Qərbi Asiyada geosiyasi vəziyyətin dərin dəyişiklikləri fonunda İraq və Türkiyə, uzunmüddətli ixtilaflarına baxmayaraq, əməkdaşlığın yeni mərhələsinə qədəm qoyur.
İki ölkə arasında bu tərəfdaşlığın dönüşü təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və xarici təhdidlərə qarşı mübarizədə ortaq maraqlara əsaslanır ki, bu da tərəfdaşlığı əvvəllər olmadığı qədər əhəmiyyətli edir. 2024-cü ildə beynəlxalq və regional çağırışların artması ilə Bağdad və Ankara strateji mövqelərini praqmatik əməkdaşlığa yenidən baxır.
Tarixən Türkiyə və İraq arasındakı münasibətlər bir sıra mürəkkəb məsələlərlə müşayiət olunmuşdur. Bunlara İraq ərazisindəki kürd terrorçularına qarşı mübarizə aparan türk qoşunlarının mövcudluğu, su ehtiyatları və neft tədarükü ilə bağlı mübahisəli məsələlər daxildir. Son onilliklər ərzində Bağdad dəfələrlə Türkiyənin bu fəaliyyətlərini öz suverenliyinin pozulması kimi qiymətləndirmişdi. Lakin 2024-cü ildə hər iki ölkə bu münaqişələrə yanaşmalarını köklü şəkildə yenidən nəzərdən keçirməyə başladı və problemlərin birgə həlli üçün uzunmüddətli strategiyanın hazırlanmasına diqqət yetirildi.
2024-cü ildə yaxınlaşmanın əsas amilləri
Ən mühüm nailiyyətlərdən biri 2024-cü ilin avqust ayında terrorizmlə mübarizədə birgə səyləri və hərbi əməkdaşlığı gücləndirməyi nəzərdə tutan Anlaşma Memorandumunun (MoV) imzalanması oldu. Bu memorandum Bağdadda birgə təhlükəsizlik və koordinasiya mərkəzinin yaradılmasına böyük bir addım idi ki, bu da hər iki ölkəyə məlumat mübadiləsini davam etdirməyə və Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) kimi kürd separatçı qrupları ilə bağlı əməliyyatlarını əlaqələndirməyə imkan verir. Türkiyə üçün PKK ilə mübarizə, ölkənin cənub bölgələrinə edilən hücumların artması fonunda prioritet olaraq qalır. İraqın 2023-cü ildə PKK-nı terror təşkilatı kimi tanıması bu təhdidə qarşı mübarizədə iki ölkə arasında koordinasiyanı gücləndirmək üçün əsas yaratdı.
2024-cü il statistikasına əsasən, Türkiyə və İraq arasında qarşılıqlı ticarət 20% artmışdır ki, bu da 2023-cü ilin mayında İraqın Baş naziri Məhəmməd Şia əl-Sudaninin təqdim etdiyi "İnkişaf Yolu" adlı böyük infrastruktur layihəsinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Bu layihə İraq və Türkiyəni dəmir yolu və avtomobil yolları vasitəsilə Avropa ilə birləşdirməyi nəzərdə tutur və Hindistan-Orta Şərq-Avropa Dəhlizi (IMEC) tərəfindən irəli sürülən təhlükəyə cavab olmuşdur. İraq-Türkiyə layihəsi artıq Körfəz ölkələrindən əhəmiyyətli sərmayələr cəlb etmişdir.
İqtisadi prioritetlər və çağırışlar
Hər iki ölkə üçün 2024-cü ilin əsas iqtisadi prioriteti regional və qlobal ticarətdə mövqelərini qorumaqdır. ABŞ, İsrail və bir neçə Körfəz ölkəsi tərəfindən dəstəklənən IMEC, İraq və Türkiyəni öz strukturlarından kənarda saxlayır, bu isə alternativ həllərin vacibliyini artırır. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu layihəyə kəskin tənqid irəli sürərək qeyd edib ki, “Türkiyə olmadan dəhliz ola bilməz”, ölkəsinin Asiya və Avropa arasında əsas tranzit mərkəzi rolunu vurğulamışdır.
