Azərbaycan, Bakı, 24 oktyabr/ Trend , müxbir Ü.Sadıqova, A.Qut/ Rəsmi Qüds təcrübədə barışığın bağlanılması üzrə ərəb planını heç bir halda qəbul etməyəcək; bu, İsrailin təhlükəsizliyini zərbə altına qoyur.
İsrail prezidenti Şimon Peres cümə axşamı Misirin prezidenti Hüsnü Mübarəklə görüşü zamanı öz ölkəsinin "İsraillə ərəb sülh təşəbbüsü"nü qəbul etməyə razı olduğunu bəyan edib, - Aljazeera telekanalı xəbər verib.
Səudiyyə kralı Abdullanın hələ 2002-ci ilin martında Beyrutda irəli sürdüyü bu təşəbbüs, ərəb ölkələri ilə münasibətlərin normallaşması əvəzinə, İsrailin 1967- ci il sərhədlərinə qayıtmasını nəzərdə tutur.
"İsrail bu sənədi qəbul edərsə, o zaman özünü yeni siyasi böhrana - lakin artıq beynəlxalq böhrana məruz qoyacaq. Əks təqdirdə, Qüds strateji baxımdan vacib ərazilərlə vidalaşmalı olacaq", - Yaxın Şərq təhlükəsizliyi üzrə britaniyalı ekspert Neyl Quilliam (Neil Quiliam) Trend - a bildirib.
Sentyabrda İsrail daxili siyasi böhran yaşayıb. Böhran Baş nazir Ehud Olmertin istefası ilə nəticələnib. Ona qarşı amerikalı iş adamı Moris Talanskidən xeyli məbləğdə vəsaitin alınması, öz səlahiyyətlərini aşmasına dair ittiham irəli sürülmüşdü. Hazırda İsrailin yeni Baş naziri Tsipi Livnidir. Lakin hökumət hələ formalaşdırılmayıb.
Bununla əlaqədar, hazırda İsrail üçün ölkənin sərhədlərinə toxunan bu sənədi imzalamaq risklidir,- Britaniyanın Kotton Təhlükəsizlik Mərkəzinin (Cotton Centre Control Risk) analitiki Quilliam hesab edir.
Onun sözlərinə görə, ərəb təşəbbüsü 50 il düşmənçilikdən sonra ərəb qonşularla münasibətlərin bərpasında müsbət rol oynaya bilər. 1967 - ci il müharibəsində İsrail Fələstindəki İordan çayının Qərb Sahilini və Qəzzə Zolağını, Suriyada Colan yüksəkliklərini işğal edib.
"Bu sənəddə başlıca məsələ - sənədin Qərb Sahilini və Qəzzə Zolağını yenidən alacaqları günü gözləyən fələstinlilərlə barışılığa dair birinci bənddir", - Quilliam bildirib.
Britaniyalı ekspertin rəyinə görə, Peresin altı ildən sonra bu sənədin qəbuluna razılıq barədə bəyanatının səbəbi İsrailin beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini Fələstin-İsrail dialoquna cəlb etmək istəməsində gizlənir. O hesab edir ki, Qafqazdakı hadisələr və maliyyə böhranı kimi digər qlobal problemlərlə əlaqədar, son aylarda bu dialoq beynəlxalq səviyyədə az müzakirə olunur.
Bununla əlaqədar ekspertlər hesab edirlər ki, İsrail prezidentinin ərəb təşəbbüsünü qəbul etmək barədə sözləri təcrübədə həyata keçirilməyəcək.
İsrailli analitik Mordexay Kedarın rəyinə görə, hazırki formatda bu sazişin İsrail üçün bir çox mənfi tərəfləri var.
Ərəb təşəbbüsündə BMT TƏhlükəsizlik Şurasının 194 - cü Qətnaməsinə əsasən, sərhədlərin bərpasından başqa, əsasən İordaniya, Livan və Suriyada yaşayan 4 milyondan çox fələstinli qaçqının qayıtması da göstərilir.
