Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının lideri Etibar Məmmədov Trend Agentliyinə müsahibə verib
- Etibar bəy, sizin əvvəlcə AMİP-in sədrliyindən istefa verməyiniz, sonra siyasi proseslərdən uzaqlaşmağınız yavaş-yavaş siyasətdən getmək planıdır, yoxsa bu, siyasi taktikadır?
- Mən sədrlikdən getsəm də, partiya öz fəaliyyətini davam etdirir. Ümumiyyətlə, siyasi partiyalara yeni dövrə uyğun, yeni statusda fəaliyyət göstərmək üçün şərait yaratmaq lazımdır. Siyasətdən tamam kənarlaşmaq isə mümkün deyil. Bu addımım sadəcə olaraq, bəzi sahələrdə işimi fəallaşdırmaq, bəzi sahələrdə isə fəaliyyətimi məhdudlaşdırmaqdır. Ola bilər ki, bu, hansısa bir sahədə fəal iştirak etməmək, müəyyən müddətə aktiv siyasətdən kənarda qalmaq deməkdir. Amma siyasətçi heç vaxt bu sahədən tam kənarlaşa bilməz. İnsan istəsə belə, özü təkbaşına bu qərarı verə bilmir. Hansısa tələbat onu məcbur edir ki, bu və ya digər formada, uzaqdan və ya yaxından siyasi proseslərin iştirakçısı olsun, öz münasibətini bildirsin. Ancaq fəal iştirakçı ilə siyasi proseslərə müdaxilə etmədən hər hansı bir statusla fəaliyyət göstərən siyasətçilər arasında fərq var. Taktikaya gəldikdə, müəyyən dövrdə insan üçün baş verən proseslərə kənardan baxmaq daha vacib görünür, nəinki onun içərisində olmaq. Yəni, bəzən belə bir təlabat yaranır.
- Son zamanlar Güney Azərbaycanla bağlı Forum təşkil etməyiniz, bu mövzuda ardıcıl olaraq çıxışlarınız yenidən aktiv siyasətə qayıtmaq niyyəti deyil ki?
- Mən siyasətdən tamam kənarlaşmamışam. Güney Azərbaycan məsələsi ümummilli bir problemdir. Mən yalnız daxili siyasətlə bağlı siyasi proseslərdə iştirak etməyə maksimum məhdudiyyət qoymuşam. Amma Güney Azərbaycan mövzusu daxili siyasətdən kənar məsələdir. Mənim fikrimcə, daxili siyasi proseslərdə tutulan mövqe Güney Azərbaycan məsələsinə təsir etməməlidir. İstər iqtidarda, istər müxalifətdə təmsil olunmasından asılı olmayaraq, hər kəs bunu ümummilli məsələ kimi qəbul etməlidir. Güney Azərbaycanda başlanan milli hərəkat bizdən tələb edir ki, bu mübarizənin səssizcə yatırılmasının, repressiyalara məruz qalmasının qarşısını almaq üçün hansısa işlər görək, hərəkata dəstək verək. Bu baxımdan mən təşəbbüslə çıxış etdim və həmin Forumu keçirdik.
- Qeyd etdiyiniz səbəblərdən fərqli olaraq, bəzi müxalifət dairələrində Güneylə bağlı təşəbbüsünüz məhz Amerikanın diqqət mərkəzində olmaq, yəni bu məqsədlə İranı vurmaq niyyəti kimi qiymətləndirildi.
- Mən çox təəssüf edirəm ki, daxili siyasətdə öz şəxsi münasibətlərini ümummilli məsələlər hesabına həll etməyə çalışanlar var. İstərdim ki, ümummilli məsələlərə yanaşmada daxili siyasi münasibətlər, intriqalar nəzərə alınmasın. Mənim heç kəsin diqqətini cəlb etməyə ehtiyacım yoxdur. Güney Azərbaycan məsələsini bütün beynəlxalq təşkilatların diqqətinə çatdırmağa çalışıram. Bu, bir hədəfdir və biz bunun daim diqqət mərkəzində qalmasına çalışmalıyıq. Ancaq təəssüf ki, kimlərsə nə zamansa baş vermiş siyasi toqquşmaların, incikliklərin əvəzini çıxmağa çalışır.
