Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin türk birliyi ideyasına şəxsi sadiqliyi əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır.
Bunu Trend-ə verdiyi özəl müsahibədə, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) baş katibi Kubanıçbek Ömüralıyev bildirib.
O qeyd edib ki, Azərbaycanın TDT-yə sədrliyinə böyük gözləntilər bəslənilir.
“Qəbələ sammitinin başa çatması ilə TDT-yə sədrlik rəsmi şəkildə Qırğızıstandan Azərbaycana keçdi və bu da Təşkilatın fəaliyyətində yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoydu. Gözləntilərin yüksək olması Azərbaycanın strateji mövqeyindən, siyasi liderliyindən və iqtisadi potensialından irəli gəlir. Bu amillər Azərbaycanı TDT-ni daha dərin əməkdaşlığa, inkişaf və beynəlxalq nüfuza doğru aparmaq üçün unikal şəkildə mövqe sahibi edir. Sammitin mövzusundan da göründüyü kimi, Azərbaycanın sədrliyindən regionda təhlükəsizlik və sabitliyə xüsusi diqqət yetirilməsi gözlənilir”, – deyə Ömüralıyev vurğulayıb.
TDT-nin baş katibi qeyd edib ki, Azərbaycan ərazilərinin azad olunması və Ermənistanla Vaşinqton razılaşmaları Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhün əsasını qoyub.
“Son illər təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq TDT üçün əsas prioritetə çevrilib. Buna qlobal və regional çağırışlar, dəyişən geosiyasi dinamika və üzv dövlətlər daxilində təhlükəsizlik vəziyyətinin inkişafı təsir göstərib. "Türk Dünyası – 2040 Baxışı" və TDT-nin 2022–2026-cı illər Strategiyası siyasət və təhlükəsizlik məsələlərində daha sıx qarşılıqlı fəaliyyətin vacibliyini vurğulayır. Bu məqsədlərə dəstək üçün TDT çərçivəsində əsas mexanizmlər yaradılıb. Bunlara hökumət başçıları, vitse-prezidentlər, xarici işlər nazirləri, prezidentlərin xarici siyasət üzrə köməkçiləri və müşavirləri, həmçinin nazir müavinləri səviyyəsində mütəmadi çoxtərəfli siyasi məsləhətləşmələr daxildir. Bu görüşlər üzv ölkələrin ümumi maraqlarına və məqsədlərinə təsir edən məsələlər üzrə əlaqələndirməni təmin etmək, TDT-nin konsolidasiya olunmuş mövqeyini formalaşdırmaq və vahid strateji baxış hazırlamaq məqsədi daşıyır”, – deyə o bildirib.
Ömüralıyev qeyd edib ki, milli təhlükəsizlik şuraları, müdafiə sənayesi qurumları və xüsusi xidmət orqanlarının görüşləri mütəmadi keçirilir və bu görüşlər üzv ölkələrə regional və qlobal təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə etmək, yaranan təhdidlər fonunda TDT-nin birgə siyasətlərini formalaşdırmaq imkanı verir.
“Bu kontekstdə türk dövlətlərinin təhlükəsizlik sahəsində mövcud əməkdaşlığı və əlaqələndirməsini gücləndirmək niyyəti Qəbələ Bəyannaməsində əksini tapıb. Sammitdə dövlət başçılarının çıxışları da türk ölkələrinin yeni beynəlxalq təhlükəsizlik mühitinə kollektiv səylərlə uyğunlaşmaq əzmini vurğuladı. Liderlər sülh və təhlükəsizlik üçün yeni təhdidlərə, o cümlədən humanitar böhranlara qarşı koordinasiyalı tədbirlərin vacibliyini, həmçinin strateji proqnozlaşdırma və birgə təşəbbüslərin gücləndirilməsini qeyd etdilər.
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu bir şəraitdə türk dövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi birləşməsinin və hərbi, müdafiə-texniki sahələrdə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinin əhəmiyyəti barədə bəyanatları Təşkilatın gələcək fəaliyyətinə istiqamət verən mühüm çağırış olmalıdır, ələlxüsus da Azərbaycanın təşkilata sədrlik edəcəyi müddətdə. Onun 2026-cı ildə TDT-yə üzv dövlətlərin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsi təklifi bu mövqeyin təsdiqidir”, - deyə TDT baş katibi bildirib.
