Bakı. Trend:
Tarix geriyə döndükdə, bunu gurultu ilə deyil, alman bürokratiyasının prosedur pedantizmi ilə edir. Berlində növbədənkənar seçkilər və daxili partiya silkələnmələrinin nəticəsində formalaşan yeni siyasi konfiqurasiya Xristian Demokrat İttifaqı (XDİ) ilə Almaniya Sosial Demokrat Partiyası (ASDP) arasında koalisiya hökumətinin yaradılması barədə razılaşma ilə nəticələndi. Kansler kürsüsünə Fridrix Mers əyləşir - son iyirmi ildə köhnə üslublu konservatizmin zəifləyən alovu kimi görünən bir siyasətçi, lakin indi bu alov güclə püskürərək Almaniyanın bərkiyib qalmış siyasi mənzərəsini işıqlandırmağa, bəlkə də yandırıb kül etməyə gəlir.
Almaniya yenidən tarixi bir yolayrıcına çatıb. Tarixində dəfələrlə olduğu kimi, seçim bu dəfə də dəmir qəfəsə salınmış mərkəzçi sabitliklə örtülmüş praqmatizmin xeyrinə edildi. Mers, öz sələflərindən fərqli olaraq, “hər kəs üçün bir az” görünməyə çalışmır. Onun gəlişi ideoloji bulanıqlıq dövrünə açıq çağırışdır, uzun müddət kəskin addımlardan yayınan siyasətə aydınlıq gətirmək cəhdidir.
Almaniya yeni alyansa necə gəldi?
Uğursuz idarəçilik, müharibə dövründə qərarsızlıq, enerji böhranı və radikal partiyaların təzyiqləri nəticəsində “işıqfor” koalisiyası (ASDP, Yaşıllar, Azad Demokratlar) dağıldı. Nəticədə yaranan hakimiyyət boşluğunu nə solçu populistlər, nə də sağ radikallar doldura bildi. Tərbiyəedici ritorikalardan və iqlim isteriyasından yorulan alman seçicisi sabitlik və nizam tələb etdi. Mersin rəhbərliyi ilə Xristian Demokratlar - alman burjuaziya ənənəsinin dərinliklərindən gələn köhnə-yeni səs - doğru zamanda, doğru yerdə ortaya çıxdılar.
Ağır məğlubiyyətdən sarsılan ASDP isə siyasi qürurdan çox siyasi sağ qalmağı üstün tutdu. Xristian Demokratlarla ittifaq onlar üçün artan inflyasiya, sosial narazılıq və xarici siyasətdəki təlatümlər fonunda xilasedici qayıq oldu. Cəmi beş il əvvəl müqəddəsliyi təhqir etmək kimi görünən Mers–sosial-demokrat ittifaqı bu gün artıq dövlətçilik cəsarəti nümunəsi kimi qəbul olunur.
Nazirliklərin paylanması: koalisiya riyaziyyatı
Koalisiya razılaşmasının simvolizmi aydındır: qarşılıqlı hücuma keçməmək və bir-birini sığortalamaq barədə anlaşma.
- Xarici İşlər və İqtisadiyyat Nazirlikləri Xristian Demokratlara keçir. Bu tamamilə məntiqlidir: Mers və onun komandası xarici siyasətin yenidən baxılması, ABŞ ilə münasibətlərin normallaşdırılması (xüsusən Trampın qayıtma ehtimalı fonunda) və Çin, Körfəz ölkələri ilə əlaqələrin “praqmatizmə” əsaslanaraq bərpası zərurətini irəli sürürdülər.
- Maliyyə və Müdafiə Nazirlikləri ASDP-də qalır. Bu, sosial yönümlü gündəmin qorunub saxlanılması və Bundesverin strateji modernizasiyasının davam etdirilməsi niyyətindən xəbər verir.
- Daxili İşlər Nazirliyi isə Bavyaralı müttəfiq Xristian Sosial İttifaqına (XSİ) verilir. Bu addım sağ cinahı sakitləşdirməyə və sərt miqrasiya siyasəti siqnalı verməyə hesablanıb.
Hər bir təyinat sadəcə namizəd seçimi deyil, daxili və xarici siyasi auditoriyalara ünvanlanan kalibrli siqnaldır.