Bu gün daxili siyasətdə tutduğu mövqeyindən asılı olmayaraq, hamının Güney Azərbaycana dəstək verməsi vacibdir. Bəzən deyirlər, kimsə Güneylə bağlı indiyə qədər fərqli mövqedə olub, amma indi mövqeyini dəyişib. Əgər dəyişibsə, çox yaxşı, biz də elə buna çalışırıq. Yaxud deyirlər, kiminsə Güney Azərbaycan əvvəllər heç yadına da düşmürdü. Əgər indi yada düşübsə, bu da yaxşıdır.
Öz təşəbbüsüm barədə yanlış mülahizələr irəli sürülməsinə isə təəssüf edirəm və bunlara cavab vermək fikrim də yoxdur. Hesab edirəm ki, belə mülahizələr sırf şəxsi münasibətlərdən irəli gələn iftiralardır.
- Bəs elədirsə, onda nə üçün Güney Azərbaycan mövzusunu siyasi fəaliyyətiniz dövründə məhz indi daha fəal və ardıcıl şəkildə gündəmə gətirirsiniz? Axı bu, bizim üçün yeni mövzu deyil.
- Hər bir hadisənin aktuallaşması məqamı var. Mən Güney məsələsini siyasi fəaliyyətim dövründə indi gündəmə gətirmirəm. Mənim siyasi fəaliyyətim 1978-ci ildə Cənubi Azərbaycan məsələsi ilə başlanıb. Hələ tələbə ikən ilk repressiyalara məruz qalmağım divar qəzeti buraxmağımızla bağlı oldu. Orada baş məqalə mənə aid idi - bu, Cənubi Azərbaycanda 1945-46-cı illərdə mövcud olan milli hökumətin fəaliyyətilə bağlı yazı idi. Güney mövzusu həm mənim, həm Milli İstiqlal Partiyasının həmişə diqqətində olub. Hətta AMİP 1992-ci ildə yarananda onun Məramnaməsində vahid Azərbaycan məsələsi var idi. Amma bu məsələnin aktuallaşması müəyyən bir dövr tələb edir və bu da Cənubda gedən proseslərdən asılıdır. Bu dalğanın geniş vüsət alması və milli hərəkatın daha qabarıq büruzə verməsi bu ilin may ayından başlandı. Bu ilə qədər hətta Cənubi Azərbaycanın özündə çoxları deyirdilər ki, milli oyanış prosesinə hələ on illərlə vaxt lazımdır. Amma may hadisələri, kütləvi etiraz dalğası göstərdi ki, millətin hələ bundan sonra oyanması fikri tamamilə yanlışdır. Çünki millət oyaqdır və özünü dərk edir, lazım olan anda xalq özü ayağa qalxdı. Kənarda yaşayan azərbaycanlıların da vəzifəsi Güney daxilindəki təşkilatlanma prosesinə yardım göstərmək, onların repressiyalara məruz qalmasına yol verməməkdir.
- Dünyanın siyasi tarixində bölünmüş xalqlarla bağlı bir neçə cür təcrübə mövcuddur, onların birləşməsi də baş tutub, əksi də. Qeyd etdiniz ki, vahid Azərbaycan ideyasını məramınıza çevirmisiniz, sizcə, Azərbaycan xalqının bütövləşməsi ideyası hazırkı reallıqlarla üst-üstə düşürmü?
- Azərbaycan xalqı əslində bütövdür. Biz məsələnin bu cür qoyulmasına çalışmırıq ki, Azərbaycanın cənubunu və şimalını birləşdirək, yaxud Güneydə ayrıca dövlət yaransın. Sadəcə olaraq, Güney azərbaycanlıların milli hüquqlarının tanınması, həyata keçirilməsi, ana dilində təhsil alması məsələlərini qaldırmaqla bu problemlərin həllinə nail olmağa çalışırıq. Ayrı-ayrı sistemlərdə yaşamış xalqlar müəyyən fərqlərə malik olurlar. Bu fərqin aradan qalxması üçün müəyyən bir prosesin getməsi lazımdır. Ona görə də vahid təhsil sisteminin, vahid yazılı mədəniyyətin yaradılması vacibdir. Güneydə İran rejimi tərəfindən azərbaycanlıların öz ana dilində yazmasının, oxumasının qarşısının alınması milli yaddaşın pozulması cəhdidir. Biz bununla mübarizə aparmalıyıq, başqa məsələləri hədəf götürmək isə ümumi hərəkatı zəiflədə bilər.
