Bakı. Trend:
Almaniya tarixi siyasi bir çağırışın astanasındadır. Bundestaqın buraxılması və 23 fevral tarixində növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi yalnız ənənəvi siyasi qüvvələrə olan etimadsızlıq böhranının deyil, həm də nəzərə alınması mümkün olmayan radikal meyllərin yüksəlişinin siqnalına çevrildi. Sorğularda ikinci yerdə “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyası dayanır - bu partiya bir çoxlarının mövcud nizam üçün təhdid hesab etdiyi qüvvədir. "Professor-üsyançılar" partiyasından ekstremizm elementləri olan ultra-sağçı qüvvəyə çevrilən AfD 11 ildə Almaniyanın siyasi səhnəsini kökündən dəyişdirən bir yol keçib.
Almaniyanın identiklik böhranı
Bir vaxtlar Almaniya demokratik sabitliyin simvolu idi. Angela Merkel dövrü öz praqmatizmi və kompromisləri ilə cəmiyyəti sakitləşdirirdi, lakin zamanla konservativ XDS öz sağçı identikliyini itirdi və bu, daha radikal qüvvələrə təslim edildi. AfD artıq yarımçıq tədbirlərə ehtiyac duymayan seçicilər üçün cazibə mərkəzinə çevrildi: partiyanın tərəfdarları sərt miqrasiya siyasəti, qlobal iqtisadiyyatdan imtina və Avropa İttifaqından çıxış yolu ilə "həqiqi Almaniya"ya qayıtmağı arzulayır.
AfD-nin radikallığı məhz ənənəvi mühafizəkarların öz autentikliyini itirməsi səbəbindən tələb olunur. Partiyanın 2025 seçkiləri üçün proqramı da bu tələbi əks etdirir: Aİ-dən çıxış, markaya qayıdış, Rusiyadan qaz tədarükünün bərpası və sığınacaq axtaranlar üçün əvvəlcədən saxlanılma tədbirlərinin tətbiqi. Bu cür radikallıq qaçılmaz olaraq təcridə gətirib çıxarır – heç bir başqa partiya AfD ilə koalisiyaya girməyə hazır deyil. Lakin burada paradoks var: daimi müxalifətdə olmaq, sistemi içəridən dağıtmaq istəyənlər üçün strateji uğurdur.
“Alternativ”in metamorfozaları
2013-cü ildə professor Bernd Lukk AfD-ni təsis edəndə onun məqsədi tamamilə fərqli idi. Partiya Merkel hökumətinə maliyyə-iqtisadi alternativ təklif edirdi və bu, Amerikanın trampizminə bənzəyirdi: sərt proteksionizm və milli eqoizm Avropa həmrəyliyinin yerini tutmalı idi. Lakin partiya tezliklə multikulturalizmdən, tolerantlıqdan və qloballaşmadan yorulanlar üçün maqnitə çevrildi. Bu insanlar siyasi sığınacaq axtarırdılar və AfD-də tapdılar.
İllər keçdikcə partiya daha da radikallaşdı. Liderlər arasındakı daimi çevrilişlər, mülayim liderlərin istefası və Björn Höke kimi daha sərt fiqurların gəlməsi onu ultra-sağçı qüvvə nümunəsinə çevirdi. AfD bütün sağçı məkana hakim oldu, daha az uğurlu radikal partiyaları sıxışdırdı və əvvəllər Almaniyada mümkün hesab edilməyən mövqeyi tutdu.
AfD-nin seçki siyasətində uğuru yalnız populyarlığın artması ilə müşayiət olunmur, həm də ciddi itkilərlə müşayiət olunur. Alman kəşfiyyat orqanları partiyaya qarşı demokratik prinsiplərin pozulmasında ittihamlar irəli sürüb. Daxili qalmaqallar, qarşılıqlı ittihamlar və açıq parçalanmalar onu qeyri-sabit edir, lakin bu, onun “anti-sistem” qüvvəsi kimi nüfuzunu gücləndirir.
Partiyanın keçmiş liderləri, məsələn, Yorq Moyten, öz məyusluqlarını gizlətmirlər. "Partiya radikal kulta çevrildi və ona səs vermək mümkün deyil", - deyə o, istefasından sonra bildirib. Təsisçi Bernd Lukkə isə kədərlə əlavə edir: "Biz avro ilə bağlı siyasəti dəyişmək istəyirdik, indi isə bu partiya ölkəni dəyişmək istəyir".