Ömüralıyev xatırladıb ki, 2025-ci il iyulun 23-də İstanbulda keçirilmiş TDT-yə üzv dövlətlərin müdafiə sənayesi qurumları rəhbərlərinin ilk görüşünün nəticələrinə əsaslanaraq, 2026-cı ildə Bakıda bu sahədə əməkdaşlığı daha da aktivləşdirmək məqsədilə ikinci görüş təşkil olunacaq. Bundan başqa, 2026-cı ildə Azərbaycanda TDT-yə üzv dövlətlərin milli təhlükəsizlik şuraları katiblərinin beşinci görüşü keçiriləcək.
“Qlobal vəziyyətin dərindən təhlili və zəruri qərarların qəbul edilməsi üçün TDT-nin xarici işlər nazirləri və xüsusi xidmət orqanları rəhbərlərinin müntəzəm birgə görüşlərinin keçirilməsi barədə Özbəkistanın təklifi, eləcə də terrorizm, ekstremizm, transmilli cinayətkarlıq, kibertəhdidlər və digər mövcud risklərlə mübarizədə səlahiyyətli orqanların əməkdaşlığının effektivliyini artırmaq məqsədilə yeni təhlükə və çağırışlara qarşı birgə fəaliyyət mexanizmi üzrə saziş hazırlanması barədə Qırğızıstanın təşəbbüsü TDT təhlükəsizlik sisteminin yaradılması istiqamətində cəsarətli addımlardır.
Həmçinin, Azərbaycanın sədrliyi dövründə iqtisadiyyat, nəqliyyat, enerji və digər mühüm sahələrdə əməkdaşlığın genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcəyi gözlənilir. Bu təmələ əsaslanaraq, 2026-cı il ərzində Azərbaycan sədrliyi üzv ölkələr arasında əlaqələrin dərinləşdirilməsinə və türk dünyasından kənarda da geniş əməkdaşlığın inkişafına yönəlmiş bir sıra təşəbbüslərə rəhbərlik edəcək. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin güclü siyasi iradəsi və onun türk birliyi ideyasına şəxsi sadiqliyi gələcək konsolidasiyanın möhkəm bazasını yaradır”, - deyə TDT baş katibi vurğulayıb.
Ömüralıyev xatırladıb ki, Prezident İlham Əliyev 14 fevral 2024-cü il tarixindəki inaqurasiya mərasimində TDT barədə danışarkən belə deyib: “Bu, bizim üçün əsas beynəlxalq təşkilatdır, çünki bu, bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır”.
“Onun bu sözləri Azərbaycanın TDT-ni gücləndirmək və onu dünya arenasında nüfuzlu güc mərkəzinə çevirmək əzmini parlaq şəkildə əks etdirir. Bu kontekstdə Azərbaycan sədrliyi dövründə flaqman təşəbbüsü həyata keçirəcək. 1926-cı il Bakı Türkoloji Qurultayının 100 illiyi və onun ən mühüm qərarlarından biri – türk dilləri üçün vahid latın qrafikalı əlifbanın qəbulunun ildönümü münasibətilə TDT çərçivəsində türk dövlətləri və türk əməkdaşlığı təşkilatları ilə birgə genişmiqyaslı yubiley tədbiri təşkil ediləcək”, - deyə o əlavə edib.
TDT-nin Qəbələ sammitinin əsas nəticələri
Ömüralıyev qeyd edib ki, “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusu altında Qəbələdə keçirilən TDT-nin 12-ci sammiti mühüm bir mərhələdə - Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi, eləcə də Ermənistanla sülh sazişinin mətninin paraflanması fonunda baş tutdu.
“Bu mühüm hadisələr Cənubi Qafqazda sabitlik və rifahın yeni dövrünü açır, həmçinin regional sabitliyi konkret birgə təşəbbüslərə çevirmək üçün unikal imkan yaradır. Qəbələ sammiti iki əsas nəticə ilə yadda qaldı. Qəbələ Bəyannaməsi 121 bənddən ibarət aydın fəaliyyət planını müəyyənləşdirdi. Bu plan siyasi məsələləri, xarici siyasəti, təhlükəsizliyi, iqtisadi və sektor inkişafını, xalqlar arasında əlaqələri, institusional koordinasiyanı və xarici tərəfdaşlarla əməkdaşlığı əhatə edir. Bundan əlavə, dövlət başçıları ‘TDT+’ formatını işə saldılar – bu, xarici tərəfdaşlarla dialoqu genişləndirmək və Türk dünyasının beynəlxalq mövcudluğunu gücləndirmək üçün çevik bir platformadır.