Vahid Azərbaycan anlayışına gəldikdə isə, bu, mütləq inzibati cəhətdən bütövləşmək demək deyil. İnsanların dünyagörüşünün, mədəniyyətinin, təhsilinin bütövləşməsi çox zəruridir. Hansısa əraziləri inzibati baxımdan birləşdirmək olar, amma əgər bu insanlar bir-birilərinə uyuşmurlarsa, mütləq bir-birilərindən fərqlənəcəklər. Yaxud inzibati cəhətdən ayrı-ayrı dövlətlərin vətəndaşları olub vahid düşüncə tərzinə malikdirlərsə, deməli, onlar birlikdədirlər.
- Güney azərbaycanlıların hüquqları ilə bağlı həmsədri olduğunuz Beynəlxalq Demokrat İttifaqında məsələ qaldıracağınızı bildirmişdiniz. Ümumiyyətlə, belə qurumlarda Güneylə bağlı beynəlxalq ictimai rəyin formalaşdırılmasına, yaxud başqa nəticələrə nail olmaq mümkündürmü?
- Beynəlxalq rəyin formalaşması ən vacib məsələdir. Hər hansı bir xalqın milli azadlıq hərəkatı dünyada dəstək qazanmırsa, bu, imkan verir ki, həmin xalqın hüquqlarını tapdalayan rejimlər sərbəst hərəkət etsin, repressiyalar tətbiq etsin. Beynəlxalq rəyin formalaşmasında siyasi partiyalarla yanaşı qeyri-hökumət təşkilatları da iştirak etməlidir. Mən təəssüf edirəm ki, Güney Azərbaycan məsələsində qeyri-hökumət təşkilatları tamamilə özlərini kənarda saxlayırlar. Bir neçə dəfə bunu qeyd etməklə mən onları Güneydəki milli hərəkata dəstək prosesinə cəlb etməyə çalışmışam. Ancaq təəssüf ki, hələlik bir neçə adam istisna olmaqla, əksəriyyət bu problemi görməməzliyə vurur.
Məsələnin Beynəlxalq Demokrat İttifaqında qaldırılamısına çalışacağıq. Bu qurumda dünyanın 70-dən çox ölkəsinin siyasi partiyaları, parlament nümayəndələri, hətta hakimiyyətdə olan partiyalar təmsil olunur. Belə şəxslərin böyük təsir imkanları var. Ona görə də çalışırıq ki, bu yolla Güney Azərbaycan məsələsinin ayrı-ayrı ölkələrin parlamentlərində müzakirəsinə nail olaq. Onlar tərəfdən İran hökumətinin nəzərinə çatdırılır ki, dövlətqurucu etnosların milli hüquqları tanınmalıdır. Bizdə olan məlumata görə, İranda azərbaycanlılar sayına görə birinci yerdə olan etnosdur.
- BDİ-də Qarabağ məsələsinin də qaldırılması, digər beynəlxalq təşkilatar kimi, məsələn, qətnamə qəbul etməsi mümkündürmü?
- Bəli, mümkündür. Məsələn, 2002-ci ildə BDİ-nin Vaşinqton zirvə toplantısında əsas mövzu terrorizmlə bağlı idi. Biz o zaman Azərbaycanın terrora məruz qalan dövlətlər siyahısına salınmasına nail olduq. Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən terrora məruz qaldığı qeyd olundu. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyindən bizə verilən materiallar, tarixi faktlar əsasında arayış hazırlandı və terrordan əziyyət çəkən ölkələr siyahısına Azərbaycan da daxil edildi. Belə məsələlərlə bağlı çox iş görmək olar. Amma bu işləri görmək üçün müəyyən şərait və imkanların olması lazımdır. Məsələn, Güney Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ kimi problemlərin müzakirə üçün gündəliyə salınması o qədər də asan deyil və çox böyük çətinliklə buna nail olunur.
- Siyasətdən uzaqlaşmadığınızı qeyd etdiniz. Siyasi fəaliyyətin əsas özəyində hakimiyyətə gəlmək məqsədi dayanır. Bu baxımdan, yenə də hakimiyyətə gəlməkdə iddialısınızmı?
