Bakı. Trend:
Azərbaycan öz tərəfdaşları üçün enerji tədarükünü artırmaqla həm onların enerji təhlükəsizliyini təmin etmək, həm də öz iqtisadiyyatını gücləndirmək üçün müxtəlif istiqamətlərdə aktiv şəkildə çalışır.
Bu barədə Trend-ə özəl müsahibəsində Azərbaycan Respublikası energetika nazirinin müavini Elnur Soltanov deyib.
Cənub Qaz Dəhlizinin analoqu olaraq yaşıl enerji “dəhlizi”
Nazir müavininin sözlərinə görə, Azərbaycan neft baxımından etibarlı tərəfdaşdır, son vaxtlar isə qaz tədarükü ilə bağlı etibarlılığı daha da güclənib.
“Azərbaycanın ixrac etdiyi neftin böyük hissəsi Avropa
istiqamətinə nəql olunur. Təbii qazla bağlı vəziyyət də eynidir..
Biz 2027-ci ilədək Avropa bazarına qaz nəqlini praktiki olaraq iki
qat artırmağı planlaşdırırıq. Azərbaycan artıq Avropaya 10 milyard
kubmetrdən çox ixrac edir - 2022-ci ildə bu göstərici 11,4 milyard
kubmetr təşkil edib. Bu il də Avropa ölkələrinə analoji həcmdə qaz
nəql etməyi planlaşdırırıq. Yenə də bu, Gürcüstana (2022-ci ildə
2,8 milyard kubmetr) və Türkiyəyə (2022-ci ildə 8,4 milyard
kubmetr) ixrac etdiyimizdən əlavədir. Beləliklə, ümumilikdə, artıq
22,6 milyard kubmetr ixrac etmişik. 2023-cü ildə ümumi ixracın 24
milyard kubmetri keçəcəyi gözlənilir”, - Soltanov deyib.
O, Azərbaycanın artıq bir neçə ildir ki, fevral ayında Cənub Qaz
Dəhlizinin (CQD) Məşvərət Şurasının iclaslarını keçirdiyini qeyd
edib. Bununla belə, bu il Bakıda eyni vaxtda Cənub Qaz Dəhlizi
Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 9-cu iclası və Yaşıl Enerji
Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 1-ci iclası keçirildi.
“Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında Qara dənizin dibi ilə kabel çəkilişi ilə bağlı bu yaxınlarda imzalanmış sazişə gəlincə, bu, artıq bu sənədi imzalamış ölkələr çərçivəsindən kənara çıxa bilər, belə ki, bütün Avropada elektrik şəbəkəsinə qoşulma yetərincə inkişaf edib. Kimsə Avropanın enerji sisteminə daxil olarsa, Azərbaycanda istehsal olunan elektrik enerjisi Avropanın istənilən nöqtəsinə düşə bilər və mənbə Azərbaycanın bərpa olunan enerjisi olacaqdır. Lakin bu, əsaslı təhlil tələb edir. Bizim Gürcüstanla Rumıniyanı birləşdirmək fikrimiz var idi və biz bu layihəyə lap əvvəldən maraq göstərmişik. Lakin sonra öz resurslarımız olan dəniz və küləyin potensialını öyrənəndə anladıq ki, ilkin planlaşdırılan qoşulma kifayət etməyə bilər. Xəzəri Avropa ölkələri ilə birləşdirmək üçün daha böyük ötürücülük qabiliyyəti formalaşdırmaq lazım idi. Yenə də Rumıniyanın seçimi səmərəli tərəfdaşlığımızla bağlıdır, həmçinin müəyyən dərəcədə coğrafiya da bu seçimə təsir edir, belə ki, Rumıniya Qara dənizə yaxınlığını nəzərə alsaq, ən yaxşı namizədlərdən biridir və Macarıstan isə mahiyyətcə bütün Avropaya giriş qapısıdır. Təkrar edirəm, bu sənədi imzaladığımız üçün bütün Avropa ölkələri bizim potensial tərəfdaşlarımızdır – bu, strateji perspektivimizin əsasını
Azərbaycan “yaşıl” enerji ilə Avropa bazarına çıxır
"Azərbaycan artıq Avropa ölkələrinə elektrik enerjisi ixrac edir, bizim əsas tərəfdaşlarımız Gürcüstan və Türkiyə idi və bu istiqamətdə malik olduğumuz əsas birləşmə Gürcüstana, oradan isə Türkiyəyə gedən xətlərdir", - nazir müavini deyib.
