Azərbaycan, Bakı, 27 may / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva /
Azərbaycanın Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Elçin Əsgərovun Trend -a müashibəsi
- Son günlər Azərbaycanda bir neçə məscidin eyni vaxtda bağlanması cəmiyyətdə narahatlıq yaradıb.
- Bizdə məscidlərin bağlanması tendensiyası deyilən anlayış yoxdur. Sadəcə bu, eyni vaxta təsadüf etdi, belə ki, ayrı-ayrı vəziyyətlə əlaqədar eyni vaxtda bir neçə məscidin bağlanması prosesi getdi. Onların hər birinin ayrı-ayrılıqda bağlanma səbəbi var.
Məsələn Neft Daşlarındakı məscidin sökülməsinə heç bir rəsmi göstəriş olmayıb. Dəniz suyu məscidin bünövrəsini yuduğu üçün onun çökmə təhlükəsi var idi və bu səbəbdən söküldü. Dövlət Neft Şirkəti bildirib ki, həmin məscid tikiləcək, dindarlar üçün ibadətə şərait yaradılacaq.
Yasamal rayonu ərazisində sökülən məscidin sənədləri əvvəldən qaydasında olmayıb. Yerli icra hakimiyyəti orqanı məscidin sökülməsi ilə bağlı məsələ qaldırdı və məhkəmə sökülmə ilə bağlı qərar verdi. "İlahiyyat" məscidinin bağlanması ilə bağlı xəbər çıxdı, amma bağlanmadı. BDU-nun rektoru hesab edir ki, məscidin fəaliyyəti universitetin fəaliyyətinə mane olur. Amma həmin məscidinin sökülməsi gündəlikdə yoxdu. Şəhidlər Məscidi də açılacaq. Azərbaycanda 1750 məscid var. Onlardan 1000-ə yaxını fəaliyyət göstərir. Məscidlərin bağlanması kütləvi olsaydı, başqa yerlərdə də sökülərdi.
- Əbu Bəkr məscidinin fəaliyyətinə nə vaxt icazə veriləcək?
- Bu məscidin bağlanması terror hadisəsi ilə əlaqədardır. Onun fəaliyyəti məsələsi hazırda müzakirə olunmur. İstintaqla bağlı bəzi məsələlər davam edir. Məscid əvvəl-axır açılacaq, qapalı qalmaz. Amma bunun fəaliyyətinin qanuna uyğunluğu barədə düşünülməlidir.
- Məscidlərin yenidən qeydiyyata alınması zərurəti nədən yaranıb?
- Əvvəllər belə bir problem var idi ki, dini icmalar başqa ünvanda qeydiyyatdan keçirdilər, amma başqa ünvanda məsciddə otururdular. Məscidin çox vaxt həmin icmaya hec bir aidiyyatı olmurdu. Bəziləri arasında müqavilə vardı, bəzilərinin hansı əsasla oturmaları anlaşılmırdı. Əvvəldən qeydiyyatdan keçənlərdə bu sahədə anlaşılmazlıq vardı. Hazırda qanuna əlavə və dəyişikliklərə görə, bütün icmalar yenidən qeydiyyatdan keçməlidir. Bu zaman bu məsələ nəzərə alınacaq ki, hər məsciddə hansı icma oturur və ordakı dini fəaliyyətə, dini təbliğata hansı icma cavabdehdir. Bütün bunlar nəzərə alınmalıdır. Bu sahədə qayda-qanun yaradılması zəruridir.
- "Dini etiqad azadlığı haqqında" qanuna son dəyişiklikləri insan hüquqlarının məhdudlaşdırılması kimi qiymətləndirirlər. Bu iradla razısınızmı?
- "Dini etiqad azadlığı haqqında" qanun əvvəldən də çox demokratik idi. Avropa ölkələrində olan bəzi məhdudiyyətlər qanuna təklif olunmuşdu. Bizdə o yenə də qəbul olunmadı. Daha sərt dəyişikliklər təklif olunmuşdu, amma bu dəyişiklikləri parlament qəbul etmədi.
Bu fikirlərlə razı deyiləm ki, dəyişiklik və əlavələr insan hüquqlarını məhdudlaşdırır.
