2024-cü ildə Bakı şəhərində keçirilən COP29 – İqlim Dəyişikliyi üzrə BMT-nin Çərçivə Konvensiyası çərçivəsində keçirilən ən mühüm beynəlxalq tədbirlərdən biri oldu. Bu zirvə görüşü təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də Mərkəzi Asiya və Avropa regionları üçün yaşıl enerji keçidi və qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilir. Xəzər dənizindən Avropa bazarlarına qədər yaşıl enerji dəhlizi yaradılması layihəsi, Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan liderliyində formalaşan yeni strateji əməkdaşlıq modelinin əsasını təşkil edir.
COP29 çərçivəsində qəbul edilən qərarlar Azərbaycanın qlobal enerji bazarındakı rolunu genişləndirməklə yanaşı, ölkənin yaşıl enerji sahəsində dünya liderləri sırasına yüksəlməsi üçün unikal imkanlar yaradır. Bu məqalədə, COP29-un mühüm nəticələri, yaşıl enerji dəhlizinin texniki, iqtisadi və geosiyasi əhəmiyyəti təhlil ediləcək və Azərbaycanın strateji mövqeyi geniş şəkildə müzakirə olunacaq.
Yaşıl enerji üzrə yeni anlaşma
COP29-un ən vacib nəticələrindən biri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev və Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev arasında imzalanan "Yaşıl Enerji üzrə Anlaşma Memorandumu" oldu. Bu memorandum, təkcə iştirakçı ölkələr arasında əməkdaşlığın dərinləşməsini deyil, həm də qlobal enerji bazarında yeni inteqrasiya modelinin yaradılmasını nəzərdə tutur.
Memorandumun əsas istiqamətləri:
- Yaşıl enerji istehsalı və ötürülməsi: Xəzər dənizi üzərindən yüksək gərginlikli enerji kabellərinin çəkilməsi ilə bərpa olunan enerji resurslarının Avropaya çatdırılması;
- Enerji şəbəkələrinin inteqrasiyası: Layihənin Qara dəniz enerji kabeli ilə sinxronlaşdırılması və Avropa enerji bazarına birləşdirilməsi;
- İqtisadi əməkdaşlıq: Mərkəzi Asiya ölkələrinin Avropa bazarına çıxışını təmin edərək onların enerji ixrac potensialını artırmaq.
Bu saziş, Azərbaycanın enerji diplomatiyasını yeni səviyyəyə çıxararaq, ölkənin qlobal enerji keçidində mərkəzi rol oynadığını sübut edir.
Yaşıl enerji dəhlizinin texniki və iqtisadi perspektivləri
Texniki Əsaslar
Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında əməkdaşlıq yaşıl enerji layihələrinin həyata keçirilməsi üçün texniki baxımdan unikal potensial yaradır:
Külək enerjisi potensialı: Azərbaycanın Xəzər dənizindəki külək enerjisi potensialı 157 gigavat olaraq qiymətləndirilir ki, bu da regional miqyasda bərpa olunan enerji istehsalında əsas resurs hesab olunur. Yüksək gərginlikli sualtı kabellər: Xəzər dənizi üzərindən çəkilməsi planlaşdırılan sualtı enerji kabelləri, bərpa olunan enerji resurslarının effektiv və təhlükəsiz ötürülməsini təmin edəcək. Qara dənizlə sinxronizasiya: Layihənin Avropa şəbəkələri ilə inteqrasiyası enerji təchizatında dayanıqlılıq və diversifikasiyanı artıracaq.
İqtisadi effektlər
Azərbaycan üçün tranzit gəlirləri: Xəzər dənizindən Avropaya yaşıl enerji daşınmasından əldə olunacaq tranzit gəlirləri Azərbaycanın iqtisadi inkişafına əlavə təkan verəcək. Mərkəzi Asiya ölkələri üçün ixrac imkanları: Qazaxıstan və Özbəkistanın yaşıl enerji məhsullarını Avropa bazarına çıxarması, onların iqtisadi mənfəətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Avropanın enerji təhlükəsizliyi: Layihə, yaşıl enerji ixracatçılarının Avropa bazarına daxil olması ilə onların rəqabət üstünlüyünü artırır və Rusiyadan asılılığı azaldır.