Onun sözlərinə görə, Gürcüstan və Azərbaycan sinxronizə olunduğu
üçün çoxlu texniki problemlər də mövcuddur, bu isə o deməkdir ki,
bu iki ölkə arasında elektrik enerjisinin nəqli və ya elektrik
enerjisi ticarəti texniki cəhətdən daha asan və ucuzdur. Lakin
Türkiyə fərqli zonadadır ki, bu da daha bahalı infrastruktur tələb
edir və istehsalçı xərclərini artırır. Lakin belə bir qoşulma artıq
mövcuddur və bu gün biz artıq Türkiyəyə təqribən 300-400 MVt
elektrik enerjisi ixrac edirik.
"Halbuki Avropa Komissiyası ilə iyul ayında imzaladığımız sənəddə
iki enerji dəhlizindən bəhs olunur: bunlardan biri Qara dənizdən
keçir ki, bud a onu Xəzər dənizi ilə Avropa ölkələri arasında təbii
dəhlizə çevirir, digəri isə Naxçıvan vasitəsilə Türkiyəyə və
Avropanın digər hissələrinə yönəlir ki, bu da əslində Zəngəzur
dəhlizinin tərkib hissəsidir. Biz bu istiqamətdə artıq Cəbrayıl
rayonunda 330 kVt gücə malik yarımstansiya inşa etməkdəyik Bu nə
üçün vacibdir? Çünki Azərbaycanın elektrik şəbəkəsi də eyni növ
yarımstansiyalara əsaslanıb. Cəbrayılda da bu növ stansiyanın
inşası Naxçıvanda daha bir stansiya inşa edəcəyimizdən xəbər verir.
Bu filial eksklavı Azərbaycanın əsas hissəsi ilə, daha sonra isə
Türkiyə ilə və nəhayət, Avropa ölkələri ilə birləşdirəcək. Bu, bizə
təxminən 1000 MVt elektrik enerjisi nəql etmək imkanı verəcək ki,
bu da kifayət qədər böyük rəqəmdir. Bu, hazırda ixrac etdiyimizdən
qat-qat yüksək göstəricidir. Bu eyni zamanda, işğaldan azad edilmiş
ərazilərin enerji təchizat sisteminin etibarlılığını artırır, bu
səbəbdən biz bir layihə çərçivəsində iki işi yerinə yetiririk.
Bundan başqa, bu yarımstansiya həmçinin Cəbrayıl rayonunda bp ilə
birlikdə üzərində çalışdığımız günəş elektrik stansiyasının
tikintisi baxımından vacibdir. Beləliklə bəlkə də üç əsas problem
bir layihə ilə həll olunur. Qeyd etmək istərdim ki, biz təkcə hər
hansı elektrik enerjisini ixrac etməyi planlaşdırmırıq – bu
xətlərlə nəqlini planlaşdırdığımız elektrik enerjisinin əsas
mənbəyi “yaşıl” elektrik enerjisi olacaqdır. Avropaya lazım olan,
dünyaya lazım olan və müəyyən səbəblərdən Azərbaycana lazım olan
budur. Bu səbəblərdən biri də odur ki, Azərbaycanda bir çox başqa
ölkələrdən, o cümlədən Avropa ölkələrindən fərqli olaraq elektrik
enerjisinin böyük hissəsi – 95 faizi - təbii qazın yandırılması
hesabına istehsal olunur. Avropanın bir çox ölkəsində qaz baha
olduğundan qat-qat ucuz, lakin çirkli olan kömürdən istifadə
olunur. Beləliklə, təbii qazdan istifadə ətraf mühit üçün o qədər
də zərərli deyil və bu bizim dünyada iqlim dəyişikliyinin
nəticələrinin yüngülləşdirilməsinə töhfəmizdir. Əlbəttə ki, bu,
Azərbaycana çox baha başa gəlir, biz qaz sərf edirik, halbuki onu
ixrac etməklə çoxlu sayda xarici valyuta əldə etmək olar.
Beləliklə, yaşıl enerjiyə keçidlə təbii qaza qənaət edəcəyik ki, bu
da ölkəyə əlavə gəlir gətirəcək", - o açıqlayıb.
Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində layihələr üzrə ilk hərracını keçirməyə hazırlaşır
Nazir müavininin sözlərinə görə, bu proses tezliklə tamamlanacaq və ilk hərracın artıq 2023-cü ilin birinci yarısında keçirilməsi planlaşdırılır.
