Azərbaycan, Bakı, 26 noyabr/ Trend , müxbir Ü.Sadıqova/ İran və Suriya Livanın radikal "Hizbullah" partiyasının tərksilah edilməsində iştirak etməyəcəklər, belə ki, Tehran və Dəməşq İsrailə təzyiq vasitələrini itirə bilərlər.
"Dəməşq və Tehranının "Hizbullah"ın tərksilah edilməsini dəstəkləyəcəklərinə ehtimal azdır. Əksinə, Suriya və İran ABŞ və İsrailə təzyiq göstərmək üçün partiyanı silahlandırırlar", - Amerikanın Pensilvaniya Universitetinin (Pennsylvania University) Yaxın Şərq Mərkəzinin rəhbəri Qavdat Bahqat (Gawdat Bahgat) Trend - a bildirib.
Livan prezidenti Mişel Süleyman Tehrana səfəri zamanı iranlı həmkarı Mahmud Əhmədinejadla "Hizbullah"ın tərksilah planını müzakirə edib, - Fransanın Frans-Press agentliyi çərşənbə axşamı xəbər verib.
İran, Suriya və Livanın "Hizbullah" təşkilatı ilə sıx əlaqələri partiyanın yaradıldığı vaxtdan - 1982 - ci ildən mövcuddur. Əsas səbəb Suriya, İran və "Hizbullah"ın islamın şiə cərəyanına mənsub olmasıdır.
Lakin onların əməkdaşlığında əsas bənd İran və Suriyanın Livan partiyasına İsraildən müdafiə üçün silah tədarük etməsidir.
2006 - cı ildə İsrail və "Hizbullah" arasında müharibədən sonra, Dəməşq və Tehranın əməkdaşlığı daha sıx olub. Tərəflər bunu İsrailə qarşı mübarizə ilə izah ediblər. Bununla əlaqədar olaraq, Suriya və Tehranın "Hizbullah"ın tərksilah edilməsində iştirak edəcəyini gözləməyə dəyməz, - Bahqat hesab edir.
Son bir neçə il ərzində "Hizbullah"la əlaqələr İran və Livanın münasibətlərinə mane olub. Belə ki, Beyrut Tehranı ölkədə təhlükəsizliyi pozan qruplaşmanın fəaliyyətini dəstəkləməkdə ittiham edirdi. "Hizbullah" tərəfdaşları və hökumət qüvvələri arasında sonuncu toqquşmalar yazda baş verib, bundan sonra Livanda hökumət buraxılıb. Lakin sonra hökumətdə yerlərin 2/3-ni aldıqdan sonra, "Hizbullah"ın müqaviməti azalıb və partiya liderləri Mişel Süleymanın başçılıq etdiyi yeni hökumətlə danışıqlara gediblər.
Suriya və Livanın "Hizbullah"ın fəaliyyətinə təsiri iki yerə ayrılır: hərəkat müstəqil olsa da, siyasəti Dəməşq diqtə edir, Tehran isə silahlandırır, - Ərəb -Britaniya Strateji Araşdırmalar və Vətəndaş Haqları Mərkəzinin rəhbəri Salem Züheyr hesab edir. "Beləliklə, "Hizbullah"ın siyasətində Suriya və İranın rolları dəqiq bölünüb və buna görə də, çətin ki, onlar partiyanın tərksilah edilməsində iştirak etsinlər", - Züheyr Londondan telefonla Trend - a bildirib. Livanda "Hizbullah"ın siyasətinə o qədər də mənfi yanaşmırlar. Livan hökuməti cari ilin yayında "Hizbullah"a silahlanmaq hüququ verib - lakin yalnız İsrail hücum etdiyi təqdirdə.
Bununla əlaqədar, qruplaşmanın fəaliyyəti müstəqildir və onun dayandırılması partiyanın qərarından asılıdır. "Hizbullah" İsraildən müdafiə məqsədilə siyasi və hərbi fəaliyyət həyata keçirir və buna görə, tərksilah haqqında qərarı partiya özü qəbul etməlidir, - İsrail-Ərəb münaqişəsi üzrə iranlı ekspert Həsən Qənizadə hesab edir. "Livan hökuməti "Hizbullah"ın müqavimətinin davam etməsinə tərəfdardır və bu işdə Suriya və ya İranın rolu yoxdur", - Qənizadə Tehrandan telefonla Trend -a bildirib.
"Hizbullah"ın Suriya və İranla əlaqələri İsrailə təzyiq göstərmək üçün Tehran və Dəməşqə faydalıdır. Belə ki, Livanın partiyası yaxşı silahlanıb və İsrail sərhədinə bilavasitə çıxışı var. İran üçün bu, Tehranın nüvə işləmələri ilə əlaqədar Amerika-İsrail hücum təhdidinin sonu, Suriya üçün isə, İsraillə Colan yüksəkliklərinin qaytarılması barədə danışıqlarda irəliləyiş imkanıdır, - San - Fransisko Universitetinin (University of San Francisco) Yaxın Şərq Proqramının rəhbəri Stefen Zünes (Stephen Zunes) hesab edir.
"Hazırda "Hizbullah" ABŞ və İsraillə danışıqlarda əsas vasitə qismində nəzərdən keçirilir", - Zünes elektron poçtla Trend -a bildirib.
Ərəb ekspert Züheyrin rəyinə görə, Suriya Colan yüksəkliklərinin əvəzinə, "Hizbullah"la əməkdaşlığı dayandırmalı olarsa, Dəməşq buna razılaşacaq. "Avropa ilə əlaqələr və daha çox perspektiv açan ABŞ - la münasibətlərin yaxşılaşması naminə, Suriya Livan partiyasının dəstəyini zəiflədəcək", - Züheyr bildirib.
Bu halda, Tehran üçün "Hizbullah"la əməkdaşlıq etmək çətin olacaq. Belə ki, Suriyanın sayəsində İran və "Hizbullah" öz strateji və hərbi əməkdaşlıqlarını Yaxın Şərqdəki siyasətlə uyğunlaşdırırlar.
Məqalənin yazılmasında E.Tariverdiyeva, T.Cəfərov iştirak ediblər.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan - [email protected]