həmçinin, üçüncü fundamental prinsip isə Azərbaycan qoşunlarının Ermənistan ərazisindən çıxarılması olmalıdır. Amma demarkasiya prosesi müzakirə mövzusudur. Bu proses hansı formada və nə vaxt baş tutacaq? Yəni, əgər bir ölkənin qoşunları sənin suveren ərazindədir, mən o ölkə ilə sülh bağlamağı çətin təsəvvür edə bilərəm. Həmçinin, zaminlik institutuna gəlincə: bizə sülh haqqında danışmaq üçün heç bir zəmanət yoxdur. Bu prinsiplər yerinə yetirilməsə, sülh müqaviləsinin heç bir mənası olmayacaq", - deyə A.Qriqoryan N.Paşinyana müraciət edib.
N.Paşinyan cavabında bildirib ki, sülh müqaviləsinin mahiyyəti ilə qeyd edilən məsələlər birbaşa əlaqəli olmaya bilər.
"Əgər deyirsən ki, müqavilə imzalandıqdan sonra məhbuslar dərhal geri dönməyəcəksə, müharibə başlanmalıdır, bu yanlış məntiqdir. Mən dəfələrlə vurğulamışam ki, Ermənistanın suveren əraziləri müzakirəyə çıxarılmayıb və çıxarılmayacaq, lakin Ermənistan öz ərazi bütövlüyünü hərbi yolla bərpa etmək məqsədində deyil. Biz inanırıq ki, bu məsələləri siyasi və diplomatik yollarla həll etmək mümkündür.
Zaminlik məsələsinə gəldikdə isə, mən bu mövzunu ən yalan və saxta mövzu hesab edirəm. Biz ya öz təhlükəsizliyimizi təmin etməliyik, ya da heç bir zamin bizə kömək etməyəcək, çünki zaminlər adətən bazarlıq mövzusudur. Özümüz məsələlərimizi həll etməliyik. ABŞ-da sonuncu Vyetnam müharibəsi əsirinin geri dönməsi nə qədər uzun sürdü?" - deyə N.Paşinyan bildirib.
O əlavə edib ki, sərhədlərin açılması sülhün nəticəsidir, sülh müqaviləsinin tərkib hissəsi deyil.
Bununla yanaşı, Nikol Paşinyan növbəti dəfə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkməyə çalışaraq, öz çıxışında səs-küylü bəyanatlarla çıxış etdi. O, Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı heç bir tələb olmadığını iddia etdi və bununla bağlı ona qarşı irəli sürülən iddiaları tamamilə əsassız adlandırdı. Lakin bu, erməni liderinin yalnızca söz oyunlarından ibarət olduğu kimi, bölgədə davamlı sülh və stabilliyə olan istəksizliyini bir daha nümayiş etdirdi.
N.Paşinyan öz çıxışında əksinə, “Azərbaycanın Konstitusiyasında Ermənistana qarşı ərazi iddialarının olduğunu” iddia edib. O, 1919-cu ildə Paris Sülh Konfransında təqdim olunan xəritələrə istinad edərək, “bu xəritələrin Azərbaycanın o dövrkü ərazilərinin indiki Ermənistanın bəzi bölgələrini əhatə etdiyini irəli sürüb”. Bu xəritələr, onun fikrincə, “Azərbaycanın ərazi iddialarını təsdiqləyir”. Lakin reallıqda, Ermənistanın Konstitusiyasından çıxarılmalı olan ərazi iddiaları barədə heç bir konkret addım atılmır və bu, Bakının əsas tələblərindən biri olaraq qalır.
Sözügedən bəyanatlar Ermənistan rəhbərliyinin Azərbaycanın təklif etdiyi sülh müqaviləsi üçün zəruri olan şərtləri yerinə yetirmək istəmədiyini açıq şəkildə göstərir. Ermənistanın sülh prosesinə qarşı belə sərgilədiyi davranış, bölgədə davamlı stabilliyə nail olunmasına qarşı maneələr yaratmağa davam edir. Bu mövqe, Ermənistanın öz xalqına və regiona qarşı məsuliyyətsiz yanaşmasından irəli gəlir.
N.Paşinyan çıxışını davam etdirərək, Azərbaycanı “etnik təmizləmə” aparmaqda günahlandırdı. Onun iddiasına görə, “Qarabağdakı ermənilər bu səbəbdən məcburi köçkünə çevrildi”. Halbuki, Azərbaycan tərəfi bu iddiaları qətiyyətlə rədd edərək, bölgədə yaşayan ermənilərin öz arzularına uyğun olaraq köç etdiklərini, heç bir təzyiqin olmadığını dəfələrlə bəyan edib. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının missiyası da bu faktı təsdiqləyib və Ermənistanın uydurma ittihamlarını təkzib edib.
