Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin oktyabrın 20–21-də Qazaxıstana edəcəyi dövlət səfəri ikitərəfli münasibətlərin inkişafında və Avrasiya məkanında yeni qüvvələr balansının formalaşmasında mühüm mərhələ olmağı vəd verir. Ortaq tarixi, mədəni və strateji maraqları olan iki Xəzəryanı dövlət - Azərbaycan və Qazaxıstan getdikcə daha fəal şəkildə Avropa ilə Asiya arasında əlaqələndirici halqaya çevrilir, bölgənin tranzit, enerji və siyasi gözləntilərinin “Xəzər yükünü” öz üzərlərinə götürürlər.
Son illər ərzində Bakı ilə Astana arasında iqtisadi əməkdaşlıq nəzərəçarpacaq dərəcədə möhkəmlənib. Ötən il Azərbaycan və Qazaxıstan arasında qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi 50 faiz artaraq 470 milyon ABŞ dollarına çatıb. Bu ilin ilk yarısında isə ticarət dövriyyəsi artmaqda davam edərək 501 milyon dollara yüksəlib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,2 dəfə çoxdur. Bu artım, ilk növbədə, Ukraynada müharibənin başlanmasından sonra şimal tranzit dəhlizlərinə alternativlərdən birinə çevrilmiş Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TITR) üzrə nəqliyyat axınlarının artması hesabına təmin olunub.
Bundan əlavə, 2022–2023-cü illərdə Qazaxıstan Azərbaycan ərazisi vasitəsilə – Bakı marşrutu və Aralıq dənizi limanlarına qədər – neft ixracının həcmini kəskin şəkildə artırıb. Astanaya görə bu, sadəcə alternativ marşrut deyil, həm də ənənəvi istiqamətlərdə mümkün fasilələrdən sığortalayan strateji seçimdir.
Azərbaycanın nəqliyyat-logistika infrastrukturu – Ələt və Bakı limanları, eləcə də TITR sisteminə inteqrasiya olunmuş dəmir yolu qovşaqları – bu istiqamətdə öz rolunu daha da gücləndirir. Qazaxıstan isə öz növbəsində Aktau və Kurık limanlarını sürətlə inkişaf etdirərək Xəzər dənizini Avrasiyanın əsas tranzit arteriyasına çevirir.
İqtisadi sahədən əlavə, siyasi qarşılıqlı əlaqə də münasibətlərdə mühüm yer tutur. Azərbaycan və Qazaxıstan arasındakı münasibətlər bu gün strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindədir. Bu, sadəcə formal ifadə deyil – son beş ildə dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində ondan çox ikitərəfli səfər baş tutub, beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində isə müntəzəm görüşlər keçirilib. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək, “Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında siyasi əlaqələr hazırda yüksək dərəcədə möhkəmlik və qarşılıqlı etimad ilə xarakterizə olunur” – Prezident İlham Əliyev Bakı ilə Astana arasındakı münasibətləri məhz belə xarakterizə edib.
Siyasi yaxınlaşmanın əsas elementi ortaq tarixi-mədəni baza üzərində qurulub: hər iki ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) fəal üzvləridir və Bakı ilə Astana bu qurumu təkcə mədəni diplomatiya aləti kimi deyil, həm də Avrasiyada yeni güc mərkəzlərinin formalaşması üçün platforma kimi dəyərləndirirlər.
Tərəflər yüksək səviyyədə etimad və proqnozlaşdırıla bilən münasibətlər nümayiş etdirirlər. Azərbaycan və Qazaxıstan ictimai şəkildə fikir ayrılıqlarından çəkinir, beynəlxalq qurumlarda bir-birini ardıcıl şəkildə dəstəkləyir və nəqliyyat, enerji təhlükəsizliyi və inteqrasiya prosesləri kimi əsas regional məsələlərdə siyasi mövqelərini sinxronlaşmasını gücləndirirlər.
Əməkdaşlığın ayrıca istiqaməti kimi gələcəyin energetikası önə çıxır. Qazaxıstan Azərbaycan infrastrukturundan yalnız karbohidrogenlərin deyil, həm də hidrogen və bərpa olunan mənbələrdən alınan elektrik enerjisi kimi “yaşıl enerji”nin ixracı üçün istifadə etməyə maraq göstərir. Bu sahədə birgə layihələrin potensialı Xəzəri təkcə neft-qaz deyil, həm də iqlim yönümlü nəqliyyat-enerji oxuna çevirə bilər.
Qlobal geosiyasi dəyişikliklər fonunda Azərbaycan və Qazaxıstan unikal mövqe qazanıblar. Hər iki ölkə balanslaşdırılmış xarici siyasət yürüdərək həm Qərb, həm də Şərqlə münasibətləri qurur, kəskin qarşıdurmalardan yayınır. Onların Xəzər istiqamətindəki müttəfiqliyi Avrasiyada sabitlik və proqnozlaşdırıla bilənlik amilinə çevrilir.
Bakı və Astananın “Xəzər məsuliyyəti yükü” yalnız ticarət və tranzitin inkişafı ilə məhdudlaşmır. Söhbət xarici təsirlərə davam gətirə bilən və regiona yeni inkişaf trayektoriyaları təqdim edən dayanıqlı əməkdaşlıq arxitekturasının qurulmasından gedir. Yeni Avrasiya marşrutlarının və enerji konfiqurasiyalarının formalaşdığı bir şəraitdə Azərbaycan və Qazaxıstan tərəfdaşlığı regionun nəqliyyat-iqtisadi xəritəsinin transformasiyasında əsas faktorlardan birinə çevrilə bilər.