Bakı. Trend:
2020-ci ildə başa çatan müharibə və 2023-cü ildə Azərbaycanın öz suverenliyini tam təmin etməsi Cənubi Qafqazda tamamilə yeni siyasi-hüquqi reallıq formalaşdırdı. Bu reallıq regionda uzunmüddətli sülh, əməkdaşlıq və inteqrasiya üçün unikal imkanlar yaratsa da, paralel olaraq müəyyən dairələrin bu prosesi qəbul etmədiyi də aydın görünür. Xüsusilə xaricdə fəaliyyət göstərən erməni diasporu və onunla bağlı siyasi-lobbi strukturları yeni mərhələyə uyğunlaşmaq əvəzinə, keçmiş münaqişə dövrünün ritorikasını yaşatmaq xəttini seçiblər.
2025-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin paraflanması region üçün mühüm diplomatik nailiyyət kimi qiymətləndirilsə də, bu hadisə erməni lobbisinin fəaliyyətində dönüş yaratmadı. Əksinə, bəzi lobbi mərkəzləri sanki prosesin başa çatmadığı, münaqişənin hələ də “açıq qaldığı” görüntüsünü yaratmaq üçün daha sistemli və məqsədli addımlar atmağa başladılar. Bu yanaşma beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə, eləcə də regionda formalaşmış yeni status-kvoya ziddir.
Ləğv edilmiş separatçı qurumun süni şəkildə “dirçəldilməsi” cəhdləri
Azərbaycanın suverenliyinin tam bərpa olunmasından sonra separatçı qurum hüquqi və siyasi baxımdan mövcudluğunu itirib. Bununla belə, erməni diasporunun bəzi mərkəzləri bu reallığı qəbul etməyərək ləğv edilmiş strukturu müxtəlif adlar altında yaşatmağa cəhd göstərirlər. Xüsusilə 2023-cü ilin dekabrında qondarma rejimin keçmiş “parlament üzvləri”nin təşəbbüsü ilə yaradılan komitə bu strategiyanın açıq nümunəsidir.
Bu cür təşəbbüslərin əsas məqsədi faktiki mövcud olmayan bir quruma “siyasi subyektlik” görüntüsü vermək, gələcəkdə isə onu beynəlxalq platformalarda hüquqi iddiaların predmeti kimi təqdim etməkdir. Azərbaycan baxımından bu yanaşma açıq şəkildə revanşizmə xidmət edir və regionda sülh gündəliyini zədələyən amillərdən biridir.
Revanşist lobbinin beynəlxalq institutlara təsiri
Erməni lobbisinin fəaliyyəti təkcə bəyanatlar və simvolik təşəbbüslərlə məhdudlaşmır. Bu dairələr konkret siyasi nəticələr əldə etməyə çalışaraq beynəlxalq təşkilatlar və parlamentlər üzərində təsir mexanizmlərini işə salırlar. Keçmiş Ermənistan xarici işlər naziri Vardan Oskanyanın rəhbərlik etdiyi strukturun fəaliyyəti bunun bariz nümunəsidir.
Məhz bu lobbiçilik səyləri nəticəsində Avropa Parlamenti və Fransa Senatı kimi qurumlarda Azərbaycana qarşı qərəzli, birtərəfli və reallıqlardan uzaq qətnamələr qəbul olunub. Bu sənədlər nə beynəlxalq hüququn prinsiplərinə, nə də regionda mövcud olan faktiki vəziyyətə əsaslanır. Əksinə, onlar Ermənistan cəmiyyətində yanlış gözləntilər formalaşdırır və sülh prosesinə inamsızlığı dərinləşdirir.
Ermənistan diplomatiyası və lobbi təsiri məsələsi
Bəzi hallarda belə bir təəssürat yaranır ki, revanşist lobbi dairələrinin mövqeləri Ermənistanın rəsmi diplomatik sənədlərində də dolayı yolla əksini tapır. Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında imzalanmış bəzi sənədlərdə münaqişənin artıq mövcud olmayan aspektlərinə istinad edilməsi bu qənaəti gücləndirir. Bu isə sual doğurur: rəsmi İrəvan həqiqətən sülh gündəliyinə sadiqdirmi, yoxsa diasporun təzyiqləri altında ziddiyyətli mesajlar verir?
Azərbaycanın mövqeyi aydındır: sülh prosesi yalnız qarşılıqlı suverenliyin tanınması, ərazi bütövlüyünə hörmət və daxili işlərə qarışmamaq prinsipləri əsasında mümkün ola bilər. Keçmiş narrativlərin diplomatik sənədlərə daşınması isə bu prinsiplərlə ziddiyyət təşkil edir.