- Milli İstiqlal Partiyası bu prosesdə iştirak edir. Mən hələlik partiyanın bu fəaliyyətinə dəstək verirəm. Özümə gəldikdə isə, bu haqda konkret cavab vermək istəmirəm.
- İstənilən siyasətçi gələcək fəaliyyətinə dair konturlarını xeyli əvvəldən cızır, bu baxımdan mən əminəm ki, sizin gələcək prezident seçkiləri ilə bağlı hansısa qərarınız var.
- Razıyam, amma mən bu barədə hər hansı açıqlama vermək istəmirəm. Qeyd etdiyim kimi, lideri olduğum partiyanın bu mübarizədə iştirakının tərəfdarıyam. Çünki hesab edirəm ki, seçkiləri boykot etmək hər hansı perspektiv, uğur vəd etmir. Ümumiyyətlə, seçkilərin boykot edilməsinin tərəfdarı deyiləm. Prezident seçkilərinin vaxtı çatanda partiya seçkidə hansı formada iştirak etməsinə dair özü qərar verəcək. Mənim indidən fikir bildirməyim partiya üzvlərini, tərəfdarlarını artıq hansısa istiqamətə yönləndirmək olardı. Bu isə düzgün deyil, ona görə də insanları öz fikrimin təsiri altına salmaq istəmirəm.
- Amma partiyalarda liderlərin fikri, mövqeyi həlledici olur. Yəqin razılaşarsınız ki, məsələn, sizin AMİP-in sədrliyindən getməyiniz partiyada böhran yaratdı, baş vermiş məlum hadisələrə səbəb oldu.
- Bəli. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda fərdlər ətrafında partiyalar formalaşır. Ona görə siyasi partiyaların lider ətrfında formalaşmış qurumdan ideologiya ətrafında toplaşan insanların birliyinə çevrilməsinə zərurət var. Əlbəttə, mənim sədrlikdən getməyim hansısa böhranı yaratmalı idi və partiya bu çətin prosesdən keçdi. Amma hesab edirəm ki, bərpa olunma prosesi gedir və partiya özünün əvvəlki gücünü, nüfuzunu qaytaracaq.
- Mətbuatda AMİP-in Müsavat Partiyasına əməkdaşlıq təklif etməsi barədə məlumatlar yayıldı. Əgər bu həqiqətdirsə, siz partiyanın keçmiş müttəfiq və rəqibləri ilə yenidən əməkdaşlığına lüzum görürsünüzmü?
- Mən də bu məlumatları oxudum, amma partiyanın sədri Ayaz Rüstəmov bildirdi ki, hansısa jurnalistlər onun fikrini düzgün başa düşməyiblər. Yəni, məlumat həqiqətə uyğun deyil. Əməkdaşlığa gəldikdə isə, mən zorən əməkdaşlığın tərəfdarı deyiləm. Siyasi təşkilatlar maraqları üst-üstə düşəndə bir araya gəlirlər, düşməyəndə ayrı-ayrılıqda fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Bu, təbii şəkildə baş verən prosesdir. Partiyalararası əməkdaşlığı süni şəkildə qurmaq, ya da belə bir görüntü yaratmaq faydasız bir işdir.
- Görünən budur ki, beynəlxalq qurumlar, xarici dövlətlər Azərbaycanda daha çox siyasi sabitliyi dəstəkləyirlər. Sizcə, bu, müxalifətin şansını azaldan amildir, yoxsa yox?
- Dövlətlə əməkdaşlıq edən beynəlxalq təşkilatların, xarici dövlətlərin sayı nə qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır. Amma hər hansı bir ölkədə rejimin müdafiəsi o qədər yaxşı hal hesab olunmur. Bəzən Qərb dövlətlərinin Azərbaycanın neft amilinə, terrorizmlə mübarizədə iştirakla bağlı əməkdaşlığa görə başqa məsələlərə göz yumması o qədər də yaxşı hal deyil və tənqid olunur. Biz millətə lazım olan yolu özümüz seçməliyik. Amma bizdə hələlik hakimiyyət-müxalifət münasibətləri normal çərçivədə deyil, qarşıdurma səviyyəsindədir. Hakimiyyətdə də, müxalifətdə də bəzi qüvvələr var ki, bu qarşıdurmanın aradan götürülməsini istəmirlər. Ölkədaxili əməkdaşlığın əleyhdarları tərəfdarlarından daha çoxdur və onlar böyük təsir qüvvəsinə malikdirlər. Müxalifətin içərisində də qarşıdurmada maraqlı olan qüvvələr var. Bu da bizim ziyanımızadır. Hər iki tərəfdə olan belə qüvvələrin öz məqsədləri var və bəzən onların mövqeləri üst-üstə düşür. Şəxsən mənim fikrim ondan ibarətdir ki, ölkə daxilində əməkdaşlıq bizim üçün daha çox vac
ibdir. Ölkə daxilində qarşılıqlı anlaşmaya söykənən sabitliyin olması ümumilikdə ölkənin inkişafı üçün çox lazımlıdır.
