Azərbaycan, Bakı, 30 may / Trend , müxbir D.Xatınoğlu /
Trend -un Fars redaksiyasının İranın sabiq rəhbəri İmam Xomeyninin müşaviri və sabiq xairici işlər naziri İbrahim Yəzdi (Ebrahim Yazdi) ilə müsahibəsi
- İranın Azadlıq hərakatının üzvlərindən olan və prezidentliyə namizəd Mir Hüseyn Musəvinin tərəfdarlarından İmad Behavərin həbsi ilə bağlı məlumatlar yayılıb. Siz İranda növbəti seçkilərdə seçki prosesinə müdaxilə və dövlət orqanlarının təzyiqləri barədə nə deyə bilərsiniz?
- Bu məsələ müxtəlif səbəblərdən baş verir. Bu səbəblərdən biri budur ki, bir qrup seçki prosesini öz nəzarəti altında saxlamağa çalışır. Onlar 1997-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində olduğu kimi, seçkinin nəticələrindən, öz namizədlərinin seçkilərdə məğlubiyyətindən qorxurlar. Hər bir dövlətdə belə şərait yarandığı zaman dövlət mövcud vəziyyətlə razılaşmır və proseslərə müdaxilə etməklə onun qarşısını almağa çalışır. Azadlıq hərəkatı üzvləri Behavər və Mötəmidimehrin həbsindən başqa digər hadisələrin də şahidi oluruq. Bizə mötəbər mənbələrdən xəbərlər çatır ki, seçki qərargahlarına hücumlar olur, namizədlərin şəkilləri əsas xiyabanlardan yığışdırılır və bu kimi hərəkətlər mövcuddur. Bu cür hərəkətlərin tək səbəbi - həmin qrup seçkilərdə məğlub olmaqdan qorxur.
- 4 il öncə keçirilən prezident seçkilərinin əksinə olaraq budəfəki seçkilərdə partiya və təşkilatlar tərəfindən seçkilər baykot olunmadı. Sizcə, bunun əsas səbəbi nədədir?
- Bu məsələnin səbəbi boykot taktikasının İrandakı seçkilərdə təsirsiz olmasıdır. Müxtəlif ölkələrdə fərqli şəraitdə seçkilərin boykot edilməsi təsirli ola bilər. Siyasi partiyalar boykot amilindən əhalinin seçkilərdə iştirak edib-etməməliri üçün istifadə edə bilər. Yəni partiyaların mövqeyi əhalinin səsvermə ilə bağlı mövqeyinə təsir edə bilər. Belə olduqda siyasi xadimlər və partiya rəhbərləri seçkilərlə bağlı boykot tətbiq edə bilər. Onlar bu amildən seçkilərin demokratik keçirilməsini təmin etmək məqsədilə öz təzyiq vasitələri kimi istifadə edə bilərlər, lakin İranda bu vasitədən istifadə etmək mənasızdır. Ona görə ki, İranda əhali səsvermədə siyasi xadimlər və partiyaların mövqeyinə görə iştirak etmir. Bu baxımdan İranda seçkiləri boykot etmək əks reaksiya ilə üzləşə bilər. Siyasi düşərgələr əhalini seçkilərdə aktiv iştirak etməyə çağırmalıdır. Seçkiləri boykot etmək müsbət nəticə vermir, bəlkə boykotçuların ziyanına da olur. Biz bunu İranda keçirilən bələdiyyə seçkilərində, parlament və ya prezident seçkilərində müşahidə etmişik. Əhalinin seçkilərdə fəaal iştirak etməməsi bir qurup şəxsin səsvermədə qələbə qazanmasına səbəb olur. Necəki 2005-ci il prezident seçkilərində bəzi partiya və düşərgələr seçkiləri boykot etdi, əhali qeyri-fəal iştirak etdi və nəticədə Əhmədinejad seçkiləri qazandı. Hazırda Əhmədinejadı tənqid edən və onun prezident olmasını istəməyən şəxslər başa düşüblər ki, seçkilərin boykot edilməsi əks təsir göstərir. Bu baxımdan bu dəfə seçkilərin zəif şəkildə boykot olunduğunu görürük və ötən seçkiləri boykot edən şəxsələrin əksəriyyəti hazırkı seçkilərdə aktiv iştirak edirlər.
- İranda prezident seçkilərində iştirak edən namizədlərdən Musəvi, Kərrubi və Rezayi Əhmədinejadın ünvanına sərt tənqidlər səsləndirilər. Onlar Əhmədinejadın İranı böhranla üz-üzə qoyduğunu və uçuruma apardığını iddi ediblər. Siz bu məsələni necə qiymətləndirirsiniz və həqiqətənmi Əhmədinejad hökuməti İranda böyük böhrana səbəb olub?
