Bakı. Trend:
Səhiyyə Nazirliyi Milli Hematologiya və Transfuziologiya Mərkəzinin həkim-hematoloqu Nərmin Verdiyeva Nazirliyin rəsmi saytına müsahibə verib.
Trend həmin müsahibəni təqdim edir:
- Nərmin xanım, ilk öncə talassemiya xəstəliyi haqqında məlumat verərdiniz...
- Talassemiya xəstəliyi xroniki anemiya ilə müşayiət olunan irsi
qan xəstəliyidir. Bu xəstəlik zamanı orqanizmdə qırmızı qan
hüceyrələrinin əsas tərkib hissəsi olan hemoglobinin normal sintezi
pozulur. Bu da qırmızı qan hüceyrələrində yaşama müddətini
azalaraq, vaxtından öncə parçalanmasına səbəb olur.
Aralıq Dənizi sahilləri ölkələrində geniş yayıldığı üçün bu
xəstəliyi bəzən Aralıq Dənizi anemiyası da adlandırırlar. Ən çox
yayılan növləri kimi Alfa-və Beta-talassemiyanı misal göstərmək
olar. Alfa talassemiya zamanı alfa-qlobin zəncirlərinin qismən və
ya tamamən sintez olunmaması müşahidə edilir. Beta-qlobin
zəncirlərinin sintezindəki kəmiyyət pozğunluğu nəticəsində isə
beta-talassemiya xəstəliyi yaranır.
Beta-talassemiya xəstəliyi adətən həyatın ilk ilində aşkarlanır. Bu
uşaqlarda tez-tez xəstələnmə, rəngin solğunluğu, dəri və görünən
selikli qişalarda sarılıq, qaraciyər və dalaqda böyümə, qanazlığına
bağlı inkişafdan geri qalma, iştahasızlıq və s. kimi əlamətlərlə
müşahidə olunur. Xəstəliyin yeganə müalicə metodu HLA toxuma uyğun
donordan sümük iliyinin transplantasiyasıdır. Tam toxuma uyğun
donorun olmadığı hallarda xəstələrə onların həyat keyfiyyətini
yaxşılaşdırmaq, orqan və toxumaların normal fəaliyyətini təmin
etmək üçün mütəmadi olaraq hemotransfuziya (qanköçürmə) tətbiq
edilir.
Bütün növ talassemiyalar talassemiya genini hər iki valideynindən
alan şəxslərdə aşkar oluna bilər. Talassemiya genini yalnız bir
valideynindən alan şəxslərdə talassemiya əlamətlərinin daşıyıcılığı
yarana bilər. Talassemiya əlamətlərinin daşıyıcılığı hər hansı bir
kliniki simptomu olmadığı üçün adətən təsadüfi müayinə zamanı
aşkarlanır. Daşıyıcı insanlar praktik sağlam hesab olunurlar.
Daşıyıcılıq xəstəlik deyil və ya heç bir halda talassemiya
xəstəliyinə çevrilmir.
- Talassemiyanın yaranma səbəbi nədir?
- Talassemiya xəstəliyi valideynlərdən övladlarına irsən ötürülür. Hər iki valideyn daşıyıcı olduğu halda talassemiyalı xəstə uşağın doğulma ehtimalı var. Belə ki, iki daşıyıcının nikahından 25% ehtimalla sağlam, 25 % ehtimalla xəstə və 50 % ehtimalla daşıyıcı uşaq doğula bilər. Yalnız bir valideynin daşıyıcı olduğu hallarda xəstə uşağın doğulma ehtimalı yoxdur. Valideynlərdən biri daşıyıcı olduğu halda 50% ehtimalla sağlam, 50 % ehtimalla daşıyıcı uşağın doğulma ehtimalı var.
- Doktor, talassemiyanın profilaktika üsulları hansılardır?