AfD-nin populyarlığının artması Alman cəmiyyətini bürüyən dərin identiklik böhranının simptomudur. Avropa dəyərlərindən imtina etmək, millətçi kursa qayıtmaq və qloballaşmaya qarşı çıxmaq arzusu sadəcə siyasi gündəm deyil, xalqı bölən bir ideologiyadır. Almaniya seçim qarşısındadır: ya öz demokratik ənənələrini qoruyacaq, ya da kompromisi məğlubiyyət hesab edən radikallara yol verəcək.
Fevral seçkiləri AfD-nin triumfu olmayacaq. Ultra-radikallığı onu digər partiyalar üçün toksik edir, bu səbəbdən o, müxalifətdə qalmağa məhkumdur. Bununla belə, onun Almaniyanın siyasi mənzərəsinə təsiri açıq-aşkardır. Demokratik sistem radikal küləklərin təzyiqi qarşısında davam gətirəcəkmi – bunu zaman göstərəcək.
Almaniyanın siyasi mənzərəsi yenidən tektonik dəyişikliklər yaşayır. Hakim koalisiyanın dağılması fonunda və 23 fevral 2025-ci ildə yaxınlaşan növbədənkənar parlament seçkiləri ərəfəsində “Almaniya üçün Alternativ” partiyası (AfD) cəmiyyəti bölünmənin simvolu kimi diqqət mərkəzindədir. Ekspertlərin müzakirə etdiyi sual sadədir, lakin demokratiya üçün ağrılıdır: AfD seçici bazasını genişləndirmək üçün öz radikal mahiyyətini dəyişməyə hazırdırmı, yoxsa partiya ultra-sağçı ideyalarının girovunda qalır?
Alis Vaydelin paradoksal liderliyi
Ümidlər “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyasının həmsədri və kanslerliyə namizədi Alis Vaydelin rəhbərliyi ilə ölçülür. Alis Vaydel - açıq homoseksual qadın olaraq partiyanın ziddiyyətlərinin təcəssümüdür: o, eyni cinsli ittifaqların mümkünlüyünü qəbul edir, ixtisaslı miqrantların cəlb edilməsini dəstəkləyir və hətta Almaniyanın Avropa İttifaqında üzvlüyünü istisna etmir. Onun bu açıqlamaları, miqrantofobiyası və Putin tərəfdarı mövqeləri ilə tanınan digər həmsədr Tino Xrupallenin ritorikası ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir.
Xarici “mötədillik” siqnallarına baxmayaraq, AfD ideoloji bazasına sadiqdir. Seçkilər öncəsi yayımlanan proqramın ilkin layihəsi radikallığı ilə şok yaradır. Almaniyanın Avropa İttifaqından çıxışı, markaya qayıdış, Rusiya qazının tam bərpası, RF-yə qarşı sanksiyaların ləğvi və sığınacaq axtaranlar üçün sərhəddə əvvəlcədən saxlanılma tədbirləri təklif olunur. Bu təkliflər partiyanın “yenidən brendləşməsi” ilə bağlı ehtiyatlı ümidlərə belə ziddir.
2024: AfD üçün qalmaqallar ili
2024-cü il AfD üçün böyük ifşaların ili oldu. Kütləvi deportasiya planlarının müzakirə edildiyi gizli görüşlər, miqrantların sədaqəti ilə bağlı bəyanatlar və partiya liderlərinin SS cinayətləri haqqında qalmaqallı açıqlamaları, görünür, partiyanın dəstəyini sarsıtmalı idi. Lakin AfD elektoratı sabitdir. Hətta Türingiya, Saksoniya və Brandenburq kimi regionlarda partiya ardıcıl yüksək nəticələr göstərir.
Niyə qalmaqallar seçici dəstəyini zəiflətmir? Cavab sadədir: AfD tərəfdarları partiyanı sadəcə siyasi qüvvə kimi deyil, öz maraqlarının yeganə müdafiəçisi kimi görürlər. Onlar üçün radikallıq qüsur deyil, üstünlükdür. Milli və konservativ dəyərlər prizmasından siyasətə baxış, kompromisi xəyanət kimi qəbul edən sabit dəstək bazası formalaşdırır.
Alis Vaydel gözləntilərə baxmayaraq, ümumi xətdən geri çəkilmir. Onun Maqdeburqda baş verən terror aktı ilə bağlı bəyanatları - burada “islamçılar” ittiham edilirdi, halbuki terrorçunun AfD ilə əlaqələri vardı - göstərir ki, mötədillik məqsəd deyil, sadəcə bir vasitədir. Partiya radikallığa üstünlük verir və anlayır ki, mötədil kurs əsas elektoratını uzaqlaşdırar.
