Bakı. Trend:
Afrika artıq təkcə təbii sərvətlərlə zəngin bir region deyil. Bu gün qitə dünyanın aparıcı gücləri arasında geosiyasi mübarizənin əsas arenasına çevrilir. Çin, ABŞ, Avropa İttifaqı, Rusiya, Türkiyə və Körfəz ölkələri Afrikada öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçün milyardlarla dollar sərmayə yatırır. Afrika İnkişaf Bankının (AfDB) məlumatına görə, 2023-cü ildə qitənin iqtisadiyyatı 4,3% böyüyüb və 2050-ci ilə qədər əhalisi 2,5 milyardı keçəcək. Bu, onu dünyanın ən sürətlə inkişaf edən regionuna çevirəcək.
Afrika uğrunda mübarizənin əsas hədəflərindən biri resurslardır. Qitə dünya miqyasında mineral ehtiyatlarının 30%-nə, neft ehtiyatlarının 12%-nə və qızıl ehtiyatlarının 40%-nə sahibdir. Bundan əlavə, Afrika dünyada istifadə olunmamış kənd təsərrüfatı torpaqlarının təxminən 60%-nə malikdir ki, bu da onu qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin əsas oyunçusuna çevirir.
Afrika təkcə "gələcəyin qitəsi" deyil, həm də artıq bu gün dünya iqtisadiyyatını sürətlə dəyişdirən bir regiondur. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) proqnozuna görə, 2024-cü ildə Afrika ölkələrinin ÜDM artımı orta hesabla 4,1% olacaq, bu isə inkişaf etmiş ölkələrdəki artımdan xeyli yüksəkdir. BMT hesab edir ki, 2050-ci ilə qədər dünyanın işçi qüvvəsinin 40%-dən çoxu afrikalılardan ibarət olacaq. Bu demoqrafik bum Afrikanı investisiyalar, ticarət və texnoloji əməkdaşlıq üçün ən perspektivli regionlardan birinə çevirir.
2010-cu ildən bəri Afrika 1,3 trilyon dollardan çox birbaşa xarici investisiya cəlb edib və bu rəqəm durmadan artır. Çin artıq 300 milyard dollardan çox sərmayə ilə Afrikanın əsas infrastruktur oyunçusuna çevrilib. Digər dövlətlər də rəqabət mübarizəsinə qoşulub:
- ABŞ Afrikada öz iştirakını gücləndirmək üçün "Prosper Africa" proqramını işə salıb.
- Avropa İttifaqı 150 milyard avro dəyərində "Global Gateway" təşəbbüsünü reallaşdırır.
- Rusiya Sahil bölgəsindəki ölkələrlə hərbi əməkdaşlığı genişləndirir.
Bu qlobal rəqabət fonunda Azərbaycan da öz unikal təcrübəsi ilə Afrika iqtisadiyyatında mühüm rol oynamağa başlayıb. Enerji sektoru, resursların idarə edilməsi və rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi sahəsində uğurları ilə Bakı Afrika üçün yeni, elastik və suverenliyə hörmət edən əməkdaşlıq modeli təqdim edir.
Azərbaycan Afrikada: enerji, iqtisadiyyat, müdafiə
Azərbaycanın Afrika ilə əməkdaşlığının əsas istiqamətlərindən biri enerji sektorudur. SOCAR artıq Konqo, Keniya, Ekvatorial Qvineya, Misir, Əlcəzair və Nigeriyada möhkəm mövqe tutub. Sierra-Leone, Niger, Burkina-Faso və Mali ilə yeni layihələr müzakirə olunur. Bu təsadüfi deyil: Afrikada neft və qaz hasilatı sürətlə artır, qitə isə yeni texnologiyalara və investisiyalara böyük maraq göstərir.
Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) məlumatına görə, 2023-cü ildə Afrikanın neft hasilatı gündəlik 7,2 milyon barrelə çatıb, qitənin təbii qaz ehtiyatları isə 17 trilyon kubmetri ötüb.