- Talassemiyanın profilaktikası məqsədilə 2015-ci il iyun
ayından etibarən bütün nikaha daxil olan cütlüklər talassemiya
daşıyıcılığına görə müayinə olunurlar. Hər iki tərəfin də daşıyıcı
olduğu hallarda cütlük həkim hematoloq, ginekoloq və genetikin
konsultasiyasına yönləndirilməli, gələcəkdə talassemiya xəstəsi
övladın doğulmaması üçün diqqət etməsi gərəkən məqamlar ətraflı
izah olunmalıdır. Bununla yanaşı, hamiləlikdə prenatal
diaqnostikanın vacibliyi vurğulanmalıdır. Yəni, hər iki valideynin
talassemiya daşıyıcısı olduğunda hamiləlik zamanı dölün sağlam,
daşıyıcı və ya xəstə olduğunu hamiləliyin 14-16-cı həftəliyində
aparılan prenatal diaqnostika ilə aşkarlamaq mümkündür.
Həmçinin, kütləvi maarifləndirmə kampaniyalarının mahiyyətini
vurğulamaq istərdim. Mütəmadi olaraq bölgələrdə, müxtəlif tibb və
təhsil müəssisələrində maarifləndirici seminarlar keçirilir.
Cəmiyyətin talasemiya haqqında məlumatlandırılması xəstəliyin
yayılmasının qarşısını almaq üçün əsas şərtlərdən biridir.
Maarifləndirmə işləri məktəblərdə, universitetlərdə, ictimai
yerlərdə aparılmalıdır. Xüsusilə gənc yaşda olan şəxslər arasında
maarifləndirmə xəstəliyin gələcəkdə azalmasına səbəb olacaq.
Əlavə olaraq, məcburi qan testlərinin olunması məsləhətdir.
Talassemiyanın geniş yayıldığı bəzi ölkələrdə nikah öncəsi qan
testləri məcburidir. Bu testlər vasitəsilə daşıyıcılar müəyyən
edilərək cütlüklərə lazımı tövsiyələr verilir.
- Nikah öncəsi müayinə önəmlidirmi?
- Nikah öncəsi tibbi müayinə irsi və yoluxucu xəstəliklərin
qarşısının alınmasında vacib rol oynayır. Belə müayinələrin məqsədi
evlənəcək cütlüklərin sağlamlığını təmin etməklə yanaşı, gələcək
nəsillərdə irsi xəstəliklərin yaranmasını azaltmaqdır.
Nikah öncəsi müayinələr nəticəsində daşıyıcılar müəyyən edilir,
müvafiq məsləhət verilir və xəstə uşaqların doğulması əhəmiyyətli
dərəcədə azala bilər. Cütlüklər müayinədən keçərək, sağlam ailə
planlaması edə bilirlər. Evlilikdən əvvəl xəstəlik riskini bilməklə
daha düzgün qərarlar qəbul edirlər.
- Azərbaycanda hemofiliyalı xəstələrin problemləri necə həll olunur?
- Talassemiya və digər iris qan xəstəlikləri sahəsində görülən
işlər əvəzolunmazdır. Talassemiyalı pasiyentlərə göstərilən bütün
tibbi xidmətlər müasir standartlara cavab verir.
Səhiyyə Nazirliyi Milli Hematologiya və Transfuziologiya Mərkəzinin
əsas məqsədlərindən biri proqram çərçivəsində talassemiyalı
pasiyentlərin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıraraq, onların daha uzun
yaşamalarını təmin etməkdir.
Talassemiyanın qarşısı alınması üçün əsas şərt - cəmiyyətin düzgün məlumatlandırılması və nikah öncəsi müayinələrin könüllü şəkildə aparılmasıdır. Bu müayinələrin köməyi ilə həm fərdi, həm də ictimai sağlamlıq qorunur və irsi xəstəliklərin yayılması əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Beləliklə, sağlam ailə quruluşu və nəsillərin genetik xəstəliklərdən azad olması təmin edilir. Dövlətin və cəmiyyətin birgə səyləri ilə talassemiyaya yoluxma hallarının azaldılmasında mühüm nəticələr əldə oluna bilər. Bu, gələcək nəsillərin daha sağlam bir cəmiyyətdə yaşamasını təmin edəcək.