"Biz artıq bunun hansı sahə üzrə realalşdırılacağını müəyyən etmişik; ehtimalla bu əvvəlcə günəş enerjisi ilə əlaqəli layihə olacaq, lakin zamanla külək elektrik stansiyaları da nəzərdən keçiriləcək. Problem ondadır ki, Azərbaycanda enerji daşıyıcılarının qiyməti nisbətən aşağıdır və müvafiq olaraq obyektlər kiçik olanda investorlar miqyasın təsiri ilə qazanc əldə edə bilmirlər və ölkəmizdə tarif qiymətlərinin müqayisəsi onlar üçün problem təşkil edir. İndiyədək Masdar və ACWA Power şirkətləri ilə razılaşmalarımızda ölkədə mövcud olan tariflər çərçivəsində (təqribən 3 sent) qalmağa nail olmuşuq. Və bu, həqiqətən də yaxşı qiymətdir, lakin layihə kiçik olarsa, qiymətlər qalxır. Ona görə də burada düzgün tarazlığı tapmalıyıq", - deyə E.Soltanov bildirib.
O qeyd edib ki, indiyədək Azərbaycan bir qədər fərqli yol ilə gedib. Çox hərtərəfli və şəffaf seçim prosesi aparıldı və nəticədə Masdar ilə 230 MVt günəş enerjisi layihəsi və ACWA Power ilə 240 MVt külək stansiya layihəsinin həyata keçirilməsinə başlanılıb:
"Biz bütün rəqabət aparan enerji korporasiyalarına başa salmışıq ki, əsas seçim meyarı onların təqdim etməli olduqları tarif təklifidir ki, onu digər bərabər şərətlər əsasında etməlidirlər. Məhz bu meyar əsasında biz son nəticədə Masdar, ACWA Power və bp-ni seçdik. Beləliklə, müxtəlif qanuni seçim prosesləri var. Hərraclar həmişə planın bir hissəsi olub və biz də bu imkanı həyata keçirməyə yaxınlaşdığımız üçün çox şadıq".
Azərbaycanda “yaşıl” hidrogenin istehsalının perspektivləri
"Azərbaycan üçün hidrogen hesabatı ilə bağlı Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) ilə görüşlərdə şəxsən iştirak edirəm. Bu həm də ona görə vacibdir ki, bu, 2022-2026-cı illər üçün dövlət strategiyasının sosial-iqtisadi inkişafın milli prioritetlərindən irəli gələn nəticələrindən biridir. Hidrogen olduqca bahalıdır və "yaşıl" hidrogen ən bahalı növdür. AYİB daha çox diqqəti "mavi" hidrogenə yönəldir və bu, əsasən ən arzuolunmaz əlavə məhsul olan karbon dioksidi tutmaq üçün istifadə olunur. Bu, cəlbedici bir fikirdir, xüsusən ona görə ki, bizdə həm təbii qaz bolluğu, həm də karbonun tutula biləcəyi tükənmiş neft və qaz yataqları var. Bununla belə, biz “yaşıl” hidrogenin, atmosferə atılmadan sudan çıxarılan hidrogenin ən təmiz formasının istehsalına diqqət yetirmək istəyirik. Bu, ən bahalı yoldur, lakin bu gələcəkdir və biz ona doğru getmək istəyirik. Hazırda biz texniki-iqtisadi əsaslandırmanın çox mühüm mərhələsindəyik", - deyə o bildirib.
Onun sözlərinə görə, "Masdar" və "Fortescue Industries" şirkətləri ilə sazişlər Xəzər dənizində dəniz küləyi də daxil olmaqla, geniş bərpa olunan enerji mənbələrinin işlənməsini nəzərdə tutur:
"Hesab edirik ki, bu miqyaslı layihələrdə hidrogen istehsalı, o cümlədən balanslaşdırma məsələləri baxımından iqtisadi məna kəsb edə bilər. Bəzi layihələrin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, hidrogenin istifadəsi onların ümumi dəyərini həqiqətən azalda bilər. Aİ əsasən “yaşıl” hidrogenlə maraqlanır. Azərbaycanda bəzi potensial investorlar artıq bu sahəni öz prioritetlərindən biri kimi müəyyən ediblər".
Xəzərdə böyük dəniz külək potensialının üzə çıxarılması
Onun sözlərinə görə, ilkin tədqiqatlar dənizdə külək enerjisi istehsalının texniki potensialının 157 QVt təşkil etdiyini göstərir:
"Layihələr inkişaf etdikcə bizdə daha konkret rəqəmlər olacaq. Hər halda, biz inanırıq və ilkin araşdırmalar da bunu göstərir ki, bizdə heç vaxt daxili istifadə edə biləcəyimizdən daha çox dəniz küləyi mövcuddur. Biz artıq "Masdar" və "Fortescue Industries" ilə ümumi quraşdırılmış gücü 22 QVt olan müvafiq müqavilələr imzalamışıq. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Azərbaycanda bütün bərpa olunan və bərpa olunmayan mənbələr də daxil olmaqla ümumi quraşdırılmış elektrik enerjisi istehsalı gücü 8 QVt təşkil edir. Bu 22 QVt-dan təxminən 16 QVt-ı dənizdə külək enerjisi istehsalının payına düşür. Biz, həmçinin "ACWA Power" şirkəti ilə dənizdə külək stansiyalarının tikintisinə dair müqavilə imzaladıq".