Revanşizm Ermənistanın öz maraqlarına da ziddir
Erməni lobbisinin fəaliyyəti yalnız Azərbaycana qarşı yönəlməyib. Əslində bu yanaşma Ermənistanın öz dövlətçiliyinə və cəmiyyətinin gələcəyinə də zərər vurur. Davamlı qarşıdurma ritorikası Ermənistan cəmiyyətini sülhə deyil, yeni münaqişə risklərinə kökləyir, ölkənin iqtisadi və sosial inkişaf perspektivlərini zəiflədir.
2020-ci ildən əvvəlki düşüncə tərzi ilə hərəkət edən lobbi dairələri Ermənistanın regional layihələrdən kənarda qalmasına, izolyasiyasının dərinləşməsinə xidmət edir. Bu baxımdan, revanşist fəaliyyət təkcə destruktiv deyil, həm də qeyri-real və zərərli strategiyadır.
Ermənistan hökumətinin məsuliyyəti
Mövcud şəraitdə Ermənistan hökumətinin üzərinə mühüm məsuliyyət düşür. Rəsmi İrəvan destruktiv lobbi təsirlərini minimuma endirməli, sülh gündəliyinə zidd fəaliyyət göstərən şəxslərin və qrupların qarşısını almalıdır. Xüsusilə Vardan Oskanyan kimi fiqurların regionda normallaşma prosesinə zərbə vuran təşəbbüsləri Ermənistanın rəsmi siyasəti ilə uzlaşmamalıdır.
Əgər Ermənistan həqiqətən uzunmüddətli sabitlik və inkişaf istəyirsə, keçmişə deyil, gələcəyə fokuslanmalı, qonşularla normal münasibətlər qurmaq yolunu seçməlidir.
Beynəlxalq aləmdə dövriyyəyə buraxılan əsas narrativlər
2023-cü ildən sonra erməni lobbisinin beynəlxalq platformalarda irəli sürdüyü tezislər sistemli xarakter daşıyır. Bu narrativlər əsasən humanitar və insan hüquqları adı altında təqdim olunsa da, mahiyyət etibarilə Azərbaycanın suveren hüquqlarını şübhə altına almağa yönəlib. “Beynəlxalq təhlükəsizlik zəmanətləri”, “kollektiv qayıdış”, “sanksiyalar”, “hərbi embarqo” kimi çağırışlar bu strategiyanın tərkib hissəsidir.
Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, ölkə ərazisində yaşayan bütün etnik qrupların hüquqları Konstitusiya ilə təmin olunur. Xarici müdaxilə və beynəlxalq “zəmanət” tələbləri isə dövlətin daxili işlərinə qarışmaq cəhdidir və qəbuledilməzdir.
“Yatmış” hüquqi mexanizmlərin yaradılması cəhdləri
Erməni diasporunun uzunmüddətli strategiyası yalnız cari təzyiqlərlə məhdudlaşmır. Onlar gələcəkdə revanşist qüvvələrin hakimiyyətə qayıdacağı ehtimalını nəzərə alaraq indidən hüquqi-siyasi “baza” formalaşdırmağa çalışırlar. Müxtəlif parlamentlərdə qəbul olunan simvolik qətnamələr məhz bu məqsədə xidmət edir.
Bu cür addımlar sülh prosesinin legitimliyini sual altına almağa, gələcəkdə yeni iddialar üçün zəmin yaratmağa hesablanıb. Azərbaycan isə beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq bu cəhdlərin hüquqi qüvvəsinin olmadığını qətiyyətlə bildirir.
Keçirilmiş tədbirlər və siyasi kampaniyalar
Son illərdə müxtəlif ölkələrdə və beynəlxalq platformalarda qəbul edilən qətnamələr erməni lobbisinin koordinasiyalı fəaliyyətinin nəticəsidir. Avstraliya, Belçika, ABŞ Konqresi, Sosialist İnternasionalı və Avropa Sosialistlər Partiyası çərçivəsində aparılan kampaniyalar eyni ritorikanın təkrarlandığını göstərir. Dini platformalarda təşkil edilən tədbirlərdə belə siyasi çağırışların yer alması isə bu məsələnin nə qədər məqsədli şəkildə siyasiləşdirildiyini nümayiş etdirir.
Erməni lobbisinin revanşist fəaliyyəti regionda sülh və sabitlik üçün əsas risklərdən biri olaraq qalır. Bu fəaliyyət nə reallıqlara, nə beynəlxalq hüquqa, nə də Ermənistanın öz maraqlarına uyğundur. Azərbaycanın mövqeyi isə dəyişməzdir: suverenlik, ərazi bütövlüyü və daxili işlərə müdaxilənin yolverilməzliyi.
Dayanıqlı sülh yalnız keçmişlə hesablaşmaq, reallığı qəbul etmək və gələcəyə yönəlmiş siyasət yürütmək yolu ilə mümkündür. Revanşizm isə bu yolun əksidir.