Azərbaycan, Bakı, 12 iyun /Trend, müxbir İ.İsabalayeva/
Bu il sentyabrın 2-dən təhsil müəssisələrində təhsil və tərbiyə alanların qidalanması üzrə yeni dövlət standartları tətbiq ediləcək.
Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsindən Trend-ə verilən məlumata görə, "Təhsil müəssisələrində təhsil və tərbiyə alanların qidalanması üzrə dövlət standartı" təsdiq edilib. Təhsil müəssisələrində və təhsil müəssisələri üçün qidalanmanı təşkil edən müəssisələrdə bu standartların icrası məcburidir.
Bu standartın əsas məqsədi təhsil müəssisələrində qidalanmanın optimallaşdırılması yolu ilə təhsil və tərbiyə alanların sağlamlığının qorunması və möhkəmləndirilməsidir.
Standartda təhsil müəssisələrində qidanın tərkibinə, qida dəyərliliyinə, həcminə, keyfiyyətinə, təhlükəsizliyinə və qidanın qəbul şəraitinə, qidalanmanın təhlükəsizliyinə və keyfiyyətinə, istifadə olunan qabların təhlükəsizliyinə, həmçinin əsas qida maddələrinə və enerjiyə olan fizioloji tələbat normalarının ödənilməsi üçün tələblər müəyyənləşdirilib. Standartda 3-18 yaşlı uşaq və yeniyetmələr üçün fizioloji tələbat normaları, məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların qidalanmasında istifadə edilməsi üçün tövsiyə olunan əsas qida məhsullarının siyahısı, ümumi təhsil və ilk peşə təhsili müəssisələrində uşaq və yeniyetmələrin qidalanması zamanı istifadəsinə icazə verilməyən məhsulların siyahısı, məktəbəqədər təhsil müəssisələri üçün orta gündəlik ərzaq çeşidinin siyahısı və s. əks olunub.
İctimaiyyət tərəfindən geniş marağa səbəb olduğuna görə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların qidalanmasında istifadə edilməsi üçün tövsiyə olunan qida məhsullarının siyahısını və ümumi təhsil və ilk peşə təhsili müəssisələrində uşaq və yeniyetmələrin qidalanması zamanı istifadəsinə icazə verilməyən məhsulların siyahısı da açıqlanıb.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların qidalanmasında istifadə edilməsi üçün tövsiyə olunan əsas qida məhsullarının siyahısı bunlardır:
Ət və ət məhsulları:
- I kateqoriyalı mal əti;
- dana əti;
- qoyun ətinin yağsız növləri;
- soyudulmuş quş əti;
- dovşan əti;
- həftədə ən çoxu 1-2 dəfə termiki emaldan sonra uşaq qidası üçün bişirilmiş sosiskalar, sardelkalar (mal ətindən), kolbasalar;
- kəsmik və kəsmik məmulatları;
- acı olmayan pendir növləri (məktəbəqədər uşaq qidası üçün bərk, yarımbərk, yumşaq, ərgin pendirlər);
- xama (10%, 15% yağlılıqda) - termiki emaldan sonra;
- sənaye istehsalı olan turş süd məhsulları; qatıq, kefir, yoğurtlar;
- qaymaq (10% yağlılıqda);
Qida yağları:
- kərə yağı (72.5%, 82,5% yağlılıqda);
- bitki yağı (günəbaxan, qarğıdalı, zeytun) - salatlara, veneqretlərə, ikinci xörəklər;
Qənnadı məmulatları:
- zefir, pastila, marmelad;
- şokolad və şokoladlı konfetlər - həftədə ən çoxu 1 dəfə;
- qaletlər, peçenye, krekerlər, vaflilər, pryaniklər, kekslər, şəkər çörək və şəkərbura (minimal miqdarda qida aromatizatorları və boyalar olan məhsullar üstünlük təşkil edir);
- pirojnalar, tortlar (kremsiz);
- sənaye istehsalı olan cemlər, mürəbbələr, povidlo, bal.
Tərəvəzlər:
- təzə tərəvəzlər: kartof, ağ kələm, kök, qırmızı kələm, brüssel və gül kələmi, brokkoli, dəniz kələmi, kök, şəkər çuğunduru, xiyar, pomidor, şirin istiot, yunan qabağı, badımcan, patisson, göy və baş soğan, cəfəri, şüyüd, kahı, turşəng, ispanaq, kərəviz, qırmızı turp, ağ turp, balqabaq.
- tez dondurulmuş tərəvəzlər (təmizlənmiş yarımfabrikatlar): kartof, brüssel və gül kələmi, brokkoli, kök, şəkər çuğunduru, yunan qabağı, badımcanlar, baş soğan, ispanaq, kərəviz, balqabaq, noxud, yaşıl lobya.
