Bakı. Trend:
COP29 çərçivəsində Trend BİA “COP for Hope” adlı xüsusi layihəni təqdim edir. Bu layihə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə vahid məqsəd uğrunda birləşmiş dünya liderlərinin, ölkə rəhbərlərinin və müxtəlif sahələrdə – siyasət, iqtisadiyyat, elm və ekologiyada öncül şəxslərin fikirlərini dinləmək üçün unikal imkan yaradır.
Budəfəki müsahibimiz Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) Orta Şərq və Mərkəzi Asiya Departamentinin direktoru Cihad Azurdur.
Cihad Azur Trend-ə özəl müsahibəsində son illərdə yeni siyasət paketləri və bərpa olunan enerji istifadəsinin sürətli artımı ilə müəyyən irəliləyişlərin olduğunu qeyd edib.
"Paris Sazişinin həyata keçirilməsi karbon qiymətləndirilməsi və bənzər alətlər vasitəsilə bərpa olunan enerji istifadəsi üzrə təcil saxlanmasını tələb edəcək. Daha çox iş görülməlidir – biz COP29 üçün üç əsas prioritet görürük", - o deyib.
Ambisiyanın artırılması
O qeyd edib ki, dünya hələ də sıfır emissiyaya doğru yolda deyil.
"Qlobal ambisiyada və icrada əhəmiyyətli boşluqlar qalır. Qlobal istiləşməni müvafiq olaraq 2°C və 1.5°C ilə məhdudlaşdırmaq üçün 2030-cu ilə qədər qlobal emissiyalar 2019-cu il səviyyələrindən 25-50 faiz aşağı salınmalıdır. Lakin cari Milli Müəyyən Edilmiş Töhfələr (NDC) qlobal emissiyaları 12 faiz azaldacaq – yəni lazım olanın dörddə birindən az. 1.5°C hədəfinin saxlanması növbəti 5 ildə emissiyaların kəskin azaldılmasını tələb edir, əks halda ölkələr "emissiya uçurumu" ilə üzləşəcəklər", - C.Azur bildirib.
Onun sözlərinə görə, gələn ilin əvvəlində bütün ölkələr 2035-ci il üçün yeni NDC-lər təqdim edəcək, 2030 və 2035-ci illər üçün emissiya hədəflərini yeniləyəcəklər.
"Əgər 2030 hədəfləri dəyişməz qalarsa, qlobal emissiyalar 1.5°C hədəfinə nail olmaq üçün 2030-2040-cı illər arasında 95 faiz azalmalıdır (yəni emissiya uçurumu). COP29 beynəlxalq ictimaiyyət üçün NDC-lərin növbəti nəslinə dair aydın gözləntilər müəyyən etmək üçün son böyük imkandır. Biz ölkələrin – xüsusilə ən böyük emissiyaçıların – cəsarətli və ambisiyalı yeni NDC-lər təqdim etmək niyyətlərini ortaya qoymasını görmək istəyirik. Bu, digər millətləri də eyni addımı atmağa təşviq edə, investorlar və bizneslərdən daha çox hərəkətə səbəb ola bilər", - C.Azur deyib.
İqlim maliyyəsi
O hesab edir ki, COP29 inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarına cavab verən Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi (NCQG) üzrə İqlim Maliyyəsi ilə nəticələnməlidir.
"İnkişaf etmiş ölkələr və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar birlikdə iqlim maliyyəsi üçün mövcud 100 milyard dollardan daha ambisiyalı bir hədəf müəyyən etməlidirlər. COP29-da güclü NCQG inkişaf etməkdə olan ölkələrə daha iddialı emissiya hədəfləri müəyyən etmək üçün lazım olan əminliyi verə bilər", - C.Azur əlavə edib.
Birlikdə işləmək
"İqlim problemləri qlobal xarakter daşıyır və birlikdə çalışsaq, uğur qazanma ehtimalımız daha yüksəkdir. Fond mandatı və ekspertizası çərçivəsində üzv ölkələrə dəstək verməyə davam edəcək", - o deyib.
Daha sonra C.Azur əlavə edib ki, BVF-nin mandatı makroiqtisadi sabitliyi təmin etməkdir ki, bu da dayanıqlı inkişaf və iş yerlərinin yaradılması üçün zəruri şərtdir.
