Bakı. Trend:
Azərbaycanın qədim Qəbələ şəhərində keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü Türk dünyasının inteqrasiyasında yeni mərhələnin başlanğıcı kimi dəyərləndirilə bilər. Zirvədə səslənən fikirlər və qəbul olunan qərarlar təkcə regional əməkdaşlıq çərçivəsində deyil, həm də qlobal miqyasda Türk dünyasının siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik gündəminin formalaşdığını göstərir.
Bu, təşkilatın əvvəlki illərdə əsasən mədəni və iqtisadi
əməkdaşlığa fokuslanmasından fərqli olaraq, indi vahid siyasi və
təhlükəsizlik platforması kimi çıxış etməsinə dəlalət edir. TDT-nin
inkişaf dinamikası göstərir ki, Türk dövlətləri artıq regional blok
deyil, vahid maraqlar, ortaq təhlükəsizlik və enerji strategiyası
əsasında birləşən müstəqil güc mərkəzi formalaşdırırlar. Bu, həm də
beynəlxalq sistemdə yaranan yeni çoxqütblü düzənin bir tərkib
hissəsidir.
Prezident İlham Əliyevin 2026-cı ildə Türk dövlətlərinin birgə
hərbi təlimlərinin keçirilməsi barədə təklifi TDT-nin gələcəkdə
vahid müdafiə və təhlükəsizlik mexanizmi yaratmaq istiqamətində
atılan strateji addımdır. Bu təklif həm də bölgədə formalaşan yeni
geosiyasi reallıqlara cavabdır. Qlobal miqyasda artan
qeyri-sabitlik, regional münaqişələr və enerji təhlükəsizliyi
məsələləri TDT-nin özünümüdafiə və qarşılıqlı təhlükəsizlik
mexanizmini gücləndirməsini labüd edir.
Zirvə zamanı Prezident İlham Əliyevin 44 günlük Vətən
müharibəsindən və 2023-cü ilin antiterror tədbirlərindən sonra əldə
edilən nəticələri vurğulaması iki mühüm mesajı özündə daşıyır.
Azərbaycanın suverenliyinin tam bərpası Türk dünyası üçün nümunəvi
modeldir, sülhün ədalət üzərində qurulması regionda sabitliyin
yeganə təminatıdır. Ermənistanla sülh sazişinin paraflanması və
ATƏT-in Minsk qrupunun ləğv edilməsi barədə qeyd olunan məqamlar
isə Cənubi Qafqazda tamamilə yeni diplomatik mühitin formalaşdığını
göstərir.
Zəngəzur dəhlizinin açılması barədə vurğular isə Qəbələ Zirvəsinin
əsas strateji nəticələrindən biri kimi qiymətləndirilir. Bu dəhliz
yalnız Azərbaycan və Türkiyəni deyil, bütün Türk coğrafiyasını
Avropa ilə birləşdirən yeni nəqliyyat arteriyası rolunu oynayacaq.
Beləliklə, TDT-nin nəqliyyat strategiyası – Orta Dəhliz - Zəngəzur
dəhlizi - Şimal-Cənub marşrutu gələcəkdə Türk dövlətlərini vahid
iqtisadi və logistika məkanına çevirəcək. Hazırda formalaşan “Orta
Asiya – Azərbaycan – Türkiyə – Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi”
layihəsi Türk dünyasını həm enerji ixracatçısı, həm də bərpaolunan
enerji mərkəzinə çevirəcək.
Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda türk dövlətlərinin inşa etdiyi
məktəblər, məscidlər və mədəniyyət obyektləri Türk həmrəyliyinin
praktiki təzahürüdür.
Füzulidə, Ağdamda, Cəbrayılda müxtəlif türk ölkələrinin inşa
etdiyi layihələr yalnız bərpa prosesinə deyil, həm də birlik
ideyasının konkret simvollarına çevrilib.
Qəbələdə keçirilən TDT Zirvəsi bir daha göstərdi ki, Türk
Dövlətləri Təşkilatı artıq beynəlxalq siyasətdə nəzərə alınmalı güc
mərkəzi kimi formalaşır. Bu zirvə ilə Türk dövlətlərinin vahid
təhlükəsizlik və müdafiə vizyonu bəyan edildi, enerji, nəqliyyat və
iqtisadi inteqrasiya istiqamətləri konkretləşdirildi, mədəni və
mənəvi birliyin gücləndirilməsi üçün yeni təşəbbüslər irəli
sürüldü.
Beləliklə, Qəbələ Zirvəsi təkcə bir toplantı deyil, Türk dünyasının
XXI əsrdə geosiyasi strategiyasının başlanğıcı kimi tarixə
düşdü.