Bakı. Trend:
Dünyanın geosiyasi mənzərəsində qeydə alınan dəyişikliklər Cənubi Qafqaza da təsirsiz ötüşməyərək, burada proseslərin inkişaf axarına özünəməxsus şəkildə yön verir. Azərbaycan uğurlu xarici siyasəti, eyni zamanda yeni dünya nizamının formalaşmasında artıq öz rolunu oynamağa başlaması fonunda baş verən dəyişiklikləri öz maraqları ilə müvəffəqiyyətlə uzlaşdırır. Şübhə doğurmur ki, Azərbaycan qarşıdakı dövrdə həm regionda lider statusunu daha da gücləndirəcək, həm də daha geniş coğrafi məkanda nüfuz və təsir dairəsini genişləndirəcək. Bunu şərtləndirəcək daha bir faktor nüvəsində Azərbaycanın da yer aldığı türk dünyasının yeni intibah dövrünün başlanmasıdır.
Azərbaycana qarşı düşmənçilik siyasətindən hələ də əl çəkməyən Ermənistana gəlincə, bu ölkə artıq bir çox erməni ekspertlərinin özlərinin də etiraf etdiyi kimi geosiyasi, geoiqtisadi uçuruma yuvarlanır. Bunu şərtləndirən səbəblər çoxsaylıdır, Ermənistanın özündən, eləcə də xarici faktorlardan qaynaqlanır. Xüsusən də Rusiya və İranla bağlı proseslər Ermənistan üçün yeni problemlərə yol açır. Faktdır ki, Ermənistanın 1990-cı illərdən bəri bir dövlət kimi varlığının təmin olunmasında bu iki ölkə müstəsna rol oynayıb. Ancaq xislətindən əl çəkməyən ermənilər son illərdə ruslara, elə iranlılara qarşı sözün əsl mənasında xəyanətkar mövqe sərgiləyiblər və bu siyasət indi də davam edir. Məsələn, rəsmi İrəvan Qərbin lehinə Rusiya ilə əməkdaşlığını arxa plana atır. Bu, hərbi, siyasi və digər bir çox sferalarda özünü qabarıq şəkildə büruzə verir. Artıq faktdır ki, Ermənistan Rusiyanın liderlik etdiyi bir sıra təşkilatlarda, o cümlədən Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında iştirakını məhdudlaşdırır. Əvəzində bəzi Qərb ölkələri ilə münasibətlərində rəsmi İrəvan ciddi dəyişikliklərə gedir və açıq şəkildə onların himayəsinə sığınır.
Bu günlərdə isə Ermənistan Rusiyanı narazı salacaq daha bir addım atıb. Söhbət ondan gedir ki, Ermənistan parlamenti “Ermənistan Respublikasının Avropa İttifaqına üzvlük prosesinin başlanması haqqında” qanun layihəsini ikinci və sonuncu oxunuşda qəbul edib. Kreml məsələyə narazılıq dolu reaksiya verib. Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk qeyd edib ki, artıq Ermənistan Avrasiya İqtisadi İttifaqı və Avropa İttifaqı arasında seçim etməlidir: “Mən Ermənistanda qəbul edilən qanunun mətni ilə tanış oldum və bu, Ermənistanın daxili işidir. Bununla belə Ermənistan seçim etməli olacaq. Çünki iki stulda oturmaq mümkün olmayacaq, bu, tamamilə aydındır”.
Nəzərə alınmalıdır ki, Rusiyanın Ermənistan hələ də xeyli təsir vasitələri mövcuddur. Enerji daxil olmaqla Ermənistan iqtisadiyyatının bir çox sahələri Rusiyanın nəzarəti altındadır. Ermənistanın ixracında Rusiya liderliyini qoruyur, erməni miqrantlarının iş üçün üz tutduğu əsas ölkə yenə şimal qonşumuzdur. Bundan başqa, Ermənistanda Rusiyaya sadiq xeyli siyasi qüvvə, təşkilat, media vasitələri və digər institutların olduğu da sirr deyil. Bu ölkədə Rusiya hərbi cəhətdən də olduqca güclüdür və Ermənistan ərazisində əsgəri bazalara malikdir. Bütün bunlar o deməkdir ki, Moskvanın əlində İrəvana təsir üçün yetərincə vasitələr var. Regiondan uzaqda yerləşən Qərb isə Kremlin bu təsir vasitələrini işə salacağı halda Ermənistanı müdafiə etmək iqtidarında deyil. Ukrayna və Gürcüstan təcrübəsi Rusiyanın hətta məqsədi üçün güc yoluna əl atmaqda belə tərəddüd etmədiyini göstərir.