Namizədlər və siqnallar: heyət strateji güzgü kimi
Xarici İşlər Nazirliyi - Yohann Vadeful (XDİ). Diplomatik ehtiyat ideoloji aktivizmi əvəzləyir. Vadeful, Pentaqon və Avropa Komissiyası ilə əlaqələri olan bir fiqur olaraq, Annalena Berbokun tam əksidir. Onun gəlişi “feminist xarici siyasət” və “dəyərlər oriyentasiyası” kimi anlayışların gündəmdən çıxarılmasına və realizmin geri dönüşünə işarədir.
Alternativ namizəd - Armin Laşet. Onun qayıdışı devrilmiş şahzadənin qələbəsi olardı. Amma Mers bu revanşa yol verməyəcək: onların münasibəti səhnədə iki rəqqasənin rəqabətinə bənzəyir - biri səhnənin mərkəzində qalmaq istəyir.
Yens Şpan - “qara at”. ABŞ-da Respublikaçılarla yaxınlığı, Trampın mümkün dönüşü fonunda onu maraqlı fiqura çevirir. Onun təyinatı Brüssel üçün yox, Ayova üçün olardı.
Müdafiə Nazirliyi - Boris Pistorius (ASDP). Bəlkə də yeganə nazir ki, ümumi məyusluq dövründə də reytinqini qoruyub. Onun vəzifədə qalması NATO tərəfdaşlarına siqnaldır: Almaniya militarizasiya kursundan dönmür, Bundesver isə “təcili reanimasiya” rejimində qalır.
Maliyyə Nazirliyi - Lars Klinqbayl (ASDP). Bankir yox, partiya siyasətçisidir. Onun təyinatı açıq mesajdır: büdcə siyasi ticarətin arenasına çevriləcək. Hərbi xərclərin artması, Aİ-nin tələbləri və həmkarlar ittifaqlarının təzyiqi fonunda Klinqbayl ya arbitr, ya da girov olacaq.
Alternativ - Yorq Kukis. Onun texnokrat durumu, beynəlxalq çəkisi bazarlara xoş gəlir, amma ASDP-nin partiya nomenklaturası bunu qəbul etmir.
İqtisadiyyat Nazirliyi - Karsten Linneman (XDİ). Mersin protejəsi, ideoloji əkizidir. Əgər Mers ordoliberal revanşın kansleridirsə, Linneman onun iqtisadi avanqardıdır. Yaşıl subsidiyalar ləğv olunacaq, dövlət investisiya proqramları azaldılacaq, balans büdcəsi kultu bərpa ediləcək. Almaniya təkrarən “təklif iqtisadiyyatı”nın vətəninə çevriləcək.
Daxili İşlər Nazirliyi - Aleksandr Dobrindt (XSİ). Bura sərt ritorikanın geri dönüşüdür. Onun gəlişi “qanun və nizam” diskursunun bərpası deməkdir - xüsusən də miqrasiya kontekstində. 2025-ci ilin bir sıra insidentlər və narazılıqla sarsılmış Almaniyası üçün bu addım küçədə və AfD seçiciləri arasında alqışla qarşılanacaq bir jest ola bilər.
Fridrix Mers: yeni dövrün kansleri, yoxsa keçid fiquru?
O bu anı iyirmi ildir gözləyirdi. 2000-ci illərin əvvəlində Angela Merkel onu kənara çəkərək XDİ-ni sosial-liberal konsensusun alətinə çevirmişdi. İndi isə Mers partiyanı yenidən öz doktrinasına qaytarır: dövlət - hakemdir, aktiv oyunçu deyil; iqtisadiyyat - özəl sahədədir; dəyərlər - xristian humanizminin arsenalından; xarici siyasət - illüziyalar olmadan.
Mers - “hayp”ın yox, “geschäft”in kansleridir. O, biznes cameəsinə yönəlib, tənzimləmələrə nifrət edir, populizmi isə kiçik görür. ASDP ilə tandemdə onun zəifliyi - parlamentdə sol bloku və küçə təzyiqlərini nəzarətdə saxlaya bilməməsi olacaq. Gücü isə - aparat səmərəliliyi, sənaye ilə əlaqələri və mədəniyyət müharibələrindən yorulmuş seçici təbəqəsinin dəstəyidir.