Nazir müavini vurğulayıb ki, nəzərə alınmalı olan bir çox amillər var. Dəniz külək enerjisi ilə bağlı ən mühüm problem onun qurudakı külək və ya günəş enerjisindən daha bahalı olmasıdır:
"Eyni zamanda, Azərbaycan okeanlara çıxışı olmayan ölkədir. Eyni zamanda, bir külək turbininin tək qanadının ölçüsü 100 metrə çatır. Əgər onları ölkə daxilində istehsal etməsəniz, onların çatdırılması üçün əsasən Volqa-Don kanalına etibar etməli olacağıq və bölgədəki döyüşləri nəzərə alsaq, bu variantın öz mənfi tərəfləri var. Külək turbinlərinin quruda daşınması mümkündür, lakin texniki cəhətdən çətindir. Beləliklə, biz həqiqətən yerli istehsalı maksimuma çatdırmaq barədə düşünürük ki, bu da dənizə çıxışı olmayanın təsirlərini azaltmağa kömək edəcək".
Cəbrayıldakı 240 MVt gücündə "Şəfəq" günəş elektrik stansiyası "bp" ilə səmərəli əməkdaşlığın nəticəsidir
"Cəbrayıl rayonunda 900 hektara yaxın ərazi minalardan təmizlənib. Bəzi yerlərdə 4 metrə qədər dərinlikdə minatəmizləmə işləri aparmaq lazım gəlirdi ki, bu da kifayət qədər çətindir - Azərbaycanda bu məqsədlər üçün istifadə oluna bilən qurğular çox azdır. Bu istiqamətdə Azərbaycan Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi Milli Agentliyi (ANAMA) böyük işlər görüb. Eyni zamanda, biz əmin olmalıyıq ki, bu torpaq kənd təsərrüfatı istehsalı üçün yararlı deyil, çünki başqa layihələr də var ki, onlarla təşəbbüslərimizi əlaqələndirməliyik. İstənilən halda, bp-nin texniki işçilərinin fevral ayında əraziyə gəlməsi bizi sevindirir. Təxminən 2 ildən sonra bu obyektdə bərpa olunan enerjinin istehsal olunacağını gözləyirik”, - deyə E.Soltanov bildirib.
Nazir müavininin vurğulayıb ki, bp layihəsinin ən maraqlı tərəfi onun bir növ “virtual” elektrik stansiyası olmasıdır. Qarabağda hasil edilən “yaşıl” enerjinin Abşerona, neft və qaz emalı terminalına çatdırılması və prosesin karbonsizləşdirilməsi nəzərdə tutulur:
"Neft və qaz emalı çox enerji tələb edən bir prosesdir və adətən tələb olunan elektrik enerjisi qalıq yanacaqların kifayət qədər səmərəsiz yanmasından əldə edilir. Bu prosesi karbonsuzlaşdırmaqla bp və onun tərəfdaşları, o cümlədən ARDNŞ və bütövlükdə Azərbaycan hökuməti potensial olaraq Avropada tətbiq olunacaq müəyyən ixrac vergilərindən yayına bilər. Söz yox ki, bu, ətraf mühit üçün əladır və qənaət edilən qaz səhmdarlara qaytarılır ki, bu da əlavə gəlir mənbəyi ola bilər. Bunda həm də böyük simvolizm var, çünki bp böyüklüyündə korporasiya Qarabağa sərmayə qoyarsa, bu o deməkdir ki, regionda əldə olunan sülh qorunacaq. Bu həm də qlobal korporasiyalara Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinə sərmayə qoymağın təhlükəsiz olduğuna dair bir siqnaldır. 1990-cı illərdə bp-nin Azərbaycanda olması suverenliyimizin möhkəmlənməsi baxımından rol oynayıb və hazırda işğaldan azad edilmiş ərazilərin dirçəldilməsi baxımından da oxşar proses gedir".