Bu təşəbbüs TDT-nin Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında müşahidəçi statusu əldə etmək kimi ümumi məqsədlərini tamamlayır və daha dərin qlobal iştirak istiqamətində növbəti addımdır. Qəbələ Bəyannaməsi Zəngəzur və Orta Dəhliz, Türk İnvestisiya Fondu və planlaşdırılan OTS-SAT 12U kubsatı kimi əsas layihələri də daxil olmaqla iqtisadi, nəqliyyat və texnoloji təşəbbüslərin sürətləndirilməsini vurğulayır”, - deyə TDT baş katibi bildirib.
Eyni zamanda, o qeyd edib ki, xidmətlərin göstərilməsi və investisiyaların asanlaşdırılması haqqında saziş üzrə danışıqlar davam edir və bu, iqtisadi inteqrasiyanın daha da dərinləşməsinə töhfə verəcək.
“Liderlər türk dövlətləri arasında siyasi əməkdaşlığı institusionallaşdıracaq və regional sülh üçün kollektiv məsuliyyəti gücləndirəcək strateji tərəfdaşlıq, əbədi dostluq və qardaşlıq haqqında saziş üzərində işin sürətləndirilməsi barədə razılığa gəldilər. İnstitusional və mədəni əməkdaşlıq da əlavə gücləndirildi. Türkmənistan həm Türk Akademiyasında, həm də Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunda müşahidəçi statusu aldı, TÜRKSOY-un daha da inkişaf etdirilməsi və gücləndirilməsi üzrə tədbirlər təsdiqləndi ki, bu da türk dünyasının mədəni və institusional bağlarını genişləndirir və möhkəmləndirir.
Ümumilikdə, sammit yalnız nailiyyətlərimizi əks etdirmədi, həm də gələcəyə yönəlmiş, proaktiv bir gündəliyi müəyyənləşdirdi. Dövlət başçılarımızın qətiyyətli sadiqliyi sayəsində TDT hazırda iqtisadi inteqrasiyadan və təhlükəsizlikdən tutmuş təhsilə və hətta kosmosa qədər 40-dan çox sahədə çoxtərəfli əməkdaşlığı əlaqələndirir. Bu da həm üzv dövlətlər arasında yaxınlaşmanın dərinləşməsini, həm də Təşkilatın artan beynəlxalq tanınmasını nümayiş etdirir”, – Ömüralıyev əlavə edib.
Türk əməkdaşlığı – Orta Dəhlizin uğur mühərriki kimi
Ömüralıyev qeyd edib ki, “Türk Dünyası - 2040 Baxışı” çərçivəsində Orta Dəhlizin inkişafı strateji prioritet kimi müəyyən olunub – bu, Şərqlə Qərbi birləşdirən ən qısa və təhlükəsiz marşrut, eləcə də türk ölkələrinin qlobal logistika şəbəkələrinə inteqrasiyasını təmin edən əsas amildir.
“O baxımdan Orta Dəhliz regional inteqrasiyanın və iqtisadi əməkdaşlığın təməl daşıdır. O, Şimal Dəhlizi ilə müqayisədə tranzit məsafəsini 2000 kilometr azaldır və Çinlə Avropa arasında yüklərin cəmi 15 günə çatdırılmasına imkan yaradır — bu isə dəniz nəqliyyatı ilə müqayisədə üç dəfə sürətlidir. Bu marşrutun potensialının tam reallaşdırılması türk dövlətləri arasında sıx əlaqələndirmənin olmasını tələb edir. Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu kimi birgə infrastruktur layihələri vasitəsilə – ki, bu dəhlizin əsas elementi hesab olunur – üzv dövlətlər tranzitin səmərəliliyini xeyli artırır və illik buraxıcılıq qabiliyyətini 15 milyon tona qədər genişləndirirlər. Eyni zamanda, Orta Dəhlizin uğuru üçün gömrük və logistika proseslərinin müasirləşdirilməsi də az əhəmiyyət kəsb etmir,” – deyə o bildirib.