N.Paşinyanın daha əvvəl verdiyi bəyanatlardan da məlumdur ki, Azərbaycan erməni vətəndaşlarına öz ölkəsinin vətəndaşlığını təklif edərək, onların hüquqlarını və təhlükəsizliyini təmin etməyə hazır olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır. Ermənilər bu şərtləri qəbul etsələr, Azərbaycan qanunlarına uyğun yaşamaq hüququna malik ola bilərlər. Qarabağdakı ermənilərə bu cür humanitar yanaşma, Azərbaycanın sülhə olan sədaqətini və erməni əhalisinin təhlükəsizliyini təmin etmək istəyini bir daha sübut edir.
Nəhayət, N.Paşinyan “Azərbaycanın təklif etdiyi sülh müqaviləsinin bəzi maddələrini qəbul etdiyini, lakin Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik edilmədən bu müqaviləni tamamilə imzalamaq istəmədiyini” bildirdi. Bu isə Bakının tələb etdiyi əsas şərtin, yəni Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı olan ərazi iddialarının çıxarılması məsələsini gözardı etdiyini göstərir. Ermənistan tərəfinin bu yanaşması, sülh danışıqlarının uğursuzluqla nəticələnəcəyinə dair narahatlıqları artırır.
Rəsmi Bakı dəfələrlə qeyd edib ki, sülh müqaviləsi layihəsinin əksər maddələri üzrə razılıq əldə olunub, lakin bəzi vacib məqamların hələ də razılaşdırılması mümkün olmayıb. Bu isə göstərir ki, Ermənistanın avantürist siyasəti nəticəsində sülh müqaviləsinin tam imzalanması gecikir. Azərbaycanın mövqeyi qətidir – Ermənistanın bu tələbləri yerinə yetirmədən bölgədə sabitlik əldə etmək mümkün deyil. Yerevanın manevr sahəsi isə hər gün daralır və gec-tez Ermənistan Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməli olacaq.
Beləliklə, Ermənistan rəhbərliyinin sülh prosesinə yanaşması regionda davamlı stabillik və təhlükəsizliyin əldə olunmasına maneələr yaratmaqda davam edir. Ermənistan sülh müqaviləsi şərtlərini qəbul etmədikcə, onun üçün manevr imkanı daha da məhdudlaşacaq, çünki bölgədə davamlı sülhə nail olmaq yalnız Azərbaycanın irəli sürdüyü şərtlərin yerinə yetirilməsi ilə mümkündür.
Ermənistanın son aylardakı açıqlamaları və rəsmi bəyanatları açıq şəkildə göstərir ki, Yerevanın sülh müqaviləsi imzalamaq və Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılmasını təmin etmək barədə vədləri yalnız sözdə qalır. Əslində, Ermənistan rəhbərliyinin və xüsusilə Baş nazir Nikol Paşinyanın son çıxışları və qərarları Yerevanın Cənubi Qafqazda sülhə və sabitliyə dair heç bir real niyyəti olmadığını ortaya qoyur. Əksinə, Ermənistanın öz ordusunu gücləndirmək, qapalı silah anlaşmaları imzalamaq və kollektiv Qərbin göstərişlərinə uyğun hərəkət etməklə bölgəni gərginlik altında saxlamağa çalışdığı aydın görünür. Bu siyasət isə Ermənistanın regional təhlükəsizliyə zərər vurmağa davam etdiyini göstərir.
Nikol Paşinyan bir neçə ay öncə İrəvanda keçirilən beynəlxalq bir konfransda Ermənistanın sülh müqaviləsi bağlamağa hazır olduğunu bəyan etdi və Azərbaycanla mövcud danışıqların 80 faizinin artıq razılaşdırıldığını bildirdi. Ancaq Ermənistanın bu anlaşmaları yerinə yetirmək üçün konkret addımlar atmaması, onların sülhə dair bəyanatlarının boş sözlərdən ibarət olduğunu göstərir. Ən son açıqlamalardan biri, Paşinyanın Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı heç bir tələb olmadığını iddia etməsi oldu. Lakin bu bəyanat, Ermənistanın real məqsədlərini gizlətməyə çalışdığı təəssüratını gücləndirir. Çünki Ermənistan Konstitusiyasının Qarabağı öz ərazisi kimi göstərməsi və bu mövzuda heç bir dəyişiklik edilməməsi, Yerevanın sülh müqaviləsinin əsas şərtlərindən birini yerinə yetirmədiyini təsdiq edir.
Bu siyasətin nəticələri isə Ermənistanın bölgədə sabitliyə töhfə vermək istəmədiyini göstərir. Digər tərəfdən, İrəvanın Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı vədləri də sadəcə diplomatik bir addımdan irəli getmir. Ermənistanın Baş naziri Paşinyan dəfələrlə dəhlizin açılmasına qarşı olmadığını bəyan edib. Ancaq bu məsələ ilə bağlı irəli sürülən şərtlər, əslində, Ermənistanın bu layihəni qəsdən yubatdığını sübut edir. Halbuki, Zəngəzur dəhlizinin açılması təkcə Azərbaycanın deyil, həm də Ermənistanın iqtisadi maraqlarına uyğundur. Dəhlizin reallaşması bölgədə iqtisadi əlaqələri genişləndirə, yeni ticarət yolları yarada bilərdi. Lakin Ermənistan bu layihənin həyata keçirilməsinə qarşı müxtəlif bəhanələr gətirərək, Cənubi Qafqazda sabitliyin yaranmasını əngəlləyir.