Geosiyasi və strateji təsirlər
COP29 çərçivəsində həyata keçirilən təşəbbüslər, iqtisadi faydalarla yanaşı, mühüm geosiyasi əhəmiyyət kəsb edir:
Azərbaycanın enerji diplomatiyasında yüksəlişi: Bakı həm Avropa, həm də Mərkəzi Asiya üçün strateji enerji habına çevrilir. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən bu layihə, ölkənin qlobal enerji siyasətində liderliyini gücləndirir. Avropanın enerji diversifikasiyası: Yaşıl enerji dəhlizi Avropanın enerji təchizatı mənbələrini şaxələndirməklə onun Rusiyadan asılılığını azaldır və enerji təhlükəsizliyini təmin edir. Mərkəzi Asiyanın inteqrasiyası: Qazaxıstan və Özbəkistanın bu layihədə iştirakı onların regional inteqrasiyasını sürətləndirir və beynəlxalq arenada mövqelərini möhkəmləndirir.
Səudiyyə Ərəbistanının rolu və dördtərəfli əməkdaşlıq
COP29 çərçivəsində Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə "Yaşıl Enerji İnkişafı və Ötürülməsi üzrə İcra Planı" qəbul edildi. Bu plan aşağıdakı məqsədləri əhatə edir:
- Səudiyyə Ərəbistanının texnoloji dəstəyi: Səudiyyə Ərəbistanı yaşıl enerji layihələrinin maliyyələşdirilməsi və texnoloji yeniliklərin tətbiqində mühüm rol oynayır.
- Dörd tərəfli əməkdaşlıq: Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan və Səudiyyə Ərəbistanı arasında əməkdaşlıq, yaşıl enerji sahəsində beynəlxalq inteqrasiyanın yeni modelini formalaşdırır.
Azərbaycanın yaşıl enerji dəhlizində liderliyi
COP29 çərçivəsində əldə olunan razılaşmalar, Azərbaycanın beynəlxalq enerji siyasətində aparıcı rol oynadığını bir daha sübut etdi. Bu layihə yalnız iqtisadi gəlirlər gətirmir, həm də Azərbaycanın qlobal enerji keçidində strateji əhəmiyyətini möhkəmləndirir.
Cənub Qaz Dəhlizindən sonra yeni bir enerji dəhlizi: Yaşıl enerji dəhlizi, Azərbaycanın enerji diplomatiyasında növbəti uğurlu layihədir. Regional və qlobal əməkdaşlığın güclənməsi: Azərbaycan, Mərkəzi Asiya və Avropa arasında enerji sahəsində yeni körpülər yaradır.
Nəticə və gələcək perspektivlər
COP29 çərçivəsində qəbul edilən qərarlar, Azərbaycanın yaşıl enerji istehsalı və ixracında qlobal liderlərdən birinə çevrilməsi üçün böyük bir addımdır. Bu layihə yalnız iqtisadi mənfəətlə məhdudlaşmır, həm də qlobal enerji keçidi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün mühüm töhfədir.
Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında yaradılan "Yaşıl Enerji Dəhlizi", qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və regional əməkdaşlığın inkişafında əhəmiyyətli rol oynayacaq. Gələcəkdə bu layihənin tam həyata keçirilməsi, Azərbaycanın enerji sektorunda yeni bir dövrün başlanğıcı olacaq və ölkənin qlobal enerji bazarındakı strateji mövqeyini daha da möhkəmləndirəcək. COP29-un nəticələri Azərbaycan üçün yalnız bir zirvə deyil, həm də davamlı inkişafın əsas istiqamətlərindən biridir.