SOCAR-ın əsas Afrika layihələri:
- Misir – SOCAR neft və qaz kondensatı tədarükü ilə bağlı müqavilə bağlayaraq Şimali Afrikada mövqelərini möhkəmləndirib.
- Əlcəzair – neft emalı zavodlarına investisiya qoyuluşu imkanları müzakirə edilir.
- Nigeriya – SOCAR burada 5,5 trilyon kubmetrdən çox qaz ehtiyatına sahib olan dövlət neft şirkəti NNPC ilə əməkdaşlıq etməyi planlaşdırır.
- Keniya – Azərbaycan mütəxəssisləri neft anbarlarının modernizasiyasında və logistik sistemlərin təkmilləşdirilməsində iştirak edir.
Bununla yanaşı, Azərbaycan Afrika ölkələri üçün bərpa olunan enerji texnologiyalarını da aktiv şəkildə təbliğ edir. COP29 çərçivəsində Bakı, Afrikaya günəş və külək enerjisinin inkişafı üzrə proqram təqdim edib, bu isə qitənin fossil yanacaqlardan asılılığını azaltmağa imkan verəcək.
Afrika və Azərbaycan: suverenlik uğrunda birlik
Dünyada qlobal geosiyasi konfiqurasiya sürətlə dəyişir, neokolonializmlə mübarizə isə bir çox millətlər üçün həyati vacib məsələyə çevrilib.
Afrika əsrlər boyu istismar olunub və bu gün də iqtisadi, siyasi və maliyyə baxımından yeni asılılıq formaları ilə üz-üzə qalır. Lakin bu dəfə qitə susmaq niyyətində deyil – Afrika ölkələri getdikcə daha yüksək səslə ədalət, bərabərlik və hörmət tələb edir.
Azərbaycan da müstəqillik uğrunda mübarizədə tarixi təcrübəyə malik ölkə kimi bu qlobal prosesdə yalnız kənardan müşahidəçi rolunda deyil. Bakı Afrikanın postkolonial keçmişi və neokolonial təsirlərlə mübarizəsi mövzusunda əsas beynəlxalq müzakirə platformalarından birinə çevrilib.
Afrikanın neokolonial keçmişini tamamilə arxada qoymaq istəyən yeni nəsli üçün Azərbaycan mühüm tərəfdaşdır. Bakı beynəlxalq münasibətlərdə yeni bir model təqdim edir – sərt diktələr, güc təzyiqləri və asılılıq mexanizmləri olmadan qarşılıqlı hörmət və bərabər hüquqlara əsaslanan əməkdaşlıq.
Afrika artıq dünyanın ən sürətlə inkişaf edən regionudur, Azərbaycan isə bu inkişafın mühüm iştirakçısı və strateji tərəfdaşına çevrilməkdədir.
Azərbaycanın Afrika ilə münasibətləri təkcə iqtisadi əməkdaşlıqdan ibarət deyil. Hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsal texnologiyalar, təhsil proqramları və humanitar yardım sahələrində də Bakı öz təsir dairəsini genişləndirir.
Azərbaycan bazara daxil olmaqla kifayətlənmir – o, Afrika ilə uzunmüddətli tərəfdaşlıq üçün möhkəm təməl yaradır.
Bu tərəfdaşlıq qarşılıqlı maraqlara, strateji baxışa və hər iki tərəfin inkişafına əsaslanır – gələcəyin yeni dünya düzənində Afrika və Azərbaycan birlikdə irəliləyir.
Afrika ölkələri silahlı qüvvələrini modernləşdirməyə və Qərb silah tədarükçülərindən asılılığı azaltmağa çalışır. Azərbaycan, müasir hərbi-sənaye kompleksi sayəsində bu sahədə mühüm tərəfdaşlardan birinə çevrilib.
Son üç ildə Azərbaycan Afrikaya silah və hərbi texnika ixracını 70% artırıb, bu da qitə ölkələrinin Bakının təklif etdiyi imkanlara artan marağını göstərir.