"İnkişaf Yolu" layihəsi bu çağırışlara cavab olaraq Ankara və Bağdadın əsas təşəbbüsü kimi çıxış edir. Layihəyə İraqın Böyük Əl-Fəv limanının daxil edilməsi İraqın dünya ticarətində iştirakını genişləndirmək və Türkiyənin beynəlxalq logistika sahəsində rolunu gücləndirmək üçün imkanlar yaradır. Bu dəyişikliklər fonunda, 2024-cü il üçün son məlumatlara görə, İraq və Türkiyə arasında qarşılıqlı ticarətin ümumi həcmi 15 milyard dollardan çox olmuşdur ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 25% artım deməkdir.
Təhlükəsizlik məsələləri
İqtisadi əməkdaşlıq dayanıqlı təhlükəsizlik olmadan uğurlu ola bilməz. 2024-cü ildə İraq ərazisində təhlükəsizlik ikitərəfli danışıqların əsas mövzularından biri olaraq qalır. Kürd məsələsi danışıqların gündəmində əhəmiyyətli element olaraq qalır. İraqın yarı-müstəqil Kürd regionunu inteqrasiya etmək səylərinə baxmayaraq, PKK tərəfindən terror hücumları təhdidi davam edir. Türkiyənin dəstəklədiyi birgə əməliyyatlar artıq müəyyən nəticələr vermişdir, lakin bu təhdidin aradan qaldırılması uzunmüddətli strategiyalar tələb edir.
2024-cü ilin aprelində İraqın şimal bölgələrində iki ölkənin birgə hərbi təlimləri keçirilmişdir və bu, iki ölkənin əməliyyatlarını koordinasiya etmək üçün hazırlığını göstərən əhəmiyyətli bir addım oldu. Bu təlimlər, həmçinin, separatçı qruplarla daha səmərəli mübarizə aparmaq üçün İraq qüvvələrinin hazırlanmasına yönəlmişdir ki, bu da Ankara və Bağdad arasında yeni səviyyədə etimadın göstəricisidir.
Gələcək perspektivlər
2024-cü ildə Türkiyə və İraq arasında strateji əməkdaşlıq regionda daha geniş güc balansının yenidən qurulmasının mühüm tərkib hissəsidir. ABŞ və Körfəz ölkələri kimi xarici oyunçular Qərbi Asiyada iqtisadi və siyasi alyansları yenidən formatlamağa çalışarkən, Türkiyə və İraq ikitərəfli əlaqələrin möhkəmləndirilməsinin zəruriliyini dərk edir. IMEC ilə rəqabət və kürd məsələsi ilə bağlı davam edən ixtilaflar kimi çətinliklər onların qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlığa can atmasına mane olmamalıdır.
Ekspertlərin proqnozlarına görə, qarşıdakı illərdə İraq və Türkiyə öz iqtisadi və hərbi əlaqələrini genişləndirməyə davam edəcəklər. "İnkişaf Yolu" layihəsi artıq 3 milyard dollardan çox sərmayə almışdır ki, bu da hər iki ölkənin ciddi niyyətlərini göstərir. Bundan əlavə, təhlükəsizlik sahəsində əlaqələndirilmiş fəaliyyətlər regionun sabit inkişafı üçün platforma yaradır.
İraq və Türkiyə keçmiş ixtilafları aradan qaldıraraq əməkdaşlığın yeni dövrünə qədəm qoyur, bu isə oxşar çətinliklərlə üzləşən regionun digər ölkələri üçün model ola bilər. Beynəlxalq rəqabətin artması və strateji dəyişikliklər fonunda bu ittifaq regional sabitlik və iqtisadi çiçəklənmə üçün getdikcə daha əhəmiyyətli olur.