Ermənistanın sülh danışıqlarında göstərdiyi ikili yanaşma ilə yanaşı, İrəvanın hərbi qüvvələrini gücləndirmək üçün atdığı addımlar da narahatlıq doğurur. 2023-cü ilin sonlarında Ermənistanın Fransa, Hindistan və digər ölkələrlə yeni silah müqavilələri imzaladığı məlum oldu. Xüsusilə, Hindistanla imzalanan silah alış-verişi müqaviləsi Ermənistanın sürətlə hərbiləşdiyini göstərir. Sözügedən müqavilələr çərçivəsində Ermənistan böyük miqdarda hərbi texnika və silah-sursat əldə etdi. Bununla yanaşı, Fransa ilə də hərbi-texniki əməkdaşlıq daha da genişləndirildi və bir sıra silahların Ermənistana tədarükü haqqında məlumatlar ortaya çıxdı. Bu silahlanma prosesləri Ermənistanın yalnız öz ordusunu gücləndirmək məqsədini ortaya qoymur, həm də onun bölgədə sülhə dair hər hansı real niyyətinin olmadığını təsdiqləyir.
Bu dövrdə Ermənistan hökumətinin fəaliyyətini izləyən müşahidəçilər, Ermənistanın Qərb ölkələrinin təlimatlarını icra etdiyini qeyd edirlər. Ermənistan, Qərbin geosiyasi maraqlarına uyğun hərəkət edərək, Rusiya ilə münasibətləri zəiflətmək və NATO ilə yaxınlaşmaq üçün addımlar atır. Paşinyanın bu yaxınlarda Rusiya ilə əlaqələrini açıq şəkildə tənqid etməsi və Ermənistanın gələcəkdə daha çox Qərbə yönələcəyini bildirməsi İrəvanın bu istiqamətdə davamlı bir xətt izlədiyini sübut edir. Həmçinin, Ermənistanın Rusiyadan uzaqlaşaraq NATO ilə sıx əməkdaşlıq etmək istəyi, regionda hərbi gərginliyin artmasına səbəb ola bilər. Bu da Ermənistanın sülh müqaviləsinə dair bəyanatlarının sadəcə Qərbə xoş görünmək üçün olduğu qənaətini gücləndirir.
Ermənistanın hərbiləşdirmə siyasəti ilə bağlı son faktlar da diqqət çəkir. Paşinyan hökuməti 2024-cü ilin əvvəlindən etibarən ölkənin hərbi büdcəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. Bu artım, Ermənistanın ordusunu gücləndirmək və yeni silahlar əldə etmək üçün atdığı addımlarla birbaşa əlaqəlidir. Statistika göstərir ki, Ermənistanın hərbi büdcəsi 2024-cü ildə əvvəlki illərlə müqayisədə 30 faiz artıb. Bu rəqəmlər Ermənistanın hərbi xərclərinin nə qədər ciddi olduğunu və bölgədə sülhə dair verdiyi bəyanatlarla uyğun gəlmədiyini bir daha ortaya qoyur.
Rəsmi İrəvanın rəsmi şəxslərinin açıqlamaları da bu ölkənin sülh və sabitlik niyyətinə dair şübhələri artırır. Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bir neçə gün əvvəl etdiyi açıqlamada, Azərbaycanla imzalanması planlaşdırılan sülh müqaviləsinin müəyyən şərtlər altında qəbul edilə biləcəyini bildirdi. Lakin bu şərtlər, Ermənistanın Konstitusiyasına dəyişiklik etməməyi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tam şəkildə tanımamağı nəzərdə tutur. Bu isə bir daha göstərir ki, İrəvan, əslində, sülhə razı olmaq istəmir və bölgədə gərginliyi davam etdirmək niyyətindədir.
Nəticə etibarilə, Ermənistanın son aylardakı bəyanatları və hərbi fəaliyyətləri onun yalnız sözdə sülhə dair iddialarını göstərir. Reallıq isə tam əksini ortaya qoyur: Ermənistanın sülh müqaviləsini qəbul etməkdə heç bir real niyyəti yoxdur və o, Qərbin göstərişlərinə uyğun hərəkət edərək, bölgədə sabitliyi pozmağa davam edir. İrəvanın silahlanma siyasəti və diplomatik oyunları isə, yaxın gələcəkdə Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin təmin olunmasına mane olmaqla, bölgədə gərginlik və qeyri-sabitliyin artmasına səbəb ola bilər.