Əsas əməkdaşlıq istiqamətləri:
- Somali – Azərbaycanla atıcı silah və zirehli texnika tədarükü haqqında müqavilə imzalayıb. Bu, terror təhdidinə qarşı mübarizədə ölkənin milli təhlükəsizliyini gücləndirəcək.
- Qvineya-Bisau – Azərbaycan hərbi akademiyalarında zabit hazırlığı üzrə birgə proqramlar yaradılması ilə bağlı danışıqlar aparır.
- Niger, Çad və Mali – Azərbaycan istehsalı pilotsuz uçuş aparatlarının alınması imkanlarını nəzərdən keçirir.
Hərbi əməkdaşlığın mühüm hissəsi minalardan təmizləmə işləridir. Afrika silahlı münaqişələrin ağır nəticələrindən əziyyət çəkməyə davam edir. BMT-nin məlumatına görə, Anqola, Çad, Eritreya və Konqo Demokratik Respublikasında milyonlarla hektar ərazi minalarla çirklənmiş olaraq qalır. Azərbaycanın ANAMA təşkilatı Qarabağda əldə etdiyi unikal minatəmizləmə təcrübəsini artıq bir sıra Afrika ölkələrinə təqdim edib.
Azərbaycan rəqəmsal dövlət xidmətləri sahəsində uğurla tətbiq etdiyi ASAN xidmət sistemi ilə bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün nümunəyə çevrilib. Afrika ölkələri isə bürokratiya və korrupsiya ilə mübarizədə Azərbaycanın təcrübəsini effektiv idarəetmə üçün açar hesab edir.
- Uqanda – artıq ASAN xidmət əsasında sənədlərin verilməsini və biznes qeydiyyatını sadələşdirən pilot layihə tətbiq edilib.
- Mərakeş və Efiopiya – dövlət xidmətlərinin rəqəmsal transformasiyası üzrə memoranduma imza atıb.
- Kot-d’İvuar və Tanzaniya – bank sektorunda rəqəmsal həllərin tətbiqi ilə bağlı danışıqlar aparır.
Dünya Bankının məlumatına görə, dövlət idarəçiliyində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi dövlət xərclərinin şəffaflığını 35% artırır. Bu da Azərbaycan modelini Afrika üçün xüsusilə cəlbedici edir.
Azərbaycan Afrika üçün təhsil proqramlarına xüsusi önəm verir. 2023/2024-cü tədris ilində Azərbaycan universitetlərində 35 Afrika ölkəsindən 365 tələbə təhsil alır. Heydər Əliyev adına beynəlxalq təqaüd proqramı, 2022-ci ildən etibarən Afrika da daxil olmaqla Qlobal Cənub ölkələrindən olan tələbələrə ödənişsiz ali təhsil imkanı yaradır.
Azərbaycan, həmçinin humanitar yardım sahəsində də fəal iştirak edir. Heydər Əliyev Fondu və AIDA agentliyi vasitəsilə Anqola, Çad, Efiopiya, Sudan və Syerra-Leone kimi ölkələrə yardım göstərilir. Bu proqramlara daxildir:
- Tibb avadanlıqları və dərman preparatlarının tədarükü.
- Afrikalı tibb işçilərinin Azərbaycanda təhsil alması üçün proqramlar.
- Kənd təsərrüfatı ərazilərinin minalardan təmizlənməsi.
Afrika ilə münasibətlərin möhkəmləndirilməsində Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi mühüm rol oynayıb. 2019-cu ildə Bakıda təşkil edilən Qoşulmama Hərəkatının 18-ci Zirvə Toplantısı yeni əməkdaşlıq imkanları açıb.
Afrika ölkələri Azərbaycanın neokolonializm və xarici müdaxiləyə qarşı təşəbbüslərini fəal şəkildə dəstəkləyib. Bakıda keçirilən konfranslarda postkolonial miras və keçmiş metropoliya ölkələrinin Afrika dövlətlərinin iqtisadiyyatına və siyasətinə davam edən təsiri geniş müzakirə olunur.
