Trend -un Yaxın Şərq Redaksiyasının icmalçısı Ülviyyə Sadığova
2005-ci il fevralın 14-də Livanın müasir tarixinin parlaq və qərbyönümlü siyasətçilərindən biri olan və ölkənin daxili və xarici siyasətini tamamilə dəyişən Rafiq Haririnin faciəvi ölümü yad edilib.
Baş nazirin avtomobili o qədər güclü partlamışdı ki, zərbə dalğasından 22 nəfər həlak olmuşdu. Ətrafda olan binalar demək olar ki, dağılmışdı, qətl yeri isə döyüş meydanını xatırladırdı.
Bu miqyasda qətl bəzi qüvvələrin Avropa və ABŞ-ın dəstəyinə malik olan və iki dəfə Livanın Baş nazir postunu tutan Haririnin güclü əlindən yaxalarını xilas etmək istəklərində olmasına şahidlik edir.
Livanın kiçik Sidon şəhərindən çıxan Hariri sonsuz vətəndaş müharibələrində sıxılan Livanın siyasi həyatında ilk dəfə 80-cı illərin sonunda Taif sazişi imzalanan zaman özünü göstərib,1992-ci ildə isə o, ilk dəfə olaraq Baş nazir olub.
Səudiyyə Ərəbistanın tikinti biznesindən böyük kapital əldə edən Hariri şəxsi vəsaitlərinin mühüm hissəsini ölkənin bank sektorunun dirçəlməsinə və Livanın bərpasına yatırıb. Hariri əvvəllər emiqrasiya etmək məcburiyyətində qalan livanlıların şəxsi vəsaitlərinin iki mlrd. dollarının ölkəyə qaytarılmasına yardım edib. Sabit maliyyə mühiti ona, Livanın siyasi həyatında möhkəmlənmək imkanı verdi. Lakin o, burada suriyayönlü partiyaların, daha sonra isə başda prezident Emil Laxud olmaqla bütün hökumətin sərt müqavimətinə rast gəldi. Rafiq Hariri prezident postunu nominal edərək ölkədə real hakimiyyəti öz əlində cəmləşdirmişdi. Onun hakimiyyəti dövründə Livan Suriya ilə münasibətlərdə ziyana gedərək daha çox Səudiyyə Ərəbistanı tərəfə meyl etməyə başladı.
ABŞ və Avropa Haririnin anti-suriya siyasətindən Dəməşq və iranyönümlü Hizbullah partiyasının Livanın baş nazirinin ölümündə iştirakına sübut kimi istifadə etdilər, lakin Suriyanın günahı indiyədək sübut olunmayıb.
Livanda siyasətçilərin qətli tez-tez baş verir və bu, rəqiblərin aradan qaldırılması üçün ən səmərəli üsuldur. Hariri son 20 ildə öldürülən altıncı iri siyasi lider oldu. Əsas müqəssirlər Livanın suriyayönlü qüvvələri və keçmiş prezident Hafiz Əsədin hökuməti hesab olunurdu.
Lakin hətta iki fakt belə Suriya tərəfinə qarşı sübut üçün kifayət etmədi: ölkənin şimal rayonları üzərində 30 illik nəzarətdən sonra Suriya qoşunlarının təcili olaraq Livandan çıxarılması və faciədən bir neçə həftə sonra Livanda Suriya xüsusi xidmətinin rəhbəri Qazi Kanaanın özünü öldürməsi. Qazi Kanaan da Suriya hakimiyyəti kimi qətllə əlaqəsini qətiyyən təkzib edirdi.
Suriyanın hakim dairələrinin iranyönümlü olması səbəbindən iki ölkə arasında münasibətlərin olmamasını nəzərə alaraq belə iri cinayətdə Dəməşqi ittiham etmək ABŞ üçün sərfəli idi. Bunun üçün Buş administrasiyası ərəb ölkələri arenasında Dəməşqi zəiflətmək və hörmətdən salmaq üçün bəhanə axtarırdı, lakin hətta BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən Suriyaya qarşı 1636 saylı qətnamənin qəbul edilməsinə baxmayaraq, Dəməşqin qətldə iştirakını sübuta yetirmək mümkün olmadı.