Türk Dövlətləri Təşkilatının baş katibi qeyd edib ki, Azərbaycan və digər üzv ölkələr ePermit (elektron nəqliyyat icazələri), eCMR (elektron yük-nəqliyyat qaimələri) və eTIR (elektron gömrük tranzit sistemi) kimi sistemləri uğurla tətbiq edirlər. Bu isə beynəlxalq daşımaları daha sürətli, sadə və şəffaf edir.
“2025-ci ilin yanvarında Bakıda TDT-nin gömrük xidmətləri rəhbərlərinin görüşü zamanı eTIR sisteminin tam tətbiqinə dair regional Yol Xəritəsinin imzalanması bu prosesdə mühüm mərhələ oldu. Bu addım regionda daha səmərəli və təhlükəsiz ticarət axınlarının formalaşmasına yol açdı. 2022-ci ilin Səmərqənd Sammitində qəbul olunmuş sadələşdirilmiş gömrük dəhlizləri və beynəlxalq yükdaşımalarla bağlı razılaşmalarla birgə bu təşəbbüslər Orta Dəhlizi daha da möhkəmləndirir, türk dövlətlərini regional əlaqəlilik, səmərəlilik və dayanıqlılıq nümunəsinə çevirir,” – deyə o əlavə edib.
Türk Dünyasının birləşməsində TRIPP (Zəngəzur Dəhlizi)-in rolu
Ömüralıyev hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin gerçəkləşdirilməsi regional əlaqəlilik baxımından dönüş nöqtəsi ola bilər.
“Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirən 43 kilometrlik tranzit xəttinin yaradılması ilə bu marşrut Cənubi Qafqaz üzərindən birbaşa quru əlaqəsini təmin edəcək, Mərkəzi Asiyanı Türkiyə ilə, daha sonra isə Avropa və dünya bazarları ilə birləşdirəcək,” – deyə o bildirib.
TDT baş katibi əlavə edib ki, iqtisadi və logistika effektindən əlavə, TRIPP layihəsi dərin geosiyasi əhəmiyyət daşıyır.
“Bu layihə 2025-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanmış Birgə Bəyanat və sülh sazişi mətninin paraflanmasından sonra Cənubi Qafqazda yeni bir mərhələnin başlanmasını simvolizə edir — regionda dayanıqlı sülhün, sabitliyin və rifahın bərqərar olması istiqamətində tarixi addımdır. İstismara verildikdən sonra, bu dəhliz TDT-nin təşviq etdiyi Orta Dəhliz təşəbbüsünə mühüm əlavə olacaq. Bu, ticarətin səmərəliliyini artıracaq, tranzit vaxtını azaldacaq və türk regionunda logistika əməkdaşlığını möhkəmləndirəcək,”- deyə o izah edib.
Dəyişən qlobal nizamda strateji oyunçu kimi Türk Dövlətləri Təşkilatı
Ömüralıyev vurğulayıb ki, dəyişən qlobal mənzərə fonunda TDT özünü regionları birləşdirən, iqtisadiyyatları əlaqələndirən və sabitliyə töhfə verən dinamik və perspektivli platforma kimi— Mərkəzi Asiyadan və Qafqazdan tutmuş Anadoluyadək və daha irəliyə qədər geniş bir ərazidə mövqeləndirir.
“‘Türk Dünyası – 2040 Baxışı’na əsaslanaraq, Təşkilat regional əməkdaşlıq çərçivəsindən çıxaraq qitələri birləşdirən strateji körpüyə çevriləcək, Avrasiya məkanında və onun hüdudlarından kənarda sülhə, sabitliyə və ümumi rifaha töhfə verəcək. Biz görürük ki, üzv ölkələrimiz böyük potensiala malikdir və bu, səylərin əlaqələndirilməsi, eləcə də qlobal problemlərin birgə həlli üçün unikal imkanlar açır. Dövlətlərimiz artıq əsas məsələlər üzrə ortaq mövqe tutmağa başlayıblar. Bu proses daha da güclənəcək və gələcəkdə bizə mühüm qlobal məsələlərdə daha vahid mövqe nümayiş etdirməyə imkan verəcək,” – deyə o əlavə edib.
Enerji əməkdaşlığı vasitəsilə türk birliyinin möhkəmləndirilməsi
Baş katib bildirib ki, TDT üzv dövlətlər arasında iqtisadi və enerji əməkdaşlığının gücləndirilməsi istiqamətində mühüm nailiyyətlər əldə etməyə davam edir.