Afrikada anti-Fransa etirazlarının (Mali, Burkina-Faso, Niger) artması dekolonizasiya mövzusunun nə qədər aktual olduğunu göstərir. Azərbaycan isə Afrika ölkələrinin Qərb strukturlarından asılılıqdan qurtulmaq istəyini dəstəkləməyə davam edir və əməkdaşlıq üçün alternativ yollar təqdim edir.
Azərbaycan Afrikada humanitar yardıma mühüm töhfə verir. Heydər Əliyev Fondu və AIDA agentliyi Anqola, Çad, Konqo Demokratik Respublikası, Eritreya, Efiopiya və Malidə tibbi və texniki yardım proqramları həyata keçirir.
Azərbaycanın prioritet istiqamətlərindən biri minatəmizləmə sahəsində dəstəkdir. BMT-nin məlumatına görə, Afrika yüksək mina təhlükəsi olan region olaraq qalır və bu sahədə Azərbaycanın təcrübəsi xüsusilə dəyərlidir.
Bununla yanaşı, təhsil sahəsi də mühüm istiqamətlərdən biridir. 2023/2024-cü tədris ilində 35 Afrika ölkəsindən 365 tələbə Azərbaycan universitetlərində təhsil alır. Bundan əlavə, Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Təqaüd Proqramı Afrika tələbələrinə ölkəmizdə tam təqaüdlü təhsil almaq imkanı təqdim edir.
Azərbaycan Afrikanın neokolonial keçmişini geridə qoyaraq, yeni dövrdə güclü və suveren dövlətlər kimi irəliləməsini dəstəkləyir. Bakı iqtisadiyyat, təhlükəsizlik, texnologiya və təhsil sahələrində Afrikanın əsas tərəfdaşlarından birinə çevrilir.
Afrika artıq dünya iqtisadiyyatının əsas oyunçusudur və Azərbaycan bu dəyişən nizamda mühüm mövqeyini möhkəmləndirir. Azərbaycan, Afrikanın strateji tərəfdaşı kimi qlobal səhnədə getdikcə daha mühüm rol oynayır.
Bakı bazar fəthi ilə kifayətlənmir – uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün möhkəm təməl yaradır, qarşılıqlı maraqlar əsasında qurulan münasibətlərə üstünlük verir.
Bu siyasi, iqtisadi və humanitar təşəbbüslər, Azərbaycanın Afrikada nəinki iştirakçı, həm də qlobal miqyasda strateji tərəfdaşa çevrildiyini sübut edir.
Müasir dünyada qlobal geosiyasi balanslar sürətlə dəyişir və bu kontekstdə neokolonializmə qarşı mübarizə təkcə aktual deyil, həm də bir çox xalqlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Afrika əsrlərlə davam edən istismardan sonra bu gün yeni iqtisadi, siyasi və maliyyə asılılığı formaları ilə üzləşməkdədir. Lakin Afrika artıq susmur – qitənin səsi daha güclü çıxır, tələbləri isə daha qətiyyətlidir. Afrikalılar ədalət və hörmət tələb edir.
Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizə aparmış bir xalqın təcrübəsinə sahib olaraq, bu qlobal prosesin yalnız müşahidəçisi deyil. Əksinə, Bakı postkolonial mirasın müzakirə edildiyi əsas mərkəzlərdən birinə çevrilib və Qlobal Cənub ölkələrinin əsl suverenliyə nail olması üçün fəal dəstək verir.
Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi, bu mübarizədə yeni bir səhifə açaraq, illərlə xarici asılılıqla qarşılaşmış Afrika ölkələri ilə münasibətləri daha da gücləndirdi. 2019-cu ildə Bakıda keçirilən Qoşulmama Hərəkatının 18-ci Sammiti tarixi bir hadisə oldu. Forumda neokolonializmə qarşı real mübarizə mexanizmləri müzakirə olundu və keçmiş müstəmləkəçilərin hələ də bütöv qitələrin taleyini idarə etməyə çalışdığı açıq şəkildə vurğulandı.
