Bakı. Trend:
Qlobal ticarət axınlarının transformasiyası fonunda Asiyanın şərq regionlarını, o cümlədən Çinlə Avropanı birləşdirən Orta Dəhliz getdikcə daha böyük strateji əhəmiyyət qazanır. Layihə Avropa ilə Asiyanı Xəzər dənizi vasitəsilə birləşdirən ən qısa və ən təhlükəsiz marşrutu təmin edir və Avrasiya nəqliyyat-logistika sisteminin əsas elementlərindən biri kimi qiymətləndirilir.
Çoxşaxəli Avrasiya logistika sisteminin inkişafında Azərbaycanın rolu
2025-ci il sentyabrın 29-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 6-cı Xəzər Biznes Forumunun iştirakçılarına müraciətində qeyd edib ki, Orta Dəhliz geniş coğrafiyanı əhatə edən strateji layihədir.
“Bu dəhliz Avropanı Xəzər dənizi vasitəsilə Asiya ilə bağlayan etibarlı və təhlükəsiz marşrut, yüklərin Asiyadan Avropaya və əks istiqamətdə çatdırılmasının ən qısa və optimal yoludur.Azərbaycanın əlverişli coğrafi mövqeyi – iki qitənin tam ortasında yerləşməsi bizə bağlılıq məsələlərində mühüm rol oynamağa imkan verir. Bu gün artıq fəxrlə deyə bilərik ki, Azərbaycanın uzunmüddətli baxışı və yorulmaz səyləri nəticəsində Asiya və Avropa arasında daha yaxşı sinerjini təmin edən Orta Dəhliz kimi irimiqyaslı layihənin reallaşması mümkün olmuşdur. Orta Dəhlizin tam istismara verilməsi Azərbaycanın iqtisadi potensialı ilə yanaşı, ölkəmizdə mövcud olan siyasi sabitlik və təhlükəsizlik amili ilə də şərtlənmişdir”,- deyə dövlət başçısı vurğulayıb.
Azərbaycan beynəlxalq tərəfdaşlarla sıx əməkdaşlıq şəraitində vahid rüsum siyasətinin formalaşdırılması, gömrük və sərhəd prosedurlarının sadələşdirilməsi, eləcə də multimodal daşımaların inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atır. Bunun təsdiqi olaraq, oktyabrın əvvəlində Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanın dəmir yolu operatorları Orta Dəhliz üzrə daşımalar üçün vahid uzunmüddətli tarif tətbiqi barədə razılığa gəliblər. Tərəflər liman, dəmir yolu və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, “dar boğazların” aradan qaldırılması, rəqəmsallaşmanın genişləndirilməsi və dəhlizin buraxıcılıq qabiliyyətinin artırılması ilə bağlı birgə tədbirlər görmək barədə razılaşıblar.
Azərbaycan Orta Dəhlizin potensialından fəal şəkildə istifadə etməklə yanaşı, infrastrukturunu inkişaf etdirir və transsərhəd əməliyyatları optimallaşdırır. Xüsusi diqqət logistikanın “yumşaq” elementlərinə - gömrük və sərhəd nəzarətinə yönəldilir ki, bu da daşımaların sürətini və proqnozlaşdırıla bilməsini artırır.
Son illərin statistikası ölkə üzərindən keçən tranzit axınlarında ciddi artımı göstərir. 2022-ci ildən etibarən ümumi yükdaşımaların həcmi demək olar ki, beş dəfə artıb. Çin istiqamətindən Azərbaycandan keçən konteyner daşımaları 2023-cü ildə cəmi bir-iki blok qatarı olduğu halda, 2024-cü ildə təxminən 280-ə çatıb, 2025-ci ilin ilk doqquz ayında isə bu göstərici 290 olub. Proqnozlara görə, ilin sonuna qədər konteyner qatarlarının sayı 400-ə çata bilər ki, bu da davamlı artımı və marşrutun yüksələn strateji əhəmiyyətini əks etdirir.
Çin–Azərbaycan–Avropa marşrutu üzrə yükdaşımaların həcminin artımı üçün yüksək və davamlı potensial mövcuddur. Qlobal təchizat zəncirlərinin şaxələndirilməsi və şirkətlərin daha dayanıqlı logistika həlləri axtarması fonunda Transxəzər dəhlizi ehtiyat marşrutdan əsas ticarət yoluna çevrilib. Beləliklə, Çin–Azərbaycan–Avropa istiqaməti üzrə daşımaların həcmi 2030-cu ilə qədər iki dəfə arta bilər.
Bakı–Tbilisi–Qars (BTQ) dəmir yolu Orta Dəhlizin strateji elementi kimi çıxış edir, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında birbaşa quru əlaqəsi yaradaraq Asiyadan Avropaya yüklərin daşınması üçün effektiv tranzit arteriyası formalaşdırır. Bu marşrut ənənəvi dəniz yolları ilə müqayisədə çatdırılma müddətini azaldır və daşımaların etibarlılığını artırır.