2006-cı il tarixli beynəlxalq araşdırma məruzəsində bildirilir ki, Haririnin qətlinin arxasında bandit qruplaşmaları dura bilər, burada Suriyanın ünvanına əsassız ittihamlar xatırlanmırdı.
Bu gün Suriya və Livanın səfir mübadiləsi apardğı zaman, Dəməşq Haririnin qətli üzrə araşdırmalarda çətin ki, əsas fiqur kimi qalsın. Haririnin ailəsi ilə sıx əlaqələrə malik olan və Avropa İttifaqı ölkələri arasında ilk olaraq Dəməşqi ittiham edən Fransa Aİ ilə Bəşər Əsəd arasında münasibətlərin bərpa edilməsinin təşəbbüsçüsü olub.
Lakin aydındır ki, Haririnin qətli üzrə araşdırmalarda müxtəlif ölkələrin vasitəçiliyi səmərəsizdir və çox güman ki, qeyri-obyektivdir. Buna görə ən mühüm addım Livanın Baş nazirinə qarşı törədilən terror aktını beynəlxalq cinayət kimi tanıyan BTM yanında beynəlxalq tribunalın işi olacaq.
Lakin məsələnin xaricdən nizamlanması o demək deyil ki, Haririnin ölümü Hizbullah və "Amal" kimi müxalifət partiyalarının möhkəmləndiyi hərbiləşdirilmiş dövlətə çevrilməyə başlayan Livanın daxili siyasi xaosundan yan keçib.
2006-cı ildə baş verən müharibənin gözlənilmədən Hizbullahın İsrail üzərində qələbəsi ilə nəticələnməsi Livanın qərbyönümlü siyasətçilərini ölkənin siyasi həyatında partiyaların fəaliyyətini baykot etməyi dayandırmağa və onun artan gücü ilə barışmağa məcbur etdi.
Nəsrulla (Hizbullah) və qətlə yetirilən Baş nazirin ikinci oğlu Səəd Həririnin partiyaları arasında münasibətlər nisbətən yaxşılaşıb ki, bu da Hizbullah üzvlərinin Haririnin "Əl-Mustəqbəl" partiyasının üzvlərinə qarşı hücumlarına və daimi etirazlarına son qoyub.
Bununla yanaşı, Hariri koalsiyasına daxil olan "14 mart" hərəkatı İsrailə qarşı silahlanmada Hizbullaha veto hüququnun verilməsini dəstəkləyib ki, bu da partiyanın hərbi cəhətdən güclənməsinə gətirib çıxara bilər.
Rafiq Haririnin getməsindən sonra Livan siyasətində artıq cəbhə deyil, burada qərb və suriyayönümlü mövqelər açıq ifadə olunur. Partiyalar arasındakı qarşılıqlı əlaqələr haradasa diplomatik mahiyyət alıb və burada hər bir partiya öz maraqlarını müdafiə edə bilər.
Livan vahid dini idealogiya respublikasına çevrilməyəcək, çünki hökumətdə bütün siyasi icmaların siyasətçiləri (prezident - xristian-maronit, baş nazir - müsəlman-sünni, parlament spikeri - müsəlman-şiə, parlamentdə druzların nümayəndələri də təmsil olunur) oturub.
Lakin məsələ bundadır ki, partiyalar arasındakı bu aşkar sülh balansı nə qədər davam edəcək və kimin maraqları üstün olacaq. Axı ərəb dünyasında hakimiyyət heç vaxt kiminsə arasında bölünməyib, o həmişə bir şəxsə məxsus olub.
Kiçik Hariri siyasi fəaliyyətində artıq uğur əldə edib. Bir tərəfdən Vaşinqton və Avropa kimi etibarlı tərəfdaşların olması,digər tərəfdən isə Hizbullahın hökumətdə onun koalisiyasına qarşı müqavimətinin zəifləməsi.
Qarşıda Livanı növbəti parlament seçkiləri gözləyir və ümid etmək istəyərdik ki, onlar növbəti vətəndaş müharibəsinə və siyasətçilərə qarşı bir sıra terror aktlarına gətirib çıxarmayacaq.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı - [email protected]