Afrika, Latın Amerikası, Asiya və Yaxın Şərq liderləri açıq şəkildə bəyan etdilər: Qərbin birtərəfli diktəsi dövrü başa çatır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, sammitdə çıxışı zamanı
vurğuladı:
“Təəssüf ki, bu gün biz neokolonializm meylinin artdığını
müşahidə edirik. Tarixi müstəmləkəsizləşdirmə prosesi nəticəsində
yaranmış Qoşulmama Hərəkatı bəşəriyyətin bu rüsvayçı səhifəsinin
tamamilə aradan qaldırılması istiqamətində səylərini
birləşdirməlidir.”
Bu bəyanatlar sadəcə diplomatik ritorika deyil. Azərbaycan həmrəylik ifadə etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda Afrika ölkələrinin müstəmləkəçilik qalıqlarından azad olması üçün konkret addımlar atır.
Yeni Afrika nəsli: illüziyaların sonu və oyanış dövrü
Müasir Afrika artıq Qərbin “himayədarlığını” qəbul edən qitə deyil. Gənc afrikalılar ölkələrinin hələ də keçmiş müstəmləkə güclərinin, xüsusən də Fransanın nəzarətində olduğunu anlayırlar. XX əsrin ortalarında başa çatmış formal dekolonizasiya, real suverenlik gətirmədi. Açıq işğal əvəzinə yeni nəzarət mexanizmləri – iqtisadi, siyasi və hərbi – tətbiq olundu.
Onilliklər ərzində Fransa Qərbi Afrikada talançı bir sistem formalaşdırdı. Burada neft, uran, qızıl və almaz kimi milli sərvətlər fransız korporasiyalarının nəzarətində idi, yerli hökumətlər isə Parisin maraqlarına xidmət edirdi.
Bu sistem Fransa ordusunun qitədə daimi mövcudluğu ilə qorunurdu. Rəsmi izah "terrorçuluğa qarşı mübarizə və sabitliyin təmin edilməsi" olsa da, əslində bu hərbi mövcudluq Afrikanın yox, Fransanın maraqlarını qoruyurdu.
Lakin Son hadisələr göstərdi ki, Afrika artıq bu “kolonial tərəfdaşlıq” mifinə inanmır.
Sahil bölgəsi (Mali, Burkina-Faso, Niger və Çad) bu dönüş nöqtəsinin əsas mərkəzinə çevrildi. Bu dövlətlər çox zəngin təbii sərvətlərə sahib olsa da, dünyanın ən qeyri-sabit regionlarından biridir. Fransa isə bura hərbi nəzarətini saxlamaq üçün müxtəlif bəhanələrdən istifadə edib.
2013-cü ildə Paris “Barkhan” əməliyyatına start verdi və əsas məqsəd olaraq "əl-Qaidə" və İŞİD-lə əlaqəli terror qruplarını məhv etmək" elan edildi. Lakin əslində Fransa bölgədə öz təsirini gücləndirdi və 5000-dən çox hərbçisini strateji məntəqələrə yerləşdirdi.
Fransanın əsas hədəfləri nə idi?
- Nigerin uran yataqlarına tam nəzarət etmək, çünki Fransa atom elektrik stansiyaları üçün uranın 35%-ni bu ölkədən alır.
- Mali və Burkina-Fasodakı qızıl mədənlərini qorumaq, çünki bu ölkələrin təbii sərvətləri fransız korporasiyaları tərəfindən idarə olunurdu.
- Özünə sadiq rejimləri qoruyub saxlamaq, çünki bu hökumətlər Afrikanın deyil, Parisin maraqlarına xidmət edirdi.
Fransa bu kolonial idarəetməni "hərbi tərəfdaşlıq" adı altında maskalamağa çalışdı.
2020-ci illərdə Afrika xalqlarının səbr kasası doldu.
- 2021 – Mali: Hərbi çevrilişdən sonra Assimi Qoyta hakimiyyətə gəldi və Fransanı ölkənin sabitliyini pozmaqda ittiham etdi. O, Parislə hərbi müqavilələri ləğv etdi və 2022-ci ildə fransız qoşunlarını qovdu.