AfD-nin bu strategiyası onu Avropadakı analoqlarından fərqləndirir. İtaliyada Corcia Meloni və Fransada Marin Le Pen öz partiyalarını “insaniləşdirərək” milli-konservativ əsas axına yaxınlaşdırmağı bacarıblar. AfD isə ənənəvi siyasət ilə ultra-sağçı ideyalar arasında uçurumu dərinləşdirərək fərqli yol tutur.
Alis Vaydel, “Almaniya üçün Alternativ” partiyasının (AfD) kanslerliyə namizədi olaraq partiyanın ziddiyyətlərini təcəssüm etdirir. İqtisadiyyat doktoru və açıq homoseksual qadın olan Vaydel mötədillik görüntüsünü nümayiş etdirir. Bu fasadın arxasında partiyanın radikal proqramına, o cümlədən homofob bəyanatlara, anti-liberal ritorikaya və Aİ-dən çıxmaq planlarına sədaqət dayanır.
Vaydelin bu ideyaları yaxınlaşan seçkilərdə təqdim etməyə hazır olması, partiyanın radikallaşmaya daha da üstünlük verdiyini göstərir. Bu strategiya, AfD-nin yalnız mövcud elektoratını qoruyub saxlamağı deyil, eyni zamanda genişləndirməyi də hədəfləyir.
2017-ci ildə Alis Vaydel partiyanın ekstremist qanadının lideri
Björn Hökeni tənqid edir və hətta onun partiyadan xaric olunmasını
dəstəkləyirdi. Lakin bir neçə ildən sonra o, mövqeyini dəyişdi:
2020-ci ildə Hökenin rəhbərlik etdiyi ultra-sağçı “Qanad” qrupunun
buraxılmasına qarşı səs verdi. Bu addım onun karyerasında dönüş
nöqtəsi oldu və Vaydelin radikal kursu dəstəkləyənlər arasında
mövqeyini gücləndirdi.
Vaydel ekstremistlərlə açıq şəkildə barışmağa və liderliyini
qorumaq üçün onlarla əməkdaşlıq etməyə qərar verdi. Onun 2024-cü
ildə Höke ilə Erfurtda birgə çıxışı partiyanın ultra-sağçı
dairələri ilə həmrəyliyinin nümayişi idi. Bu, Vaydelin kanslerliyə
namizədliyi öncəsi mövqelərini möhkəmləndirmək üçün təsirli bir
addım oldu. Bu əlaqə göstərir ki, Vaydelin AfD-ni “yenidən
brendləşdirməsi” haqda hər hansı cəhdlər sadəcə bir mifdir.
AfD-nin artan populyarlığı və radikal proqramı
AfD-nin populyarlığı ölkə üzrə keçirilən sorğularda sabit olaraq 17–19% səviyyəsindədir, Şərqi Almaniya əyalətlərində isə bu göstərici 30%-ə çatır. Partiya reytinqlərdə sosial-demokratları (SPD) geridə qoyaraq inamla ikinci yerdə dayanır. AfD daha böyük hədəflər güdür: radikal proqram yalnız partiyanın əsas elektoratını qorumağı deyil, həm də əvvəllər seçkilərdən uzaq qalan yeni seçiciləri cəlb etməyi nəzərdə tutur.
Partiyanın proqramının əsas vurğusu sərt millətçiliyə yönəlib. 2025-ci ilin yanvarında keçiriləcək federal qurultayda yekun olaraq təsdiqlənəcək proqramın ilkin versiyasında aşağıdakı əsas məqamlar var:
- Avropa İttifaqından çıxış və avronun rədd edilməsi;
- Rusiya qazının tədarükünün bərpası;
- RF-yə qarşı sanksiyaların ləğvi;
- Sığınacaq axtaranlar üçün sərhəddə əvvəlcədən həbs tədbirlərinin tətbiqi;
- Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsini qınamaqdan imtina.
Bu təkliflər mötədillikdən tamamilə uzaqdır və partiyanın radikal dəyişikliklərə olan sadiqliyini vurğulayır. Corcia Meloni və ya Marin Le Pen kimi Avropanın digər sağçı partiyalarından fərqli olaraq, AfD qütbləşdirici kursu gücləndirmək strategiyasını seçir.