“Şərqlə Qərbin, Şimalla Cənubun kəsişməsində strateji mövqedə yerləşən, təqribən 170 milyon əhalisi və 4,5 milyon kvadrat kilometr ərazisi olan regionumuz ticarət və iqtisadi qarşılıqlı əlaqənin genişlənməsi üçün böyük imkanlar yaradır. 2024-cü ildə ümumi ÜDM 2,1 trilyon ABŞ dollarını, ticarət dövriyyəsi isə 1,1 trilyon dolları ötüb. Bununla belə, üzv ölkələr arasındakı daxili türk ticarətinin payı hələ də nisbətən azdır — ümumi ticarət dövriyyəsinin təxminən 7 faizini təşkil edir. Halbuki bir neçə il öncə bu göstərici cəmi 3 faiz idi, bu da artım üçün böyük potensialın mövcudluğundan xəbər verir.
Azərbaycan TDT çərçivəsində iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsində fəal rol oynayır. Təkcə 2024-cü ildə Azərbaycanın üzv dövlətlərlə ticarət dövriyyəsi təxminən 7 milyard dollara çatıb ki, bu da ölkənin ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin 14,5 faizinə bərabərdir. Əsas tərəfdaşlar isə Türkiyə və Qazaxıstan olub. 2025-ci ilin ilk yeddi ayında ticarət dövriyyəsi artıq 4,41 milyard dollar təşkil edib. Bu səyləri dəstəkləyən əsas mexanizmlərdən biri Türk Dövlətləri Ticarət və Sənaye Palataları İttifaqıdır. Bu qurum 2 milyondan çox şirkəti birləşdirərək sahibkarların praktiki əməkdaşlığını təşviq edir,” – deyə Ömüralıyev vurğulayıb.
O, həmçinin Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan və Macarıstanın iştirakı ilə ilkin 500 milyon dollardan 600 milyon dollara qədər artırılmış Türk İnvestisiya Fondunun əhəmiyyətini də xüsusi qeyd edib.
“Bu fond qarşılıqlı investisiyaları dəstəkləyir, innovasiyaları təşviq edir və sahibkarlığın, xüsusilə kiçik və orta biznesin inkişafına təkan verir. Azərbaycanın TDT üzv ölkələrinə birbaşa investisiyaları artıq 20 milyard dolları ötüb və bu, birgə layihələr və iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi üçün möhkəm təməl yaradır.
Nəhayət, TDT rəqəmsal transformasiya istiqamətində mühüm addımlar atıb. Bişkekdə keçirilən 11-ci sammitdə Rəqəmsal İqtisadiyyat üzrə tərəfdaşlıq sazişinin imzalanması rəqəmsal ticarətin və regional iqtisadi modernləşmənin qarşısındakı maneələri aradan qaldırmaq baxımından vacib mərhələ olub. Enerji sektoru isə prioritet olaraq qalır, çünki türk dövlətləri birlikdə dünyanın aparıcı enerji tədarükçüləri üçlüyünə daxildirlər. Birgə layihələr təkcə enerji təhlükəsizliyini artırmır, həm də “yaşıl keçid” üçün platforma yaradır. Bunun parlaq nümunəsi Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında bərpa olunan enerji sahəsində strateji tərəfdaşlıqdır; bu tərəfdaşlıq Orta Dəhliz boyunca “Yaşıl Enerji Körpüsü”nün yaradılmasına yönəlib,” – deyə Ömüralıyev əlavə edib.
Bundan başqa, TDT baş katibinin sözlərinə görə, Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya enerji sahəsində “yaşıl dəhliz” təşəbbüsü çərçivəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirirlər.
“Layihənin əsasını Qara dənizin altı ilə çəkiləcək yüksək gərginlikli sualtı kabel təşkil edir. O, Cənubi Qafqazı Avropa İttifaqının enerji sistemi ilə birləşdirəcək. Layihə əsasən külək və günəş enerjisi olmaqla, Azərbaycanın və Gürcüstanın enerji potensialını Rumıniya vasitəsilə Macarıstan və daha geniş Avropa enerji şəbəkəsinə inteqrasiya etmək məqsədi daşıyır.
Azərbaycanın külək enerjisi potensialı xüsusilə təsirlidir — 157 QVt səviyyəsində qiymətləndirilir, bu isə ölkənin daxili tələbatını xeyli üstələyir və Avropaya “təmiz enerji” ixracı üçün geniş imkanlar açır. 2024-cü ildə Bakıda keçirilən COP29 zamanı SOCAR, Səudiyyə Ərəbistanının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri ilə təxminən 3,5 QVt gücündə dəniz külək enerjisi layihələrinin işlənməsi üzrə Anlaşma Memorandumu imzalayıb.