- 2022 – Burkina-Faso: İkinci çevrilişdən sonra kapitan İbrahim Traore hakimiyyəti ələ keçirdi və fransız ordusunun artıq lazım olmadığını bildirdi. 2023-cü ilin yanvarında Fransa ilə bütün hərbi müqavilələr ləğv olundu.
- 2023 – Niger: Fransa üçün strateji əhəmiyyətə malik olan bu ölkədə də inqilab baş verdi. Yeni hakimiyyət 1500 fransız əsgərinin dərhal ölkəni tərk etməsi barədə əmr verdi və Fransaya uran ixracını dayandırdı.
Bu hadisələr Fransanın Afrika üzərində nəzarətinin sonunu simvolizə etdi. Son qalası Çaddır, lakin burada da anti-Fransa əhval-ruhiyyəsi getdikcə güclənir və yaxın gələcəkdə Parisin daha bir dayağının çökməsi ehtimalı yüksəkdir.
Bundan başqa, Fransa qitə üzərində maliyyə nəzarətini də qorumağa çalışır. 14 Afrika ölkəsində istifadə edilən CFA frankı tamamilə Parisin nəzarətindədir və bu ölkələrin mərkəzi bankları müstəqil pul siyasəti yürüdə bilmir.
- Afrika ölkələrinin 50% valyuta ehtiyatları Fransada saxlanılır.
- Afrika dövlətləri pul çap etmək üçün Parisin icazəsini almalıdır.
- Sistemdən çıxmaq istəyənlərə ciddi təzyiqlər göstərilir.
Lakin Mali, Burkina-Faso və Niger artıq CFA frankından imtina etmək niyyətində olduqlarını bəyan ediblər. Bu isə Fransanın Afrika üzərindəki iqtisadi nəzarətinə ciddi zərbə vuracaq.
Bu sistem necə işləyir?
- Afrika ölkələrinin valyuta ehtiyatlarının 50%-i Fransada saxlanılır və onların sərbəst istifadəsi məhdudlaşdırılıb.
- Afrika dövlətlərinin Mərkəzi Bankları müstəqil şəkildə pul çap edə bilməz – bunun üçün Parisin icazəsi tələb olunur.
- Sistemi dəyişdirməyə cəhd edən ölkələrə qarşı sərt təzyiqlər göstərilir.
Lakin Mali, Burkina-Faso və Niger artıq CFA frankından çıxmaq niyyətində olduqlarını bəyan ediblər. Bu qərar Fransanın iqtisadi nəzarətinə ağır zərbə vuracaq və Qərbin Afrika üzərindəki dominion sisteminin çökməsinin əsas göstəricilərindən biri olacaq.
Onilliklər boyu Fransa Afrikanı resurs bazası kimi istifadə edib, lakin real inkişaf və tərəqqi təmin etməyib. Lakin bu gün yeni afrikalı nəsil artıq Qərbin vədlərinə inanmır.
Fransa Afrikadakı mövqelərini niyə itirir?
Səmərəsiz hərbi əməliyyatlar – Onilliklər boyu bölgədə minlərlə fransız əsgərinin mövcudluğu terror təhlükəsini aradan qaldırmadı, əksinə, vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. İqtisadi ədalətsizlik – Afrika xalqları öz təbii sərvətlərinin istismarından fayda görmür. Onların zənginliyi Fransanın əlində cəmlənib. Alternativ tərəfdaşlar – Sahil bölgəsi ölkələri artıq Rusiya, Çin, Türkiyə və Azərbaycanla əməkdaşlığa üstünlük verir. Antikolonial dalğa – Afrikalı liderlər və hərbi rəhbərlər artıq Parisin marionetkası olmaq istəmir.
Mali, Burkina-Faso və Nigerdə baş verən hadisələr sıradan siyasi proseslər deyil, Afrikanın Qərbin nəzarətindən çıxmaq üçün tarixi addımlarıdır. Artıq Afrika müstəqil, ədalətli və bərabərhüquqlu münasibətlər tələb edir.