Buna nail olunmamasının səbəbi isə, fikrimcə, sistemlə bağlıdır. Müstəqil dövlət olsaq da, Azərbaycanda hələ də köhnə postsovet sindromu aradan qalxmayıb. Sovet hakimiyyəti dövründəki iqtidar-müxalifət münasibətlərinin indi də davamı gedir. İqtidarda olan fikirləşir ki, bu hakimiyyət ömürlük mənimdir, kimsə buna göz dikirsə, düşməndir. Müxalifətdə olanlar da düşünür ki, hakimiyyətdəkilər ümumiyyətlə xalqın düşmənləridir və biz onların əlindən hər şeylərini almalıyıq. Heç kəs də əlində olanı vermək istəmir. Hakimiyyət öz əlində olan dövlət resurslarından rəqiblərini əzmək üçün istifadə edir, müxalifətdən isə bəziləri müxtəlif üsullara əl atmaqla öz varlıqlarını qorumaq, hakimiyyətin dəyişməsinə nail olmaq istəyirlər. Bu cür qeyri-normal münasibətlər, qanunlara söykənməyən qarşıdurmalar ölkəyə çox ziyan vurur. Ona görə də ölkənin inkişafına mane olan rüşvətxorluq aradan qalxmır. Fikrimcə, bu cür münasibətlər sistemi dəyişməyənə qədər indiki vəziyyət davam edəcək.
- Bəs müxalifət düşərgəsinin öz daxilindəki pərakəndəliyin, qarşıdurmaların necə, aradan qalxacağını, yoxsa davam edəcəyini düşünürsünüz?
- Ümumiyyətlə, müxalifət müxtəlif formalarda olur. Hakimiyyətin öz daxilində formalaşan müxalifət iqtidar üçün daha təhlükəlidir, nəinki açıq fəaliyyət göstərən siyasi müxalifət. Müxalifət daxilində pərakəndəliyin olub-olmayacağını deyə bilmərəm, amma hesab edirəm ki, onları bir araya gətirmək, əməkdaşlığını yaratmaq məsələsi könüllülük prinsipi ilə baş tutmalıdır. Məcburi əməkdaşlıq heç bir səmərə vermir və inkişafa xidmət etmir.
- Bu günlərdə ölkəmizdə səfərdə olan AŞPA həmməruzəçiləri, ümumiyyətlə bütün beynəlxalq qurumların təmsilçiləri Azərbaycanda müxalifət düşərgəsindən əsasən "Azadlıq" bloku və Müsavat Partiyası ilə görüşlər keçirirlər, digər çoxsaylı müxalifət partiyaları isə həmişə kənarda qalır. Sizcə, bu, yenə də "ana müxalifət" kimi konkret şəxslərə üstünlük verilməsidir, yoxsa texniki prosedurdur?
- Mən hesab etmirəm ki, belə görüşlər kimisə ana müxalifət kimi tanımaq, yaxud dəstək vermək təşəbbüsüdür. AŞPA-nın Monitorinq Komitəsinin həmməruzəçisi Andres Herkellə mən də dəfələrlə telefonla danışmışam, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə görüşüb söhbətlər aparmışam. Beynəlxalq qurumların bu kimi nümayəndələri özləri də hansısa siyasi qurumları təmsil edir və bundan irəli gələn siyasi maraqları daşıyırlar. Bəzi siyasətçilər bununla manevr etməməli, həmçinin opponentlərinin siyasi fəaliyyətinə böhtan atmaq prinsipindən uzaq olmalıdırlar. Ona görə də mən beynəlxalq qurumların təmsilçilərinin siyasi partiyalarla görüşlərini, əməkdaşlığını beynəlxalq dəstək kimi görmürəm.