İlk 100 Gün: səbat sınağı
Gözlənilən əsas addımlar bunlardır:
- “Yaşıl” tənzimləmələrin bir qisminin ləğvi, enerji strategiyasının yenidən nəzərdən keçirilməsi, atom energetikasına və LNG (mayeləşdirilmiş təbii qaz) infrastrukturuna üstünlük verilməsi;
- Miqrasiya qanunvericiliyinin sərtləşdirilməsi - sürətləndirilmiş deportasiyalar və sərhəd nəzarətinin gücləndirilməsi daxil olmaqla;
- NATO qarşısında yeni öhdəliklər və müdafiə xərclərinin artırılması;
- Trampın və ya onun komandası ilə qeyri-rəsmi əlaqələrin qurulması - Respublikaçıların qələbəsi ehtimalı fonunda;
- Çinlə ehtiyatlı, hesablanmış şəkildə yaxınlaşma - ideoloji yox, praqmatik əsasda.
Brüssel gərgin olacaq: Mers avroskeptik deyil, amma açıq avrotənqidçidir. Vaşinqton ehtiyatla yanaşır: hər şey seçkilərdən asılıdır. Kiyev narahatdır: dəstək davam edəcək, amma ton dəyişəcək - artıq “sərhədsiz həmrəylik” deyil, “məsuliyyətli tərəfdaşlıq” dilə gətiriləcək.
Yeni Almaniya: intizamla həyəcan arasında
Almaniyanın daxil olduğu mərhələ təkcə hakimiyyət dəyişikliyi nöqtəsi deyil - bu, cəmiyyətin kollektiv şüurunda dərin, bəlkə də tektonik dəyişiklikdir. “Bir daha əsla” şüarı ilə onilliklər boyunca yaşayan bir ölkə indi özünə “artıq başqa cür lazımdır” deyir. Xarici və daxili siyasətdə metafizik “günahkarlıq”dan imtina - təkcə ritorika deyil, Mersin simvolizə etdiyi düşüncə dəyişikliyinin özəyidir. Onun kabineti - dövlətlərin “təqsirkarlar otağı” deyil, real beynəlxalq oyunçular olduğu dünyaya qayıdışın kollektiv bəyannaməsidir.
Bu mənada, Mers demək olar ki, arxetipik bir fiqurdur. O, karizmatik deyil, metodikdir. Onun ritorikası - vaizin deyil, auditorun dili ilə danışır. Onun hökuməti - yeni kursun triumfu yox, alman dövlətçiliyini moral instinktlər və rəqəmsal utopiyalarla idarə olunan sistemli dağılmadan xilas etmək cəhdidir.
Xarici siyasət: Avropa və ABŞ ilə illüziyalarsız
Brüssel ilə münasibətlər davam edəcək, lakin artıq əvvəlki idealist səciyyə daşımayacaq. Mersin Almaniyası Aİ-dən çıxmayacaq, amma yumşaq deyil, sərt, hesablı dialoq aparacaq. Artıq bu, “Avropanın lokomotivi” deyil, “Avropanın mühasibi”dir - qaydalara riayətə, büdcə intizamına və subsidiya səviyyələrinə nəzarət edən texnokrat bir güc.
ABŞ-la münasibət isə daha mürəkkəb olacaq. Əgər Ağ Evdə Demokratlar qalarsa, münasibətlər gərginləşə bilər: Mersə Respublikaçı diskursun daşıyıcısı kimi baxılır. Əgər Tramp qayıdarsa, Berlin qeyri-proqnozlaşdırıla bilən, lakin Mers üçün ən azı “qeyri-rəsmi kanallarla” əlaqəsi olan bir tərəfdaş əldə etmiş olacaq.
Ən çətin məsələ Çin olacaq. Burada yeni tip “Ostpolitik”in yaranması istisna deyil - ideoloji yox, maraqlara əsaslanan. Almaniya Vaşinqtonun köhnə şübhələrinə və Brüsselin fobiyalarına baxmayaraq iqtisadi praqmatizm modeli qurmağa çalışacaq.
Ukrayna ilə bağlı? Dəstək davam edəcək, amma daha sərt nəzarət altında. Hərbi yardımlar şərtlərlə bağlanacaq. Ritorika dəyişəcək: “sonsuz həmrəylik” yerini “məsuliyyətli tərəfdaşlığa” verəcək.