Björn Hökenin rolu və təsiri
Björn Höke partiyanın açar fiqurlarından biri olaraq qalır. Onun 2024-cü ildə Türingiyadakı seçki uğuru onu təsirli bir siyasətçi kimi möhkəmləndirdi. Bu, Hökenin və onun tərəfdarlarının AfD-nin yerli bölmələrinə nəzarəti gücləndirməsinə, partiyanın strategiyasına təsirini artırmasına imkan verdi. Hökenin dəstəyi olmadan Vaydelin liderliyini təsdiqləməsi çətin olardı.
AfD-nin qadağan olunması: reallıq, yoxsa arzular?
Partiyanın artan populyarlığı fonunda XDS kimi ənənəvi siyasi qüvvələr AfD-nin qanuniliyini şübhə altına almağa çalışırlar. XDS-dən olan deputat Marko Vandervits partiyanın Almaniyanın konstitusiya prinsiplərinə uyğun olmadığını əsas gətirərək onun qadağan olunması məsələsini qaldırmağı təklif edib. Lakin ekspertlərin fikrincə, belə bir qadağa üçün kifayət qədər sübut yoxdur. Almaniya Konstitusiya Məhkəməsinin bu tələbi təmin edəcəyi ehtimalı azdır və bu, AfD-yə 2025-ci il seçkilərində maneəsiz iştirak imkanı verir.
AfD-nin siyasi gələcəyi: uğur və təcrid
“Almaniya üçün Alternativ” partiyasının (AfD) 2025-ci ilin fevralında keçiriləcək seçkilərdə siyasi uğuru artıq əvvəlcədən təyin olunmuş kimi görünür. Son sorğulara əsasən, partiya yeni Bundestaq tərkibində 137 mandat qazana bilər ki, bu da 2021-ci ildə əldə etdiklərindən 54 yer çoxdur. AfD-nin reytinqi azacıq aşağı düşsə və ya partiya ənənəvi deputat itkiləri ilə üzləşsə belə, o, parlamentdə böyük və təsirli qüvvə olaraq qalacaq.
Mandat sayındakı uğur siyasi hakimiyyətə çevrilmir. AfD hələ də təcriddə qalır. Bundestaqa daxil ola biləcək bütün partiyalar ultra-sağçılarla koalisiyadan açıq şəkildə imtina ediblər. Bu, AfD-ni idarəetmə sisteminə inteqrasiya edə bilməyən bir növ siyasi təcridçi vəziyyətinə salır.
Artan güc, amma hakimiyyət yox
AfD-nin populyarlığı Almaniyanın siyasi sistemindəki böhrana reaksiyadır. Seçicilər ənənəvi partiyalara etiraz edərək, onları aydın kursun olmamasında, miqrasiya, qloballaşma və enerji böhranlarına cavab verə bilməməkdə ittiham edirlər. AfD bu əhval-ruhiyyədən məharətlə istifadə edərək, cəmiyyətin əhəmiyyətli hissəsinin dəstəyini qazanan radikal həll yolları təklif edir.
Digər siyasi qüvvələr ultra-sağçılarla əməkdaşlıq etməyi demokratiya üçün təhlükə hesab edirlər. Hətta özünü quruluşa qarşı müxalifət kimi təqdim edən “Sara Vagenknecht Bloku” belə, AfD ilə ittifaqa girməyə risk etmir, çünki bu, onların elektoratını itirməsi ilə nəticələnə bilər. Partiyanı legitimləşdirmək cəhdi, ekstremizmlə əlaqəli olan AfD-nin nüfuzunu qəbul etdirmək cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər.
AfD-nin təsiri: siyasi təcrid və təsir gücü
Hakimiyyətə sahib olmamasına baxmayaraq, AfD Almaniyanın siyasi mənzərəsinə təsir etməyə davam edir. Ultra-sağçılar parlament tribunasından öz ideyalarını irəli sürmək və ictimai gündəm yaratmaq üçün istifadə edirlər. Ənənəvi partiyaların zəifliyi və Bundestaqın siyasi parçalanması şəraitində AfD “xalqın səsi” rolunda mövqeyini möhkəmləndirərək, “elitlərə” qarşı mübarizə aparır.
AfD, xüsusilə seçki nəticələri sabit çoxluğun formalaşmasına imkan vermədikdə, koalisiyaları dağıdan qüvvə kimi çıxış edə bilər. Bu, partiya rəhbərliyinin bəyanatlarına baxmayaraq, praqmatik səbəblərdən gözlənilməz və situativ ittifaqların yaranması riskini artırır.