"Biz üzv ölkələrə iqlim dəyişikliyinin fiskal, maliyyə və makroiqtisadi siyasətlərlə bağlı olan problemlərini həll etməkdə kömək edirik, o cümlədən, aşağı karbonlu, dayanıqlı inkişafa nail olmaq üçün imkanlardan necə istifadə etməklə bağlı məsləhət veririk.
BVF-də biz üzv ölkələrimizə hərtərəfli azaltma strategiyalarının hazırlanmasında rəhbərlik etməyə hazırıq, xüsusilə də fiskal siyasətlər üzrə ekspertizamıza əsaslanaraq – bu siyasətlər, demək olar ki, bütün iqlim azaltma aspektlərində mərkəzi rol oynayır, həm də maliyyə nazirlikləri və digər dövlət qurumları ilə müntəzəm dialoq kontekstində xüsusi önəm daşıyır", - o deyib.
C.Azur qeyd edib ki, Fond makro-dayanıqlılığı dəstəkləyir, güclü iqlim azaltma və uyğunlaşma siyasətlərini müəyyən etmək və həyata keçirməkdə kömək etmək üçün siyasət məsləhətləri və potensialın artırılması dəstəyi təqdim edir, ən həssas ölkələrdə uzunmüddətli problemləri həll etmək üçün uzunmüddətli kreditlər verir.
"İqlim maliyyəsinin təmin edilməsi yalnız dekarbonizasiya ilə deyil, həm də makro-dayanıqlılıq və iqtisadi inkişafla kömək edir. Dayanıqlılıq və Davamlı İnkişaf Fondu (RST) vasitəsilə biz aşağı və həssas orta gəlirli ölkələrə iqlim problemlərini həll etmək üçün uzunmüddətli maliyyələşdirmə təmin edirik. Araşdırmalarımız göstərir ki, bərpa olunan enerji mənbələrinə ildə 25 milyard dollar iqlim maliyyəsi yatırmaqla, Səhraaltı Afrika ölkələri elektrik enerjisi istehsalını 18 faiz artıra və qarşıdakı onillikdə illik artımı 0.8 faiz bəndi yüksəldə bilər", - o deyib.
BVF-nin üzv ölkələrə təmin etdiyi iqlimlə bağlı maliyyə dəstəyinin formaları
Cihad Azur qeyd edib ki, 2022-ci ildə Dayanıqlılıq və Davamlı İnkişaf Fondunun (RST) yaradılması BVF-nin kredit alətləri dəstində böyük bir yenilik idi. Bu, digər BVF kredit alətlərini tamamlayaraq, aşağı gəlirli və həssas orta gəlirli üzvlərə iqlim dəyişikliyindən irəli gələn uzunmüddətli struktur problemləri həll etmək üçün uzunmüddətli əlverişli maliyyələşdirmə təmin edir.
"Şura tərəfindən RSF proqramı üzrə 20 müraciəti təsdiqlənib və 9.6 milyard dollar öhdəlik götürülüb, bunun 3.1 milyard dolları artıq ayrılıb. RSF proqramları Banqladeş, Barbados, Benin, Kosta Rika, Kabo Verde, Kamerun, Kot-d’İvuar, Yamayka, Kosovo, Keniya, Madaqaskar, Mavritaniya, Moldova, Mərakeş, Niger, Paraqvay, Ruanda, Seneqal, Seyşel Adaları və Tanzaniyada təsdiqlənib. Daha çox ölkə RSF proqramına maraq göstərib.
RSF razılaşmaları geniş siyasət islahatlarını asanlaşdıra bilər – o cümlədən dövlət maliyyəsinin idarə edilməsi, fiskal siyasət, maliyyə sektoru və makro-kritik sektoral məsələlər. RST iqlimlə bağlı böyük maliyyələşdirmənin (trilyonlarla dollar qiymətləndirilir) yalnız kiçik bir hissəsini doldura bilsə də, fiskal/maliyyə/institusional siyasətlərə unikal təsiri vasitəsilə əlavə maliyyələşdirmənin, o cümlədən, çoxtərəfli inkişaf bankları, inkişaf tərəfdaşları və özəl sektor oyunçularından gələn maliyyələşdirmənin yaradılmasına kömək edə bilər", - o deyib.
C.Azur qeyd edib ki, BVF hakimiyyət orqanları, inkişaf tərəfdaşları və özəl sektorun əlavə maliyyələşdirmə həllərini müzakirə etmək üçün dəyirmi masa müzakirələri təşkil edib.