Daxildə: narrativ uğrunda mübarizə və küçə legitimliyi
Mers və onun kabineti reallığa qədəm qoyur - burada hər bir addım təkcə debatla yox, eyni zamanda küçə etirazları ilə müşayiət olunacaq. Yaşıllar artıq sol qüvvələrlə müxalif alyans formalaşdırmağa başlayıblar. Profamilia, Fridays for Future, miqrasiya yönümlü QHT-lər, tələbə təşkilatları - bütün bu aktorlar küçə təzyiqinin yeni nüvəsinə çevriləcək, xüsusilə də iqlim dəyişikliyi, sosial bərabərsizlik və enerji islahatları fonunda.
XDİ isə öz “köhnə nüvəsini” - orta təbəqəni, peşəkar həmkarlar ittifaqı texnoqraflarını, pensiyaçıları və regional elitanı səfərbər edəcək. Xüsusi diqqət isə Almaniyanın şərqinə yönələcək - burada AfD getdikcə güclənir. Mers onun elektoratının bir hissəsini, xüsusilə miqrasiya ritorikası vasitəsilə, ələ keçirməyə çalışacaq, lakin flirt etmədən. Onun kursu populizm deyil - institutların nüfuzunun bərpasıdır.
Enerji siyasəti: illüziyalara əlvida
Linnemanın nəzarətində olan İqtisadiyyat Nazirliyi, Almaniyanın enerji keçidini yenidən düşünəcəyi və müəyyən edəcəyi əsas döyüş meydanına çevriləcək. Sürətləndirilmiş şəkildə kömür elektrik stansiyalarının bağlanması planları dayandırılacaq. Əvvəlki hökumət üçün tabu olan atom energetikasına qayıdış indi “müvəqqəti tədbir” kimi müzakirə edilir. Almaniya artıq etiraf etməyə hazırdır: “yaşıl çevriliş” ideologiyası geosiyasi reallıqlarla toqquşmaya tab gətirə bilmədi.
Qətərlə qaz müqavilələri, LNG terminalları, Əlcəzair və Azərbaycanla aparılan danışıqlar - budur yeni enerji gerçəyi. “İqlim neytrallığı” anlayışı artıq mütləq siyasi and deyil, bir hədəf, uzaqda görünən üfüqdür. Əsas vəzifə - ölkəni özünü zəiflətmədən iqlim çağırışlarına adaptasiya etməkdir.
İrəlidə nə gözlənilir?
İlk 100 gün sınaq yalnız hökumət üçün deyil, alman cəmiyyətində mövcud olan ümumi konsensus üçün də olacaq. Sığınacaq verilməsi qaydaları yenidən işlənəcək, şərtsiz “gələn hər kəsi qəbul etmək” siyasətindən imtina mümkündür. Əmək bazarı islahatı gündəmə gələcək, subsidiyalar azaldılacaq, hətta vergi məcəlləsinin “istehsal və məhsuldarlığın təşviqi” istiqamətində yenidən nəzərdən keçirilməsi təşəbbüsü də istisna edilmir.
Amma bütün bunların fövqündə dayanan bir dönüş var - siyasətdə məsuliyyət dilinin qaytarılması. Almaniya anlayır ki, indiki dünyada qaydalar, onlar haqqında sənədlər imzalanandan daha tez çökür. Belə bir mühitdə ölkəyə ideallara deyil, davamlılığa söykənən kurs lazımdır.
Fridrix Mers almanların arzusundakı lider olmayacaq. O, ilham verməyəcək, çevriliş etməyəcək, amma bəlkə də bu gün Almaniyanın ehtiyacı olan yeganə şey də məhz budur. Tarix bir daha yetkinlik tələb etdikdə, Almaniyanın cavabı - praqmatizmdir. Bu onun yeni şansıdır.
Əgər şans üzünə gülsə, Mers dövrünün Almaniyası darıxdırıcı, qabaqcadan təxmin edilə bilən, az danışan, amma səmərəli hərəkət edən bir ölkə olacaq. Deməli, qlobal təlatümlərin qeyri-sabit dənizində yenidən lövbər rolunu oynaya biləcək bir dövlət.
Alman siyasəti yenidən “ağır çəkili” olur. Artıq burada boş şüarlar deyil, “çəkisi olan qərarlar” olacaq. Fridrix Mersin idarəsində Almaniya, ola bilər ki, daha az elastik, amma daha dəqiq bir dövlətə çevriləcək. Daha az utopiya - daha çox rəqəm. Daha az pafos - daha çox müqavilə. Bu Avropanın mərkəzindəki yeni dövrdür: post-mənəvi, post-identik, lakin dərin siyasi normallıq dövrü.