Fransa təşviş içindədir. O, nəzarətini, resurslarını və təsir gücünü sürətlə itirir. Lakin bu proses dayandırılmazdır. Sahil bölgəsi neokolonializmə qarşı mübarizənin rəmzinə çevrildi və artıq Afrikanın digər regionları da bu nümunəni izləməyə hazırlaşır.
Fransa təkcə təsir gücünü deyil, həm də imicini itirir – o, neokolonial istismarın simvoluna çevrilir. Afrika xalqları ədalət tələb edir və Azərbaycan kimi ölkələr bu tarixi prosesdə onların yanında dayanır.
Afrika və Azərbaycan: gələcəyə yönəlmiş strateji tərəfdaşlıq
Qərb dünyası onilliklər ərzində Afrikaya maliyyə asılılığı sistemini qəbul etdirməyə çalışıb, onu Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankının yüksək faizli kreditlərindən asılı vəziyyətə salıb.
Bunun müqabilində Afrika ölkələri məhdud iqtisadi suverenlik əldə edirdi – onların təbii sərvətlərini milliləşdirmək və ya müstəqil maliyyə institutları yaratmaq cəhdləri Qərb gücləri tərəfindən sərt şəkildə yatırılırdı.
Azərbaycan isə fərqli yanaşma təklif edir:
- Borcların tələsi əvəzinə – birbaşa investisiyalar və iki tərəfli layihələr.
- Siyasi şərtlər əvəzinə – qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq.
- Daxili işlərə müdaxilə əvəzinə – suverenliyə hörmət.
Azərbaycanın energetika, rəqəmsal texnologiyalar, infrastruktur və təhsil sahələrində Afrika ilə əməkdaşlığı, istismardan və diktədən uzaq bir tərəfdaşlıq modelinin mümkün olduğunu sübut edir.
Bakı bu gün postkolonial keçmişin müzakirə olunduğu qlobal mərkəzlərdən birinə çevrilib. Burada Afrikanın ziyalıları, siyasətçiləri və fəalları real müstəqillik tələb edirlər.
2023-cü ildə Bakıda üç böyük tədbir keçirildi:
- "Postkolonial Afrika: çağırışlar və perspektivlər" beynəlxalq konfransı, burada 40 ölkədən 200-dən çox ekspert iştirak etdi.
- "Ədalətli dünya düzəni: kolonial mirasın aradan qaldırılması" forumu, burada Afrikanın tanınmış ictimai xadimləri çıxış etdi.
- COP29 çərçivəsində keçirilən xüsusi sessiyalar, burada Afrikanın ekoloji istismarı və keçmiş müstəmləkəçilərin yaratdığı ekoloji problemlər müzakirə olundu.
Afrika artıq keçmiş müstəmləkəçilərin resurs əlavəsi olmaqdan imtina edir. O, ədalətli və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq tələb edir. Azərbaycan isə bu tarixi dönüş nöqtəsində Afrika xalqları ilə çiyin-çiyinə dayanaraq, yeni bir beynəlxalq münasibətlər modelini təklif edir – təzyiqsiz, diktəsiz, xalqın iradəsinə hörmətlə yanaşan bir model.
Bakı açıq şəkildə bildirir: Dünya əvvəlki kimi olmayacaq. Neokolonializm keçmişdə qalmalıdır. Azərbaycan bu mübarizənin ön cəbhəsində yer alır.
Afrika təkcə resurslarla zəngin bir qitə deyil, həm də qlobal iqtisadiyyat və siyasətin gələcəyini müəyyən edən əsas qüvvələrdən biridir. Azərbaycan özünün enerji diplomatiyası, innovasiya və inkişaf təcrübəsi ilə Afrikanın etibarlı strateji tərəfdaşına çevrilir.
- İqtisadi layihələr, hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsallaşma, təhsil proqramları və humanitar dəstək – bütün bunlar Azərbaycanın Afrikada uzunmüddətli və strateji mövqe tutduğunu sübut edir.