Beynəlxalq qiymətləndirmə və iqtisadi təsir
Xəzər dənizini Azərbaycan vasitəsilə Qara dəniz regionu ilə birləşdirən Orta Dəhliz beynəlxalq ekspertlər tərəfindən Avrasiya ticarət axınlarının transformasiyasının əsas elementi kimi nəzərdən keçirilir. Analitiklərin fikrincə, bu dəhliz Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı üçün strateji hərəkət verici qüvvəyə çevrilə bilər və yeni regional logistika arxitekturası formalaşdıra bilər.
Ticarət siyasətindəki qlobal dəyişikliklər, eləcə də Süveyş kanalı və Rusiya ərazisi üzərindən tranzit riskləri dünya ticarət axınlarının yenidən bölüşdürülməsinə gətirib çıxarır. Bu kontekstdə Xəzər–Qara dəniz Orta Dəhlizi yeni strateji əhəmiyyət qazanır: Cari on il ərzində tranzit həcmlərinin 3–4 dəfə artacağı gözlənilir.
Xəzər sahilindən Gürcüstan və Türkiyəyə qədər uzanan Orta Dəhlizin mərkəzi halqası olan Azərbaycan bu dinamika nəticəsində həm tranzitdən birbaşa, həm də yeni ticarət axınları ətrafında formalaşan istehsal zəncirlərinə inteqrasiya vasitəsilə əhəmiyyətli faydalar əldə edə bilər.
Orta Dəhlizin rolunun güclənməsi təkcə əsas iştirakçılar – Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan üçün deyil, həm də dəhlizlə əlaqələrdən faydalanan Özbəkistan və Qırğızıstan kimi digər ölkələr üçün də müsbət nəticələr yaradır.
Bu səbəbdən dəmir yolu xətlərinin buraxıcılıq qabiliyyətinin artırılması, dəniz donanmasının və yük qatarlarının modernləşdirilməsi və genişləndirilməsi, limanların və logistika mərkəzlərinin tikintisi və inkişafı da daxil olmaqla infrastruktur sahəsinə yatırımlar artıb.
Orta Dəhlizin inkişafında TRIPP-in rolu
“Beynəlxalq Sülh və Rifah Naminə Tramp Marşrutu” (TRIPP, Zəngəzur dəhlizi) Azərbaycanın əsas hissəsini ölkənin Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirməyi nəzərdə tutur. Bu marşrut Orta Dəhlizin daha geniş strukturunun tərkib hissəsi olaraq Asiya və Avropa bazarları arasında etibarlı və effektiv əlaqə təmin edir.
Tramp marşrutu təkcə Cənubi Qafqaz ölkələri üçün deyil, həm də türk dövlətləri, İran və Avropa İttifaqı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Beləliklə, Tramp marşrutu sadəcə nəqliyyat xətti deyil, Orta Dəhlizin inkişafının əsas hərəkət verici qüvvəsi kimi çıxış edir və Avrasiya daşımalarının effektivliyini, təhlükəsizliyini və strateji dayanıqlığını təmin edir.
Nəticə etibarilə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzərindən keçən nəqliyyat marşrutlarını birləşdirən Orta Dəhliz Avrasiya logistika sisteminin əsas elementi kimi formalaşır və Asiya ilə Avropa arasında yüklərin daşınması üçün ən qısa, etibarlı və təhlükəsiz yolu təmin edir. Bu inteqrasiyanın mərkəzində yerləşən Azərbaycan strateji coğrafi mövqeyi və daxili sabitliyi hesabına regional nəqliyyat qovşağına çevrilir.
Bu marşrut Asiyanın və Avropanın inteqrasiyası üçün strateji əhəmiyyətini nümayiş etdirərək Xəzər dənizi və Azərbaycan vasitəsilə yüklərin daşınması üçün ən qısa və təhlükəsiz yolu təmin edir. Tranzit axınlarının artması, dəmir yolu və liman infrastrukturunun modernləşdirilməsi, rəqəmsal və multimodal həllərin tətbiqi dəhlizi rəqabətədavamlı və etibarlı nəqliyyat arteriyasına çevirir.
Orta Dəhlizin gerçəkləşdirilməsi iştirakçı ölkələrin iqtisadi artımını stimullaşdırır, beynəlxalq ticarətin səmərəliliyini artırır və regional logistika sistemini gücləndirir. Uzunmüddətli perspektivdə o, yalnız nəqliyyat marşrutu deyil, həm də yeni ticarət zəncirləri formalaşdırmağa, investisiyaları cəlb etməyə və Azərbaycanın və qonşu ölkələrin strateji əhəmiyyətini artırmağa qadir dayanıqlı inkişaf alətinə çevrilir.