E.Soltanov qeyd edib ki, Azərbaycan Azərbaycanın yaşıl enerji sektoruna sərmayə qoymaq istəyən istənilən tərəfdaşla əməkdaşlığa açıqdır:
"İştirak etmək istəyən şirkətlərin ilkin siyahısı daha böyük idi və biz onların bir çoxu ilə bu günə qədər dialoqumuzu davam etdiririk. Hərrac prosesi bu baxımdan real marağın müəyyənləşdirilməsi baxımından da kömək edəcək. Zamanla yeni layihələr haqqında eşidəcəksiniz. Məsələn, bir Avropa korporasiyası da bp-nin Cəbrayılda gördüyü layihəyə oxşar layihənin həyata keçirilməsində maraqlıdır".
Dənizdə günəş enerjisi istehsalının genişləndirilməsi
"Asiya İnkişaf Bankının (AİB) dəstəklədiyi “Üzən Günəş Panellərinin İnkişafı üçün Bilik Paylaşımı və Texniki Dəstək” pilot layihəsi çərçivəsində 100 kVt-luq üzən günəş elektrik stansiyası layihəsi artıq işlənmə mərhələsindədir. Bu, AİB-in texniki dəstəyinin bir hissəsidir, ona görə də biz heç bir investisiya qoymuruq. Bu pilot layihənin məqsədi müsbət və mənfi cəhətləri anlamaq və bu təşəbbüsün 50 MVt gücündə elektrik stansiyasına qədər genişləndirilməsi üçün zəmin yaratmaqdır”, - nazir müavini bildirib.
Ərəb tərəfdaşları ilə əməkdaşlıq haqqında daha ətraflı
Nazir müavininin sözlərinə görə, “Masdar” şirkəti ilə birgə gücü 230 MVt olan Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası layihəsi, eləcə də “ACWA Power” şirkəti tərəfindən hazırlanmış 240 MVt gücündə Xızı-Abşeron külək stansiyası yaxın zamanlarda elektrik enerjisi istehsal edəcək. Qaradağ elektrik stansiyasından elektrik enerjisi yaxın aylarda istehsal olunacaq. Dəniz külək enerjisinin inkişafı bir az daha uzun sürəcək. Bu iki layihə Azərbaycan və BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı rəhbərliyi arasında etimadı əks etdirir.
“Biz çox şadıq ki, SOCAR 21-ci əsrin enerji şirkəti olmaq üçün öz təşəbbüsü ilə sövdələşmənin bir hissəsinə çevrilərək, iqtisadi tərəfdaş kimi Masdar ilə bu müqaviləyə girir”, - o deyib.
Yeni başlanğıcları kəşf etməkdə əcdadların yolu İlə
“Biz Azərbaycanın neft yolunu təxminən 170 il əvvəl başlayan, Bakını ağırlıq mərkəzinə çevirən və ölkəmizə onilliklər boyu davam edən və neft hasilatından qat-qat artıq proqressiv təkan verən əcdadlarımızın yolu ilə gedirik. 1990-cı illərin əvvəllərində prezident Heydər Əliyev ağlasığmaz şeyi reallaşdıraraq ağlasığmaz işlər gördü. Nəticədə Azəri-Çıraq-Günəşli (AÇG), eləcə də Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neftdən qat-qat artıq olan bir reallığa çevrildi. ; xarici mütərəqqi dünyaya açılan pəncərə, suverenliyimizin lövbəridir. Geriyə nəzər saldıqda baş verənlər qaçılmaz görünə bilər, lakin hər bir aspekt yuxusuz gecələrin, sonsuz saatlıq gərgin işin və Azərbaycan rəhbərliyinin fenomenal iradəsinin və bacarığının nəticəsi idi. Azərbaycan.Sonra 2000-ci illərdə neft dastanımızın uğurunun təbii qazımız üçün necə təkrarlandığının şahidi olduq. Qətiyyətli və düzgün hesablanmış siyasət yeritmişdir və zaman sübut edir ki, bu, Azərbaycanı Avropanın enerji təhlükəsizliyi arxitekturası ilə bağlı müzakirələrin mərkəzinə qoymuş uzaqgörən yol olmuşdur. Hazırda görülən işlər bu enerji səyahətində növbəti addımdır. 21-ci əsr yaşıl transformasiya dövrüdür və biz uğur hekayəsini yeni əsrdə davam etdirməliyik. Tarix çox kömək edir. Əsasən, uzun müddət əvvəl yaradılmış və ən azı bir dəfə daha sınaqdan keçirilmiş bir model cari günə tətbiq olunur. Biz uğur qazandıqda, bu, əsasən, Azərbaycan rəhbərliyinin artıq müəyyən edilmiş yolu və daim mütərəqqi baxışı sayəsində olacaq”, - deyə Soltanov sonda bildirib.