Qeydiyyatla bağlı elə bir ciddi dəyişiklik yoxdu. Sadəcə, bəzi məlumatların verilməsinə ehtiyac var. İcmalar qeydiyyatdan ictimai birliklər haqqında qanunla keçirlər. Müsəlman icmaları Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən təqdimat almalıdırlar. Bəzi icmaları da bu narahat edir ki, niyə biz Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən təqdimat almalıyıq. Bir çox ölkələrdə bu qayda var. Türkiyədə bütün məscidlərə axundlar, din xadimləri Dini Nazirlik tərəfindən təyin olunur. Bizdə icma öz sədrini seçir. Avropa ölkələrində kilsə institutu var. Kilsə açılırsa, ancaq baş kilsə icazə verir və orada nümayəndə təyin edir. Bizdə icma öz üzvlərini yığır, öz sədrini seçir. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi təqdimat verməlidir ki, bu icma radikal, ekstrimist deyil.
- Azərbaycanda dini ədəbiyyatlara qarşı ciddi senzura qoyulduğu iddia olunur. Ekspertlər bunu qanusuz hesab edir və qadağanın yalnız məhkəmə qərarı ilə qoyulmasını mümkün sayırlar...
- Ölkəyə radikallığı, dini dözümsüzlüyü, dini qarşıdurmanı yayan ədəbiyyatın gətirilməməsi, insan ləyaqətini alçaldan dinlərin təbliğat olunmaması üçün Azərbaycana gətirilən və nəşr olunan bütün dini ədəbiyyatlara bizim komitənin Ekspertlər Şurasında baxılır. Bu şərt daxilində qadağa qoyula bilər. Hər hansı dini cərəyana, təriqətə görə məhdudiyyət qoyulur, ya da kitabdakı müəyyən hissələrin çıxarılması məsələsi qaldırılır. Beynəlxalq təşkilatlar bildirilər ki, bu, məhkəmə yolu ilə olsun. Amma deyim ki, bu, icmalara daha çox çətinlik yarada bilər. Biz tərəfindən qadağa qoyulanda, həmin ədəbiyyatı gətirənə qarşı heç bir inzibati tədbir görülmür. Əgər məhkəmə yolu ilə olsa, həmin şəxsə qarşı inzibati tədbir də görüləcək. 50-dən artıq adda kitaba qadağa qoymuşuq. Bu il 1500-dən çox kitab gətirilib. 2007-də 90-dan artıq adda kitaba qadağa qoyulub. 1500-2000 kitaba rəy verilib. Yayımına qadağa qoyulan dini kitabların ümumi kütləsi 3 faizdən artıq deyil.
- Son illər həbs olunan radikal dini qruplaşma üzvlərinin sayı artıb. Bu, cəzaçəkmə müəssislərindəki vəziyyətə mənfi təsir göstərə bilərmi?
- Son 10 ildə cəzaçəkmə müəssisələrində dinə qayıtma halları artıb. Əksər müəssələrdə məscidlər, ibadət yerləri var. Həmin müəssisələrə dini ədəbiyyat gətirilib. Son vaxtlar həbs olunan radikal dini qruplaşma üzvlərinin sayı artıb. Amma ümumi faiz göstəricisində bu, çox deyil. Bəzi müəssisələrin rəhbərliyi belə bir narahatlıq bildiriblər. Amma bu, qorxulu, kütləvi şəkildə deyil.
- Bir müddət öncə azana qadağanın qoyulması, məscidlərin bağlanması və s. hadisələrin baş verməsi cəmiyyətdə narahatlıq yaradıb.
- Mən deməzdim belə bir qadağa var. Ayrı-ayrı səbəblərə bağlı məsələlər olur. Bəzən hansısa yerlərdə hansısa polisin, icra hakimiyyəti orqanı əməkdaşının səriştəsiz hərəkəti nəticəsində bir narazılıq yaranır və bu, ümumi tendensiyaya təsir göstərir. Bir ara rayonlarda saqqallıların saqqalını qırxırdılar. Əgər göstəriş olsaydı, bütün rayona, şəhərə verilərdi. Tək bir kəndə yox.
Müsəlman, ya qeyri-müsəlman, fərqi yoxdur, qanunu pozan bütün şəxslərə qarşı tədbirlər görülür.
- Rusiyada nurçuluq terror təşkilat kimi qəbul edilib. Nurcuların fəaliyyəti Azərbaycanda da qadağan edilə bilərmi?
- Hər bir cərayanın yaşamaq hüququ var. Yalnız hansısa bir icma qanunları pozarsa, radikallığı təbliğ edərsə, Azərbaycanın dövlət quruluşuna qarşı fəaliyyət göstərərsə, o zaman həmin şəxslərə, quruplara və icmalara qarşı tədbirlər görülür. Bizdə indiyədək vəhabilik, nurçuluq və ya başqa təriqətin üzvü olduğu üçün hansısa şəxsə qarşı aksiya keçirilməyib.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]