Bütün bu təşəbbüslər türk dünyasının enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsinə, dayanıqlı inkişafın təşviqinə və iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsinə sadiqliyini bir daha nümayiş etdirir. Bu istiqamətdə Azərbaycanın mərkəzi və fəal rol oynaması xüsusilə diqqətəlayiqdir”, – deyə o qeyd edib.
Yeni təşəbbüslər və TDT-nin gələcək baxışı
Ömüralıyev qeyd edib ki, iqtisadiyyat və enerji kimi əsas istiqamətlərlə yanaşı, TDT təhsil, turizm, idman, mədəniyyət və beynəlxalq əməkdaşlıq sahələrində də mühüm nailiyyətlər əldə edib.
“Turizm sahəsində "Türk İpək Yolu", "Tabarruk Ziyarət" və "Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı" proqramları kimi təşəbbüslər uğurla həyata keçirilir və ortaq irsimizin təbliğinə xidmət edir. Qırğızıstanın Cəlalabad şəhəri 2025-ci il üçün Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı elan olunub və regionun turizm potensialını nümayiş etdirən, tərəfdaşlıqları gücləndirən Beynəlxalq Turizm Forumuna ev sahibliyi edib. 2026-cı ildə isə bu statusu Ankara daşıyacaq və biz paytaxtın zəngin mədəni irsini tanıtmağa və Türk Dünyası üzrə turizmin inkişafına töhfə verəcək yeni təşəbbüsləri səbirsizliklə gözləyirik.
Qış turizmi də inkişaf mərhələsindədir — Özbəkistanda keçirilən Türk Qış Kuboku və Azərbaycanın Şahdağ bölgəsində təşkil olunan Türk Dünyası xizək kurortları sammiti bu istiqamətdə önəmli addımlardır. "Vahid xizək kartı", "Vahid muzey bileti" və "Turk ID" kimi layihələr üzv ölkələr arasında səyahətləri daha da asanlaşdırır. Gənclərin və idmançıların iştirakı ilə keçirilən tədbirlər də fəal şəkildə genişlənir: Çolpon-Atada keçirilən III Türk Universitetlərarası Oyunları, Almatıda açılan Türk Dünyası Gənclər Mərkəzi, Daşkənddə baş tutan III Diaspor Gəncləri Forumu, Qəbələdə keçirilən İdman Könüllüləri Forumu və İstanbulda təşkil olunan “Turkic Red Network” könüllülər düşərgəsi bu sahədə mühüm nümunələrdir,” – deyə o bildirib.
TDT baş katibi vurğulayıb ki, təhsil təşkilatın inteqrasiya səylərinin mərkəzi elementi olaraq qalır.
O, yaxın vaxtlarda keçirilmiş sammitdə liderlərin Təhsil Təşəbbüsləri Katibliyinin yaradılması, "ORHUN" mübadilə proqramının yenidən təşkili və Türk Ali Təhsil Məkanının formalaşdırılması barədə razılığa gəldiklərini xatırladıb.
“Bu istiqamətdə mühüm mərhələ 2025-ci il oktyabrın 15-də Daşkənddə keçirilən TURKUNIB Baş Assambleyasının 8-ci iclası oldu. İclasda Türk Universitetləri Birliyinin (TURKUNIB) Daimi Katibliyinin, Proqram Fondu və "ORHUN" Mübadilə Proqramının yaradılmasına dair konseptual sənəd qəbul edildi. Assambleyada 62 yeni universitet birliyə qoşuldu və üzvlərin ümumi sayı 109-a çatdı. Qəbələ Bəyannaməsinə əsasən, TDT "ORHUN" Mübadilə Proqramının genişləndirilməsinə və Türk Ali Təhsil Məkanının yaradılmasına dəstək üçün 1 milyon ABŞ dolları ayırıb. Macarıstanın hər il 1 milyon avro məbləğində Elmi Tədqiqat, İnkişaf və İnnovasiya Fonduna töhfəsi isə türkdilli ölkələr arasında akademik əməkdaşlığı daha da gücləndirəcək,” – deyə Ömüralıyev vurğulayıb.
