Bakı. Trend:
Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Travmatologiya və Ortopediya İnstitutunun həkimi Toğrul Rüstəmov qurumun rəsmi saytına müsahibə verib.
Trend həmin müsahibəni təqdim edir:
- Toğrul müəllim, ilk olaraq bilmək istərdik ki, osteoporoz nədir?
- Osteoporoz sümük kütləsinin azalması və toxumasının
mikrostrukturunun pozulması nəticəsində qırılmalar və
defromasiyalara yol açan proqressiv metabolik sümük xəstəliyidir.
Osteoporozun əsas ağırlaşması kiçik travmalar zamanı belə
sınıqların yarana bilmə təhlükəsidir.
Osteoporoz hər hansı bir sınıq yaradana qədər səssiz bir
xəstəlikdir.
Osteoporoza və osteopeniyaya yol açan bədən çəkisin azalması, cinsi
hormonların az olması, oturaq həyat tərzi, siqaret, alkoqol və
narkotik vasitələrindən istifadə, D vitamininin çatışmazlığı,
kalsium mübadiləsinin pozulması, qalxanvariətraf vəzin xəstəlikləri
kimi amillər rol oynayır.
- Doktor, osteoporozu yaradan səbəblər hansılardır?
- Bədənimizin sağlam sümüklər yaratmaq və onları qorumaq üçün
kalsium və fosfat minerallarına ehtiyacı var. Həyat boyunca
vücudumuz həm köhnə sümüyü reabsorbsiya etməyə, həm də yeni sümük
yaratmağa davam edir. Bədənimizdə yeni və köhnə sümüklərin balansı
tarazlıqda olduğu müddətdə sümüklərimiz sağlam və güclü qalır. Yeni
sümük meydana gəlməsindən daha çox köhnə sümük reabsorbsiya
edildikdə, sümük itkisi baş verir.
Bəzən sümük itkisi naməlum səbəbdən baş verir. Digər vaxtlarda
sümük itkisi və nazik sümüklər irsi olur. Kövrək sümüklər
bədənimizin kifayət qədər yeni sümük əmələ gəlməsinə mane olan hər
hansı bir şeydən qaynaqlana bilər. Yaşlandıqca vücudumuz bu
mineralları sümüklərimizdə saxlamaq əvəzinə, sümüklərdə kalsium və
fosfatı yenidən absorbsiya edə bilir. Bu da, öz növbəsində,
sümükləri zəiflədir.
Əsas risk yeni sümük toxuması yaratmaq üçün kifayət qədər kalsium
itirməkdədir. Ona görə də, yüksək kalsiumlu qidaları qəbul etmək
vacibdir. D vitamini də lazımdır, çünki o, vücudumuzun kalsiumu
mənimsəməsinə kömək edir. Əgər kalsium və D vitamini ilə zəngin
kifayət qədər qida qəbul etmirsinizsə, mədə əməliyyatlarından sonra
və ya digər sistemik xəstəlikərə görə bədən qidadan kifayət qədər
kalsium və D vitamini ala bilmirsə, sümüklərdə qırılma ehtimalı
daha yüksək ola bilər.
Menopauza zamanı qadınlarda estrogenin və yaşlandıqca kişilərdə
testosteronun azalması, uzun müddət davam edən xəstəlik səbəbiylə
yataqda qalmaq, Kron xəstəliyi və ya revmatoid artrit kimi bədəndə
iltihabın artmasına səbəb olan müəyyən şərtlərin olması, sümük
itkisi yarada bilər.
- Osteoporoz daha çox hansı simptomlarla özünü göstərir?
- Osteoporozun ilkin mərhələlərində adətən heç bir əlamət olmur. Çox vaxt insanlar bu xəstəliyə sahib olduqlarını öyrənməzdən əvvəl artıq sınıqları olur. Onurğa sümüklərinin qırıqları, onurğanın demək olar ki, hər yerində ağrıya səbəb ola bilər. Bunlara “compression” qırıqlar deyilir. Onlar adətən heç bir travma olmadan baş verir. Ağrı qəflətən və ya yavaş-yavaş baş verə bilər. Zamanla boy itkisi (15 santimetrə qədər) yarana bilər.
- Osteoporozun diaqnozu zamanı hansı sınaq və testlərdən istifadə olunur?
- Osteoporozun diaqnozu sümük mineral sıxlığının ölçülməsi, ya da aşağı travmalı bir qırığın inkişafı ilə qoyulur. Əsasən rentgen, ultrasonoqrafiya, komputer tomaqrafiya görüntüləmələri ilə diaqnoz qoyulur. Diaqnoz müəyyənləşdirmək üçün “dual X-Ray” absorbsiometriya vasitəsilə sümüklərdəki mineralların sıxlığını ölçən rentgendən istifadə olunur. Çox vaxt onurğa və çanaq sümüklərində sıxlığı ölçür.
- Bu xəstəliyin müalicəsi necə aparılır?
- Müalicənin məqsədi sümük gücünü artıraraq, sınıqların
qarşısını almaq, fiziki möhkəmliyi maksimum səvəiyyəyə
çatdırmadır.
Zərərli vərdişləri imtina etmək lazımdır. Belə ki, siqaret çəkmək
sümük itkisini sürətləndirir. Eyni zamanda, alkoqol qəbulu da sümük
sıxlığına ciddi təsir göstərməklə, sizi yıxılma və sümük qırma
riski ilə üz-üzə qoyur.
Yaşlı insanlar tərəfindən yıxılmaların qarşısını almaq vacibdir.
Belə ki, yuxarı qalxanda və hərəkət edərkən daha diqqətli olmaq
tövsiyə olunur. Məsələn, yıxılmamaq üçün dəzgahlardan və ya möhkəm
mebellərdən tutmaq lazımdır. Yıxılma riskini azaltmaq üçün tutunma
yerlərinin olması, evdə uyğunsuz künclərin, döşəmələrin aradan
qaldırılması vacibdir. Vanna otağında təhlükəsizlik tutacaqlarını
quraşdırmaq, sürüşməyə qarşı xüsusi döşəmələrdən istifadə etmək
tövsiyə olunur. Yaxşı oturan və aşağı dabanlı ayaqqabıları, dabanı
olmayan tərliklər geyinməmək lazımdır.
Müvafiq miqdarda kalsium və D vitamini təmin edən pəhrizə əlavələri
xəstələri təyin edilir.
- Osteoporozun qarşısının alınması üçün nə etmək lazımdır?
- Sağlam sümükləri qorumaq və saxlamaq üçün kifayət qədər
kalsium və D vitamini qəbul etdiyimizdən əmin olmalıyıq. Sağlam,
balanslaşdırılmış pəhrizdən sonra bu və ya digər minerallarla
zəngin qidaları əldə edə bilərsiniz.
Bu xəstəliyə meyilli və 50 yaşdan yuxarı hər bir kəsin osteoporoz
riskinə görə həkim konsultasiyasında olmağını tövsiyə edirəm.