"Dayanıqlılıq və Davamlı İnkişaf Fondu üçün vəsait toplama sahəsində yaxşı irəliləyiş əldə edilib (sentyabr ayının sonuna 48 milyard dollar), lakin mövcud öhdəliklərin vaxtında yerinə yetirilməsi və əlavə öhdəliklər tələbi ödəmək üçün lazımdır", - o əlavə edib.
BVF-nin dayanıqlılığı və davamlı inkişafı təşviq etmək üçün təklif etdiyi strategiyalar
Cihad Azur qeyd edib ki, siyasətçilər effektivliyi, siyasi mümkünlüyü və büdcəyə təsiri balanslaşdırmalıdırlar.
"Əgər düzgün tədbirlər dərhal tətbiq olunarsa və bu onillik ərzində tədricən həyata keçirilərsə, xərclər idarəolunan qalacaq və hərəkətsizliyin uzunmüddətli xərclərindən çox az olacaq. Dayanıqsız siyasətlər və daha da gecikmə yalnız yükü artıracaq. Xərclərə əsaslanan siyasətlər – məsələn, dövlət investisiyalarının artırılması və bərpa olunan enerji üçün subsidiyalar – böyük fiskal xərclərə səbəb ola bilər.
Karbon qiymətləndirilməsi yaxşı dizayn edilmiş siyasət qarışığının ayrılmaz hissəsi olmalıdır, ictimai investisiya dəstəyi və sektoral siyasətlərlə tamamlanmalıdır, məsələn, feebates və ya ticarət edilə bilən performans standartları. Metan, meşəçilik və kənd təsərrüfatı kimi mənbələrdən emissiyaları azaltmaq üçün də fiskal stimullar lazımdır", - o deyib.
C.Azur bildirib ki, əsas fakt odur ki, karbon qiymətləndirilməsi 2015-ci ildən bəri qlobal emissiyaların əhatə dairəsi üzrə ikiqat artıb – hazırda təxminən 50 ölkədə sxemlər fəaliyyət göstərir və qlobal emissiyaların təxminən 25 faizini əhatə edir.
"Əlavə olaraq təxminən 20 ölkə karbon qiymətləndirmə sxemləri tətbiq etməyi planlaşdırır. Lakin hazırda qlobal orta karbon qiyməti cəmi 5 dollardır, halbuki bizim hesablamalarımıza görə, 2°C altında qalmaq üçün 2030-cu ilə qədər əlavə olaraq 85 dollardan çox bir qiymətə ehtiyac var və 1.5°C üçün daha da yüksəkdir. Hökumətlər hər il iqlim dəyişikliyini və ətraf mühiti pisləşdirən səmərəsiz (açıq) subsidiyalara bir trilyon dollardan çox pul xərcləyirlər – bu pul problemi həll etməyə kömək etmək üçün istifadə oluna bilər. Bu israfçı subsidiyaların yenidən istiqamətləndirilməsi yaşıl və ədalətli keçidi təşviq edə bilər.
Yaşıl subsidiyalar və digər ictimai investisiyalar yaşıl innovasiyanı təşviq etməyə və bazar uğursuzluqlarını aradan qaldırmağa kömək edə bilər, lakin sektorlarda kapitalın bölgüsündə israfçı xərclərdən, təhriflərdən və ya ticarət gərginlikləri və proteksionizmin yaranmasından qaçmaq üçün diqqətli dizayn tələb olunur", - o deyib.
C.Azur hesab edir ki, bu cür siyasətlər müddətli olmalı, güclü idarəetmə çərçivəsi altında büdcələrdə şəffaf şəkildə təqdim edilməli, karbon qiymətləndirilməsi ilə tamamlanmalı və ticarət sazişlərinin qoyduğu hüquqi öhdəliklərə uyğun olmalıdır.
"Düzgün həyata keçirildikdə, bu cür siyasətlər dekarbonizasiyanı sürətləndirə bilər. Lakin səhv həyata keçirildikdə, qlobal iqlim məqsədlərinə zərər verə, dövlət maliyyəsinə həddindən artıq yük gətirə, ticarət və investisiya axınlarını təhrif edə və ya inkişaf etməkdə olan ölkələrə zərər verə biləcək "subsidiyalar yarışına" səbəb ola bilər. Yaşıl keçid həm də işçilər üçün bir imkan yaradır. Lakin işçilərin kifayət qədər təklifi və hamının faydalanmasını təmin etmək üçün bacarıqların artırılması, cins inklüzivliyini təşviq edən təhsil və əmək siyasətləri lazımdır.
