Azərbaycan, Bakı, 15 fevral / Trend , müxbir Ü.Sadıxova/
Trend -un Vaşınqtonda İran siyasəti üzrə Komitənin Prezidenti, Ağ Ev yanında ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurasının sabiq əməkdaşı və ABŞ müdafiə nazirinin sabiq şəxsi nümayəndəsi Raymond Tanter ilə müsahibəsi.
- İran Prezidenti Mahmud Əhmədinejad bildirib ki, Tehran uranı artıq 20 faizədək zənginləşdirib. Müşahidəçilər hesab edir ki, bu əsas məqsədin - nüvə silahı üçün lazım olan 90 faizlik yanacağın istehsalına gedən yolun başlanğıcıdır. Siz İran nüvə proqramının bu mərhələdə dayandırılması üçün ABŞ-dan hansı addımları gözləyirsiniz?
- ABŞ-ın ən təxirəsalınmaz addımı İran nüvə proqramının həyata keçirilməsində iştirak edən İslam İnqilabı Müdafiəçiləri Korpusunun (İİMK) fiziki və hüquqi şəxslərinə qarşı yeni sanksiyaların tətbiqi olacaq. ABŞ Maliyyə Nazirliyi artıq İİMK generalı Rüstəm Qasımi və Fater İnstitutu, İmensazan Mühəndis-Məsləhətçi İnstitutu, həmçinin Makin və Rahab İnstitutları kimi onlara nəzarət edən təşkilatlara qarşı bu cür sanksiya elan edib. ABŞ BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən də bu cür sanksiyaların tətbiq edilməsinə nail olacaq.
- İranın NSYM-dan (Nüvə Silahının Yayılmaması haqqında Müqavilə) çıxması mümkündürmü?
- Iranın NSYM-dan çıxması barədə rəsmi olaraq heç nə bildirməməsinə baxmayaraq, hələ 2003-cü ildə MAQATE Tehranı Müqaviənin öhdəliklərini yerinə yetirməməkdə təqsirləndirib. Buna səbəb 2002-ci ilə qədər ölkədə uranın zənginləşdirilməsinə dair gizlin aparılan işlər və Qum şəhərinin yaxınlığında tunellərdə əlavə nüvə obyektlərinin aşkarlanması olub.
İranın uranın 20 faizədək zənginləşdirilməsinə dair son təşəbbüsü MAQATE tərəfindən NSYM-in öhdəliklərinin pozulması kimi qiymətləndirilir, çünki zənginləşdirmə prosesinə agentliyin müfəttişlərinin səfərindən əvvəl başlanılıb. Lakin İran rejimi inandırır ki, müqavilə çərçivəsində fəaliyyət göstərir.
- İran qara bazardan sentrifuq üçün lazım olan bəzi detallar alır. Bəzi mənbələrə əsasən, İsrail və Amerika kəşfiyyatçılarının iştirakı ilə Tehrana sentrifuqun işini sıradan çıxaran brak edilmiş detallar çatdırılıb. Siz necə hesab edirsiniz, bu məlumat nə dərəcədə həqiqətə uyğundur? İsrail və Amerika xüsusi xidmətləri İranın nüvə proqramının gələcək inkişafının qarşısını necə ala bilər?
- Ola bilər ki, Amerika və İsrail xüsusi xidmətləri İran tərəfindən nüvə silahı hazırlamaq üçün alınmış avadanlıqların çatdırılmasını dayandırmağa çalışırlar. 2008-ci ilin avqustunda The New York Times MKİ (Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi) və İsveçrə mühəndisləri ilə əməkdaşlığın dörd illiyi haqqında məqalə dərc edib. Məlum olduğu kimi onlar Livan və İrana avadanlıq tədarük edirdilər. MKİ Tehrana brak edilmiş materiallar tədarük etmək üçün onlara milyonlarla dollar ödəyib. Bu cür sabotajlar mümkündür və ola bilsin ki, bu İranın nüvə proqramının qeyri-qənaətbəxş inkişafına gətirib çıxarıb.
Mən hesab edirəm ki, ABŞ və İsrail xüsusi xidmətləri bu istiqamətdə öz səylərini davam etdirir.
- ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə qarşı hərbi hücum edəcəyi nə dərəcədə inandırıcıdır?
- Hazırda hərbi hücum Vaşınqtonun gündəliyində deyil, lakin ABŞ rəsmi şəxsləri gələcəkdə bu cür addımın mümkünlüyünü də istisna etmir. ABŞ hələ ki, İranın nüvə proqramı hazırlanmasında iştirak edən fiziki və hüquqi şəxslərə qarşı sanksiya tətbiq etməyi üstün tutur. Növbəti addım benzin idxalının sərtləşdirilməsi yolu ilə İranın enerji sektoruna qarşı sanksiya tətbiq edilməsi ola bilər. Lakin bu cür sanksiyaların tətbiq edilməsi çoxtərəfli əsasda çətin olacaq, odur ki, xüsusi iqtisadi təsirlər İranı nüvə proqramından imtina etmək üçün yola gətirməyə qadirdir.
- Siz Çin və Rusiyanın İrana qarşı siyasətinin dəyişilməsini necə qiymətləndirirsiniz?
- İranın nüvə proqramının inkişaf etməsi Rusiya və Çinə sərf etmir, lakin həmin ölkələr Tehran ilə işgüzar əməkdaşlığa zərər verə biləcək sanksiyanın qəbul edilməsi ilə razılaşmaq istəmirlər. Demək olar ki, 2009-cu il ərzində Rusiya və Çin İranla danışıqlar üçün mübarizə aparıb, lakin həmin ölkələrin mövqeləri sentyabr ayında, Qum şəhəri yaxınlığında yeni gizli uranın zənginləşdirilməsinə dair obyektlərin aşkarlanmasından sonra dəyişdi. Vəziyyəti həmçinin İran Prezidenti Əhmədinejadın bu ilin fevral ayındakı ölkə ərazisində uranın 20 faizədək zənginləşdirilməsinə başlanması barədə bəyənatı ilə çıxış etməsi də çətinləşdirib.