- Afrika XXI əsrin yeni güc mərkəzinə çevrilərkən, Azərbaycan da qitə ilə əməkdaşlığı xarici siyasətində əsas prioritetlərdən biri kimi inkişaf etdirir.
Buna görə də, Azərbaycan təkcə Afrika bazarına daxil olmur, həm də bu münasibətləri qarşılıqlı hörmət və strateji baxış əsasında qurur. Bu əməkdaşlıq gələcəyin qlobal nizamını formalaşdıran əsas sütunlardan biri olacaq.
Azərbaycan fərqli yol təklif edir
- Kredit tələləri əvəzinə – birbaşa investisiyalar və ikitərəfli layihələr.
- Siyasi şərtlər əvəzinə – qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq.
- Daxili işlərə müdaxilə əvəzinə – suverenliyə hörmət.
Azərbaycanın Afrika ilə enerji, rəqəmsal texnologiyalar, infrastruktur və təhsil sahələrində əməkdaşlığı, dövlətlərarası münasibətlərin istismar və diktə olmadan da inkişaf etdirilə biləcəyinin bariz nümunəsinə çevrilib.
Bu gün Bakı postkolonial mirasın qlobal müzakirə mərkəzinə çevrilir. Azərbaycanın təşkil etdiyi beynəlxalq forumlarda Afrika ziyalıları, siyasətçiləri və fəalları həqiqi müstəqillik tələb edirlər.
Təkcə 2023-cü ildə Bakıda üç böyük dekolonizasiya tədbiri keçirildi:
- "Postkolonial Afrika: çağırışlar və perspektivlər" beynəlxalq konfransı – 40 ölkədən 200-dən çox ekspert iştirak etdi.
- "Ədalətli dünya nizamı: kolonial irsdən qurtuluş" forumu – Afrikalı ictimai liderlər və ekspertlər iştirak etdilər.
- COP29 çərçivəsində xüsusi sessiyalar – burada Afrikanın ekoloji istismarı və keçmiş müstəmləkə güclərinin qitənin resurslarını necə istismar etdiyi müzakirə olundu.
Afrika artıq keçmiş müstəmləkəçilərin resurs əlavəsi olmaq istəmir. Qitə ədalət, suverenlik və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq tələb edir. Azərbaycan isə bu tarixi məqamı anlayaraq Afrikanın yanında dayanır və yeni beynəlxalq münasibətlər modeli təqdim edir – diktəsiz, müdaxiləsiz, xalqların iradəsinə hörmət əsasında qurulmuş model.
Bakı açıq mesaj verir: dünya artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Yeni dövr başlayır və neokolonializm tarixə qovuşmalıdır. Azərbaycan isə bu tarixi dəyişimin ön sıralarında dayanmağa hazırdır.
Bu gün Afrika təkcə iqtisadi potensiala malik qitə deyil, o, artıq dünyanın gələcəyini müəyyən edən əsas aktorlardan birinə çevrilib. Azərbaycan isə enerji diplomatiyası, innovasiya və inkişaf sahəsindəki təcrübəsi ilə Afrikanın etibarlı strateji tərəfdaşına çevrilməkdədir.
- İqtisadi layihələr, hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsal transformasiya, təhsil proqramları və humanitar dəstək – bütün bunlar Azərbaycanın Afrikada təkcə iştirakçı olmadığını, həm də qitədə mühüm strateji mövqe tutduğunu göstərir.
- Afrika XXI əsrin yeni inkişaf mərkəzi olarkən, Azərbaycan da onun əsas tərəfdaşlarından biri kimi mövqeyini gücləndirir.
Beləliklə, Azərbaycan təkcə Afrika bazarına daxil olmur, həm də uzunmüddətli, qarşılıqlı hörmət və strateji baxışa əsaslanan tərəfdaşlıq qurur. Bu əməkdaşlıq qlobal nizamın gələcəyini müəyyən edən əsas sütunlardan biri olacaq.