- Bəli, İran bir sıra böhranlarla üzləşib, bu böhranlar Əhmədinejad hökuməti dövründə başlamayıb. Lakin Əhmədinejadın hökuməti dövründə iqtisadi böhran nəzarətdən çıxıb. Ötən dörd il ərzində İranın tanınmış iqtisadçılarından 50 nəfər prezident Əhmədinejada məktub ünvanlayaraq bu haqda ona xəbərdarlıq edib və onun yürütdüyü siyasətin iqtisadi böhranlar törədəcəyini bəyan ediblər. Bu iqtisadçıların bəziləri Əhmədinajadın hökumətində işləmiş və bəziləri isə parlamentdə və ya digər orqanlarda onu dəstəkləyən şəxslər olub. Əhmədinejadın hökumətinin yürütdüyü siyasətin İranda iqtisadi böhranlara səbəb olması ilə bağlı hamı eyni fikirdədir.
- İranda prezidentliyə namizədlərin əksəriyyəti neft gəlirlərinin əhali arasında bərabər şəkildə bölünməsi haqda vədlər veriblər. Lakin iqtisadçı ekspertlərin əksəriyyəti bunun İranda infilyasiyanı yüksək həddə çatdıracağı barədə bildirib. Sizcə, bu vədlərin həyata keçirilməsi nə dərəcədə həqiqətə uyğundur və əhalinin səsverməsinə nə qədər təsir edə bilər?
- Bu kimi iqtisadi islahatın aparılması nəticəsizdir. Əhali arasında iqtisadi bərabərlik yaratmaq məqsədi ilə neft gəlirlərinin əhaliyə bərabər şəkildə paylanılmasını düşünmək hazırkı böhran şəraitində sadəlövhlükdir.
Bu məsələnin seçkilərdə təsirinə gəldikdə isə deyə bilərəm ki, bu kimi vədlər əhalinin bir qismində öz təsirini göstərir, lakin namizədlər düşünməsinlər ki, bu kimi vədlərlə əhalini özlərinə tərəf meyilləndirə biləcəklər. Bu kimi məsələlərin təsiri daha çox əhalinin siyasi anlayışının olmamasından irəli gəlir. Fikrimcə, baxmayaraq ki, belə vədlərin verilməsi əhalinin bir qisminə təsir edəcək, ümumilikdə, təsirsiz olacaq.
- ABŞ Prezidenti Barak Obama İranla müzakirələrin bu ölkədəki seçkilərdən sonra davam etdirilməsini istəyib, İran Prezidenti Əhmədinejad da buna oxşar fikir söyləyib. İrandakı seçkilərdən sonra yeni hökumətin qərarlaşması üçün 4-5 ay vaxt lazım olacaq. Siz seçkilərdən sonra İran və ABŞ münasibətlərinin yaxşılaşdırılması prosesini necə görürsünuz?
- Barak Obama ABŞ Prezidenti seçildikdən sonra İranla əlaqələrin yaxşılaşdırılmasında maraqlı olduğunu bəyan etdi. Digər tərəfdən, Əhmədinejad hökumətinin də müzakirələrin başlanması üçün maraqlı olması ilə bağlı fikirlər səsləndirildi. Bəlkə də Əhmədinejad bu müzakirələrin seçkilərdən öncə keçirilməsində daha maraqlı idi. Ona görə ki, bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, müzakirələr seçkilərdən öncə keçirilsəydi Əhmədinejadın yenidən prezident seçilmə şansı daha çox olacaqdı. Lakin müxtəlif səbəblərdən bu məsələ baş tutmadı və seçkilərdən sonraya saxlanıldı.
Fikrimcə, İrandakı seçkilərdə kimin qələbə qazanmasından asılı olmayaraq, İranda ABŞ-la müzakirələr aparmaq üçün qərar qəbul edənlər bu məsələ yanə də müsbət baxacaqlar. İranda Əhmədinejad və ya digər namizədin prezident olmasının bu məsələ ilə bağlı heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu məsələdə son qərarı prezident deyil, Milli Təhlükəsizlik Şurası qəbul edir. İranda Konstitusiyaya əsasən, xarici siyasəti İranın Milli Təhlükəsizlik Şurası müəyyənləşdirir və İranın rəhbəri təsdiq edir. Fikrimcə, İranda keçirilən seçkilərdən sonra kimin qələbə qazanmasından asılı olmayaraq, İran və ABŞ arasında müzakirələr gündəmdə qalacaq.