"Bu, indiki İsrailin sonu olacaq;qaçqınlar qayıdarsa, yəhudilər regionda bir etnos kimi üstünlüklərini itirəcəklər", - Təl-Əvivdə Bar-İlan Universiteti nəzdində Begin-Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin analitiki, siyasi elmlər doktoru Kedar Trend -a bildirib.
İsrailin iqtisadi rifahı da təhlükə altındadır. Fələstinli qaçqınlar vətənlərinə qayıdarlarsa, Qüds onlara böyük məbləğdə kompensasiya ödəməli olacaq.
BMT-nin Qaçqınların İşi üzrə Ali Komissar İdarəsinin 319(IV) saylı xüsusi Qətnaməsinin bəndlərindən birinə əsasən, işğal dayandırılarsa və qaçqınlar öz Vətənlərinə qayıdarlarsa, təcavüzkar ölkə zərər çəkən tərəfin qaçqınlarına kompensasiya ödəməyə məcburdur.
Bununla əlaqədar, Kedar hesab edir ki, Qüds ərəb ölkələri ilə əlaqə və fələstinlilərlə barışığın əvəzinə, sərhədlərdəki təhlükəsizliyi, həmçinin, iqtisadi vəziyyətini qurban verməyəcək.
İsrail Səudiyyə Ərəbistanının təklifini təqdir etsə də, qaçqınların qayıtması haqqında bənd sənəddən çıxarıldığı, həmçinin, danışıqlar prosesi və ərazi güzəştləri razılaşdırıldığı halda onu qəbul edəcək. Yəni, İsrail Qərb Sahilinə fələstinlilərlə eyni beynəlxalq hüquqlar alacaq və Livan və Suriya ilə sərhədyanı rayonlar haqqında razılığa gələ biləcək.
İsrailin bu Qətnaməni qəbul etməsi fələstinlilər üçün müsbət məqamdır;bu, dialoq üçün yeni bəhanə yaradacaq. Lakin fələstinli analitik Adel Ateyin sözlərinə görə, bu, İsrailin növbəti siyasi manevridir.
"İsrailin xarici siyasətindəki xüsusiyyətlərdən biri belədir ki, olar ərəblərlə sülh bağlamaq istəyi haqqında gurultulu bəyanatlar verirlər. Lakin iş sözdən və inandırmadan uzağa getmir", - Aİ-dəki Fələstin nümayəndə heyəti rəhbərinin müavini Atey Brüsseldən telefonla Trend -a bildirib.
İsraillə barışıqda Fələstin tərəfinin başlıca tələbləri yəhudilərin Qərb Sahilində yerləşdirilməsinin dayandırılması və 600 - dən çox blok-postun götürülməsidir.
"İsrail bu bəndlərə etinasılıq göstərir; sanki onlar heç yoxdur", - Atey bildirib. İsrail bu bəndləri yerinə yetirsəydi, regionda təhlükəsizlik məsələsi, Fələstin, Suriya və Livanla sərhədlərin müəyyən edilməsi problemi həll olunardı. Ateyin rəyinə görə, faktiki olaraq, israilli əsgərlərin bu sərhədlərdən geri çəkilməsi müstəqil Fələstin dövlətini yaradacaq. Lakin İsrail bunu heç zaman etməyəcək və buna görə də, barışıq prosesində irəliləyiş gözləməyə dəyməz.
Fələstin və İsrail arasında müharibə 1948 - ci ildə - Fələstin ərazilərində müstəqil İsrail dövləti yaradıldıqdan sonra başlayıb. Lakin münaqişə 1967-ci il müharibəsində daha da genişlənib və İsrail Qüdsü nəzarəti altına alıb. 2000 - ci ildə ikinci intifaddan sonra (Qərb Sahili sakinlərinin üsyanı) Fələstin və İsrail tərəfləri Yaxın Şərq Dördlüyünün (YŞD) (Rusiya, BMT, Aİ, ABŞ) dəstəyi ilə "Yol xəritəsi" hazırlayıblar. Bu layihənin əsas məqsədi, Qüds ümumi paytaxt olmaqla, eyni ərazidə iki dövlətin - İsrail və Fələstin dövlətinin yaradılmasıdır.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]