AfD-nin gələcəyi: sərhədlər və imkanlar
Federal səviyyədəki təcrid AfD-nin regional səhnədə mövqelərini gücləndirməsinə mane olmur. Türingiya və Saksoniya kimi regionlardakı qələbələr, eləcə də Brandenburqda yüksək göstəricilər partiyanın Almaniyanın bəzi bölgələrində dayanıqlı dəstəyə malik olduğunu təsdiqləyir. Lakin bu uğurlar Almaniyanın şərq və qərb torpaqları arasında dərin uçuruma səbəb olur ki, bu da sosial birliyi təhdid edir.
Partiya anlayır ki, mövcud formasında ölkəni idarə etməyə iddialı ola bilməz. Lakin davamlı radikallaşma elektorat bazasını genişləndirmək üçün vasitədir. Ənənəvi partiyalara olan seçici məyusluğundan bəhrələnən dayanıqlı etiraz potensialı AfD-yə Almaniyanın siyasi sistemində uzun müddət ikinci mövqeyini saxlamağa imkan verə bilər.
Almaniyanın partiya sistemində fundamental dəyişikliklər, yalnız AfD-nin özündə transformasiya baş verdiyi halda mümkün ola bilər. Radikallıqdan imtina, Avropanın digər sağçı partiyalarının təcrübəsində olduğu kimi, partiyanın koalisiya sisteminə inteqrasiya olunmasına imkan verərdi. Hazırkı strategiya isə AfD-nin “anti-sistem” qüvvə olaraq qalmasını, yəni səs-küylü, lakin təcrid olunmuş etiraz səsi rolunu davam etdirməsini nəzərdə tutur.
Almaniya demokratiyasının gələcəyi: radikalizmə müqavimət və ya məğlubiyyət?
AfD-nin siyasi təcridi zahirən demokratiyanın qorunması aləti kimi görünür. Lakin uzunmüddətli perspektivdə bu, sistemə olan etimad böhranını dərinləşdirə bilər. Ənənəvi partiyalar cəmiyyətin tələblərinə aydın və təsirli cavab verməkdə uğursuz olarsa, etiraz əhval-ruhiyyəsi artacaq və radikalların mövqeləri möhkəmlənəcək.
Almaniya sabitliyi qorumaq üçün kompromislərə hazır olacaq, yoxsa siyasi sahənin daha da parçalanması ilə üzləşəcək - bu sualın cavabı 23 fevralda seçicilər tərəfindən veriləcək. AfD sistemin dağıdıcısı rolunu oynamağa hazırdır və bu strategiya, Almaniyanın gələcəyi uğrunda mübarizədə onun ən güclü silahına çevrilə bilər.
AfD radikalizmi siyasi kampaniyanın hərəkətverici qüvvəsi kimi istifadə edərək öz yüksəlişini davam etdirir. Partiya mötədillikdən imtina edərək, seçiciləri ənənəvi dəyərlərə və hakimiyyət strukturlarına qarşı mübarizə yolu ilə cəlb etməyi üstün tutur.
AfD-nin uğuru Alman cəmiyyətində dərin dəyişikliklərin simptomudur. Milli əhval-ruhiyyənin yüksəlişi və ənənəvi partiyalardan məyusluq radikalizm üçün zəmin yaradır. Almaniyanın demokratik prinsiplər çərçivəsində qalıb-qalmayacağı, yoxsa radikal sağçıların təzyiqi qarşısında geri çəkilib-çəkilməyəcəyi sualı hələ açıq qalır.
AfD-nin populyarlığının artması demokratiya sistemindəki böhranın göstəricisidir. Bir zamanlar sabitliyin simvolu olan Almaniya artıq gözardı edilə bilməyəcək çağırışlarla üzləşir. “Almaniya üçün Alternativ” cəmiyyətin müəyyən bir hissəsinin dərin narazılığının ifadəsinə çevrilib. Amma bu uğur demokratiyanın zəfəri deyil, onun dayanıqlığının sınanmasıdır.
AfD-nin gələcəyi onun keçmişində gizlənir: radikallıq, kompromisdən imtina və hər vasitə ilə hakimiyyət uğrunda mübarizə. Sual ondadır ki, Almaniya demokratiya yolunda qalmağa davam edəcək, yoxsa Avropanın simasını dəyişən ultra-sağçı küləklərə təslim olacaq?