İranla bağlı hadisələrin inkişafı da Ermənistanın tezliklə bu ölkənin dəstəyini itirəcəyini istisna etmir. Məsələ burasındadır ki, ABŞ-da Donald Trampın hakimiyyətə gəlişi İrana qarşı Amerika və İsrailin hərbi əməliyyatlara başlama riskini xeyli artırırb. Tərəflər arasında hərbi ritorika hər keçən gün daha sərt xarakter alır. Trampın NBC telekanalında verdiyi şərhlər müharibənin yaxın günlərdə başlaya biləcəyin iistisna etmir. ABŞ Prezidenti Tehrana qarşı ritorikasını daha da sərtləşdirərək, danışıqlardan imtina ediləcəyi təqdirdə İrana “görünməmiş bombardmanlar”, həmçinin ikinci dərəcəli tariflərin tezliklə tətbiq ediləcəyini vəd edib. Bundan öncə isə Ağ Evin rəhbəri İranın ali dini lideri Əli Xamneyiyə rəsmi məktub göndərərək, İranın nüvə proqramı ilə bağlı ziddiyyətli məqamları çözəcək və Tehranı son illərdə mütəmadi olaraq İsrail və Amerika hədəflərini atəşə tutan müttəfiq şiə silahlılarına nəzarət etməyə məcbur edəcək hərtərəfli saziş üzrə dialoqa çağırıb. İranın ali dini rəhbəri bu yaxınlarda Trampa birbaşa danışıqlara icazə verməkdən imtina edib, lakin dolayı dialoq üçün fürsət pəncərəsi buraxdığını bildirib. Baş verənlər fonunda İsrailin “Kanal-14” televizyası məlumat yayıb ki, ABŞ məsələni artıq hərbi müstəvidə çözmək niyyətindədir: “İsrail və ABŞ misli görünməmiş zərbə vurmaqla təkcə İranın nüvə proqramını yox, həm də SEPAH-ı iflic vəziyyətə salmaq niyyətindədirlər, bu zərbə İslam Respublikasının ciddi zəifləməsinə və hətta süqutuna səbəb ola bilər”.
Bunlara cavab olaraq İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun aerokosmik qüvvələrinin komandanı Əmir Əli Hacızadə qeyd edib ki, ABŞ-ın regionda, xüsusən də İranın perimetri ətrafında 10 bazası var və bu bazalarda 50 min hərbçi yerləşdirilib. Savaş olacağı halda İran onları hədəfə alacağını bəya edir. İran mənbələrinin Britaniyanın “The Telegraph” nəşrinə verdikləri açıqlamalara əsasən, Tehranın əks-hücumları həm də transregional xarakter daşıya bilər. “The Telegraph”a danışan mənbə bildirib ki, Tehran ABŞ və Britaniyanın birgə idarə etdiyi Hind okeanındakı Dieqo Qarsiya adasındakı hərbi-dəniz bazasını da atəşə tutmaq imkanını nəzərdən keçirir.
Beləliklə, baş verənlər İranın daha çox ABŞ məsələsi ilə məşğul olmasını, Ermənistana diqqət və köməyinin azalmasını şərtləndirir. Həm də İranda nəzərə alınır ki, ABŞ hərbçiləri və texnikaları indi Ermənistanda daha tez-tez görünürlər. Onların məhz Ermənistan ərazisindən istifadə edərək, İranla bağlı kəşfiyyat işləri həyata keçirməsi istisna edilmir.
Iran və Rusiya kimi himayədarlaını itirməkdə olan Ermənistan daxilində də vəziyyət gərginləşir. Burada siyasi qütbləşmə kəskinləşir, fərqli mövqedə olanlar daha barışmaz mövqe tuturlar. Artan sosial və iqtisadi problemlər Ermənistanı daha çətin vəziyyətə salır. Ölkənin himayəsinə sığınmaq istədiyi Qərb isə Ermənistanın üzləşdiyi geosiyasi, geoiqtisadi və digər problemləri köklü şəkildə həll etməyə qadir deyil və heç belə bir istək də yoxdur. Bu şəraitdə ölkənin demək olar ki, yeganə xilas yolu Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasından keçir. Amma maraqlıdır ki, bu reallığı bildiyi halda Ermənistan hakimiyyəti hələ də ölkələrimizlə sülh və əməkdaşlıq şəraitində yaşamaq üçün müvafiq addımlar atmır. Bununla da özünü məhv prosesinin daha rəvan getməsinə əlverişli zəmin formalaşdırır.
MTM Analitik Qrup