O əlavə edib ki, mədəni təşəbbüslər də təhsil sahəsindəki səyləri tamamlayır.
Ömüralıyevin fikrincə, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Qəbələ Sammitində səsləndirdiyi “Ortaq Türk Əlifbasının yaradılması” təşəbbüsü, TDT-nin mədəni birliyi gücləndirmək missiyasına tam uyğun gəlir. Xüsusilə də 1926-cı ildə keçirilmiş Bakı Türkoloji Qurultayının 100 illiyinin yaxınlaşdığı bir dövrdə bu məsələ xüsusi rəmzi əhəmiyyət daşıyır — məhz həmin qurultayda türkdilli xalqlar üçün vahid latın əlifbası ideyası ilk dəfə irəli sürülmüşdü.
“Qarşıdakı illərdə baş tutacaq tədbirlər — 2027-ci ildə keçiriləcək III Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu, Mahmud Kaşğarinin 950 illiyi, Qırğızıstanın ev sahibliyi edəcəyi VI Köçəri Oyunları və Türkmənistanın Aşqabadda mədəni yubiley tədbirinə dəvəti — irsimizin, kimliyimizin və mədəni əməkdaşlığımızın qorunmasına olan sadiqliyimizi göstərir. Beynəlxalq arenada isə TDT BMT agentlikləri (UN-Habitat, ÜST, FAO, UNIDO), ATƏT, ƏƏT, İƏT, İƏT, ASEAN, İƏT və Afrika İttifaqı kimi əsas təşkilatlarla əməkdaşlığı genişləndirib. Ən mühüm razılaşmalar arasında UN-Habitat ilə davamlı şəhərsalma sahəsində Anlaşma Memorandumu və UNIDO ilə təmiz enerji və “yaşıl artım” mövzusunda Birgə Bəyanat xüsusi qeyd olunmalıdır”, - deyə o əlavə edib.
Ömüralıyev vurğulayıb ki, TDT-nin 2024–2025-ci illər üçün ÜST ilə Fəaliyyət Planı səhiyyə təhlükəsizliyi, fövqəladə hallara hazırlıq və regional rifah məsələlərinə fokuslanır.
“İctimai diplomatiya sahəsində 2024-cü ildə TDT BMT-nin Cenevrə ofisində "Türk Həftəsi"ni uğurla təşkil etdi və türk əməkdaşlığını qlobal səviyyədə nümayiş etdirdi. Tədbirin uğurundan sonra 2025-ci ildə Vyanada keçiriləcək ikinci "Türk Həftəsi"nin hazırlıqları artıq başlanıb. Bu isə TDT-nin beynəlxalq əməkdaşlığa açıq və dinamik qurum kimi rolunu daha da gücləndirəcək,” – deyə o bildirib.
TDT Baş katibi hesab edir ki, bu ilin əsas hadisələrindən biri İstanbulda keçirilən və UNIDO ilə TÜBİTAK tərəfindən birgə təşkil olunan “Təmiz Texnologiyalar Günləri – 2025” olub. Tədbir hökumətləri və innovatorları bir araya gətirərək təmiz texnologiyaların təşviqinə və kiçik-orta sahibkarlığın inkişafına dəstək verib.
“Bu tədbir bir daha sübut etdi ki, TDT artıq yalnız regional təşkilat deyil, həm də qlobal dayanıqlı inkişaf təşəbbüslərində fəal iştirak edən mühüm tərəfdaşdır. Gələcəyə baxaraq, Türk Dövlətləri Təşkilatı türk dünyasında birliyi, sülhü və rifahı möhkəmləndirmək missiyasına sadiq qalacaq. Azərbaycanın sədrliyi dövründə Qəbələ Sammitində müəyyən edilmiş prioritetlər – regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsi, iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin genişləndirilməsi, enerji əməkdaşlığının dərinləşdirilməsi, həmçinin mədəni və humanitar əlaqələrin inkişafı istiqamətində fəaliyyətlər həyata keçiriləcək. "Türk Dünyası 2040 Baxışı" və dövlət başçılarımızın müəyyən etdiyi strateji istiqamətlər əsasında TDT bütün sahələrdə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirəcək. Birgə nailiyyətlərimiz göstərir ki, türk dövlətləri birgə hərəkət etdikdə biz yalnız regionumuzu deyil, həm də qlobal sabitlik və inkişafa mühüm töhfə veririk,” – deyə o yekunlaşdırıb.