Meyvələr:
- alma, armud, banan, gavalı, şaftalı, ərik, giləmeyvələr (çiyələkdən başqa, o cümlədən tez dondurulmuş meyvələr);
- sitrus növlü (portağal, naringi, limon) - orqanizmin qəbul edib-etməməsi nəzərə alınmaqla;
- qurudulmuş meyvələr;
- paxlalılar fəsiləsi: noxud, lobya, mərci;
- fındıq, badam, qoz ləpəsi;
Şirələr və içkilər:
- sənaye istehsalı olan təbii şirələr və nektarlar (şəffaflaşdırılmış və meyvə ləti ilə);
- təbii meyvə əsasında sənaye istehsalı olan içkilər;
- konservantlar və süni əlavələr olmadan sənaye istehsalı olan vitaminləşdirilmiş içkilər;
- qəhvə (surroqat), kakao, çay.
Konservlər:
- pörtlədilmiş mal əti (istisna şəkildə ət olmadıqda) birinci xörəklərin hazırlanması üçün;
- qızılbalıq, sayra (şorbaların hazırlanması üçün);
- kompotlar, dilimlənmiş meyvələr;
Çörək (çovdar, buğda və ya çövdar və buğda ununun qarışığından alınan, zənginləşdirilmiş çörəyi üstün tutaraq), yarmalar (qarabaşaq, yulaf, buğda), makaron məmulatları - məhdud olmadan bütün növlər.
Yodlaşdırılmış xörək duzu.
Maliyyə imkanları olduqda əlavə olaraq uşaqların qidalanmasında aşağıdakılar istifadə oluna bilər:
- dənəvər nərə və qızılbalıq (losos) kürüsü (iki həftə ərzində bir dəfədən tez olmayaraq);
- qırmızı duzlu balıq (qorbuşa, keta üstün olmaqla) - iki həftə ərzində bir dəfədən tez olmayaraq.
Ümumi təhsil və ilk peşə təhsili müəssisələrində uşaq və yeniyetmələrin qidalanması zamanı istifadəsinə icazə verilməyən məhsulların siyahısı:
1. İstifadə müddəti bitmiş və aşağı keyfiyyətli qida məhsulu.
2. Bir gün əvvəl hazırlanmış qida.
3. Xarab olma əlamətləri ilə meyvə-tərəvəz məhsulları.
4. Baytarlıq nəzarətindən keçməmiş kənd təsərrüfatı heyvanlarının, balıqların və kənd təsərrüfatı quşlarının bütün növlərinin əti, içalat məhsulları.
5. İçalat məhsulları (qaraciyər, dil və ürək istisna olmaqla).
6. İçalatı təmizlənməmiş quş.
7. Vəhşi heyvanların əti.
8. Suda üzən quşların yumurtası və əti.
9. Qabığı çirklənmiş yumurta, həmçinin salmonellyoza görə qeyri sağlam təsərrüfatdan olan yumurta.
10. Germetikliyi pozulmuş bankada olan, köpmüş, paslı, deformasiyaya uğramış, etiketsiz konservlər.
11. Termiki emala məruz qalmayan yaşıl noxud.
12. Çirklənmiş və ya anbar ziyanvericiləri ilə yoluxmuş yarma, un, quru meyvələr və başqa məhsullar.
13. Ev şəraitində hazırlanmış istənilən qida məhsulu və konservlər.
14. Kremli şirniyyat məmulatları (piroq və tortlar).
16. Termiki emala məruz qalmayan, təbii halda olan kəsmik və xama.
17. Ev şəraitində hazırlanmış qatıq.
18. Göbələklər və onlardan hazırlanan məhsullar (kulinariya məmulatları).
19. Termiki emala məruz qalmayan içkilər və morslar, kvas.
20. Kənd təsərüffatı heyvanlarının xəstəliyinə görə qeyri-sağlam təsərrüfatdan alınan, çəlləkdə saxlanılan, pasterizə edilməmiş və qaynadılmamış süd.
21. Təbii halda olan və kəsmiyin hazırlanması üçün istifadə olunan süd və qatıq.
21. Termiki emaldan keçməmiş ətdən, quş ətindən, balıqdan hazırlanmış yeməklər.
22. Sirkə, xardal, qıtıqotu, istiotlu bibər və digər (kəskin) ədviyyatlar, xəmiri acıdan naməlum tərkibli tozlar.
23. İstiotlu souslar, ketçuplar, mayonezlər, qəlyanaltı konservlər, turşuya qoyulmuş tərəvəzlər və meyvələr.
24. Təbii kofe, alkoqollu, energetik içkilər.
25. Kulinariya yağları, donuz və qoyun piyi, marqarin və digər hidrogenləşdirilmiş yağlar.
26. Qazlaşdırılmış içkilər.
27. Bitki yağları əsasında süd məhsulları və dondurma.
28. Saqqız, çipslər.
29. Tərkibində etanol olan (0,5%-dən artıq) qımız və turş süd məhsulları.
30. Ət qiyməsi ilə hazırlanmış makaron, ətli blinlər, studenlər, doğramac, paştetlər, siyənək balığından farşmak, üzərinə şirə tökülmüş ətli və balıqlı yeməklər.
31. Yumurtalı makaronlar, qayğanaq.
32. Çox miqdarda yağ doldurulmuş dərin qablarda qızardılan piroqlar və ponçiklər.