Qlobal olaraq hər on işçidən biri yaşıl işlərdə çalışır. Kişilər hazırda bu vəzifələrin təxminən üçdə ikisini, qadınlar isə yalnız üçdə birini tutur. Yaşıl işlər kişilər üçün 7 faiz, qadınlar üçün isə daha yüksək – 12 faiz əlavə gəlirlə əlaqələndirilir ki, bu da kişilərin və qadınların əmək təklifinin tələbini ödəməyə bilər", - o deyib.
O qeyd edib ki, işçilərin bacarıqları və uyğunlaşma qabiliyyəti yaşıl keçidi dəstəkləyə bilər.
"Əldə olan sübutlar göstərir ki, möhkəm STEM işçiləri təklifinə və qadınlara daha bərabər münasibət göstərən iqtisadiyyatlar yaşıl iqtisadiyyata daha sürətli və daha az xərclə keçə bilər.
Geniş ictimai dəstəyi təmin etmək üçün siyasətlər ədalətli keçidi təmin etməlidir. Azaltma və uyğunlaşma strategiyaları aşağı gəlirli ailələr və digər həssas qruplar üçün hədəflənmiş tədbirləri əhatə etməlidir. Əsas siyasətlərə karbon qiyməti gəlirlərinin məhsuldar istifadəsi; keçidin ən həssas olanlara təsirini azaltmaq üçün hədəflənmiş transferlər; sosial təminat şəbəkələrinin gücləndirilməsi; digər vergilərin (xüsusilə əmək vergilərinin) azaldılması; fəal əmək bazarı siyasətləri (məsələn, işçilərin yaşıl imkanlara keçidi üçün yenidən təlim keçməsi) və təhsil, səhiyyə və infrastruktur sahələrinə investisiyalar daxildir", - C.Azur bildirib.
BVF-nin Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün proqnozu
"Postpandemiya dövründə iqtisadiyyatın əhəmiyyətli dərəcədə bərpasından sonra 2023-cü ildə artım 4,6 faizdən 1,1 faizə yavaşladı, lakin 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında qeyri-neft sektorunda, xüsusilə tikinti, rabitə və nəqliyyat sektorlarında güclü artım sayəsində yenidən 4,7 faiz artdı.
Ortamüddətli dövrdə real ÜDM artımı təxminən 2,5 faiz proqnozlaşdırılır, neft ÜDM artımı neft hasilatının azalması ilə bir qədər mənfi olacaq, qeyri-neft ÜDM isə təxminən 3,5 faiz artacaq. İnflyasiya Azərbaycan Mərkəzi Bankının 4±2 faiz hədəf diapazonunda qalacağı proqnozlaşdırılır. Proqnozlaşdırılan yüksək neft və təbii qaz qiymətləri ticarət artıqlığını dəstəkləyəcək", - o deyib.
Cihad Azur qeyd edib ki, Azərbaycanın uzunmüddətli artım göstəriciləri iqtisadiyyatı şaxələndirmək və özəl sektorun inkişafını təşviq etməkdə hakimiyyət orqanlarının uğurundan asılı olacaq.
"Azərbaycan 2030-cu ilə qədər karbohidrogenlərdən asılılığını azaltmağı, daha dayanıqlı və şaxələndirilmiş iqtisadiyyatı təşviq etməyi planlaşdırır. Strateji baxımdan iqtisadi artım və məşğulluğu özəl sektor təmin etməlidir, bu da biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasını, dövlət müəssisələrinin səmərəliliyinin artırılmasını və rəqabətin gücləndirilməsini tələb edəcək.
Maliyyə sektorunun inkişafı əmanətləri səfərbər etməyə və lazımi investisiyaların maliyyələşdirilməsini təmin etməyə kömək edəcək. Ən vacib şərt makroiqtisadi sabitliyin qorunmasıdır. İqlimə gəldikdə, Azərbaycanın enerji balansında bərpa olunan enerji mənbələrinin payının artırılması planı alqışlanır. Bu addım istixana qazı emissiyalarını azaltmaq üçün əlavə tədbirlərlə dəstəklənməlidir, məsələn, qalıq yanacaq subsidiyalarından tədricən imtina etməklə fiskal ehtiyatlılıq qorunmalıdır", - Cihad Azur yekunlaşdırıb.