Azərbaycan, Bakı, 15 oktyabr/ Trend /
Leyla Abdullayeva, Trend -ın Analitik Mərkəzinin eksperti
Dünya maliyyə böhranı fonunda Avropa ölkələrində inflyasiya rekord göstəricilərə çatdığı vaxtda, o diqqətdən kənar qalıb. Avqustda inflyasiya göstəricisi 4,1 faiz olub ki, bu da Avropa Mərkəzi Bankının Avrozona ölkələri üçün müəyyən etdiyi ikifaizlik limitdən iki dəfə çoxdur.
Neftin dünya qiymətləri iyulun ortalarında müşahidə edilən rekord səviyyədən ensə də, dünya inflyasiyası hələ də yüksək səviyyədə qalır. Nəzəriyyədə bu, inflyasiya səviyyəsinin azalmasına gətirir. Lakin bu yalnız nəzəriyyədə belədir - vəziyyət bunun əksini göstərir. Belə ki, iyulun ortalarından avqustun ortalarınadək olan dövrdə Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa və İtaliyada benzin 5-6 faiz ucuzlaşıb, Almaniya və Fransada soba mazutunun qiyməti 10 faiz azalıb, Aİ - də isə inflyasiya sürətlənməyə başlayıb.
Avropada inflyasiya, bir qayda olaraq, Aİ ilə qonşu regionlarda, Çin, Rusiya və Ukrayna kimi Aİ-yə iri mal ixracatçılarında daha yüksək inflyasiyanın olması deməkdir. Yanvardan avqustadək dövr üzrə Ukraynada inflyasiya təxminən 15 faiz təşkil edir. Rusiyada bu göstərici 10 faizə yaxınlaşır. Bununla yanaşı, cari ilin əvvəlindən Rusiyada qida məhsullarının qiymətinin artımı 12 faizi ötüb. Bu, Aİ ölkələrində ərzağın bahalaşmasından dörd dəfədən çoxdur.
Azərbaycan inflyasiyanın templərinə görə, MDB ölkələrinin siyahısında beşinci yeri tutur. İlin əvvəlindən Azərbaycanda inflyasiya 13 faiz olub. MDB - nin Dövlətlərarası Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, MDB- də inflyasiyanın səviyyəsinə görə lider Tacikistan olub (30,7%), Qırğızıstan isə (26,9%) ikinci yeri tutub. Ötən ildən bütün dünyanı əhatə edən inflyasiyanın mənbəyinin səbəbləri, ilk növbədə, bütün ölkələrin 2007-ci ilin ortalarından hiss etdikləri ərzaq şokudur.
İkinci səbəb - neftin və qazın qiymətlərinin hələ də yüksək olmasıdır. Belə ki, enerji əksər malların dəyərini müəyyənləşdirir. Avropada benzinin qiyməti azalsa da, hazırda qiymətlər avqustla müqayisədə 10-12 faiz çoxdur. Ötən illə müqayisədə, avropalılar üçün qazın da qiyməti qalxır: cari ilin başa çatmış dövrü ərzində Fransanın EDF şirkəti qazın qiymətini 15 faiz, Britaniya şirkətləri 15-30 faiz artırıblar. Bu fonda Avrozonada istehlak etibarı səviyyəsi kifayət qədər aşağı səviyyədədir. Analitiklər qeyd edirlər ki, hələ ki, bu göstəricinin artacağını gözləməyə dəyməz. Belə ki, Avrozona iqtisadiyyatı indi resessiya həddinə çox yaxındır.
Üçüncü səbəb maliyyə ilə bağlıdır. ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi (FES) 2001-ci ilin böhranını və başlamış kiçik resessiyanı uçot dərəcəsinin kəskin azaldılması və Amerikanın, əlbəttə, dünyanın maliyyə sisteminə əlavə likvidliyin yüklənilməsi ilə boğmuşdu. Bu, dünya iqtisadiyatında uzunmüddətli ucuz pullar dövrünə gətirib və inflyasiya proseslərini stimullaşdırıb.
2008 və hətta 2009-cu ildə inflyasyanın səviyyəsinin 2 faizə enəcəyinə heç kim zəmanət verə bilməz. Maliyyə bazarlarında böhranın yayılması, Avropa iqtisadiyyatının xeyli zəifləmiş perspektivləri problemi dərinləşdirir.
Avropa bu maliyyə sarsıntılarını güclü iqtisadi determinantlara malik olaraq qarşılasa da, ABŞ - da baş verəcəyi gözlənilən mülayim ressesiyanın effektləri, risklərin qlobal yenidənqiymətləndirilməsi və maliyyə sistemindəki gərginlik onun iqtisadiyyatının gücünü sarsıdır.
Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) özünün "Dünya iqtisadiyyatının inkişaf perspektivləri" hesabatında təskinedici olmayan proqnozlar verib. BVF-nin proqnozlarına əsasən, ən azı 2009-cu ilin ortalarınadək inkişaf etmiş iqtisadiyyatı olan ölkələrdə artım templəri sıfra yaxın olacaq, formalaşan bazara malik və inkişafda olan ölkələrdə isə, bir müddət əvvəlki keçmişlə müqayisədə, xeyli aşağı templərədək səngiyəcək. Ekspertlər 2008-ci ildə dünya iqtisadiyyatının artımın 2007-ci ildəki 5 faizdən 3,9 faizədək, 2009 - cu ildə 3 faizədək azalacağını proqnozlaşdırırlar.
BVF-nin proqnozlarına əsasən, Azərbaycanda da vəziyyətin asan olmayacağı gözlənilir: 2008-ci ildə illik inflyasiyanın səviyyəsi 22,4 faizədək artacaq, 2009-cu ildə isə, 20 faiz təşkil edəcək. Belə yüksək göstəriciyə dünya bazarlarında inflyasiya prosesləri səbəb olur. Ölkənin istehlak bazarı isə, idxaldan çox asılıdır.
Ilk növbədə, neft və qaz ixracından böyük həcmdə pullar əldə edilir. Ölkəyə Milli Bankın Azərbaycan manatına dəyişdiyi Amerika dollarları daxil olur. Manat dövriyyəyə gedir, belə pulların böyük hissəsi istehlak məhsullarına xərclənir. Azərbaycanda inflyasiya dövlət xərclərinin (sosial sahəyə, iqtisadiyyata sərmayələr) kəskin artması ilə izah olunur. Büdcə xərclərinin artması özəl sektorda maaşların yüksəlməsinə gətirir və ümumi inflyasiyaya səbəb olur.
Qiymətlərin şiddətli artım templərinə üstün gəlmək üçün,. bir tərəfdən, şəxsi istehsalı dəstəkləmək lazımdır. Xüsusən də ona görə ki, dolların müşahidə olunan ucuzlaşması idxalın sürətli artımına səbəb olur. Digər tərəfdən, xərcləri məhdudlaşdırmaq lazımdır. İlk növbədə, bunu inflyasiya ilə mübarizə aparan dövlət etməlidir. Sosioloji araşdırmalar təsdiqləyiblər ki, maaşların, pensiyaların və sosial müavinətlərin artırılması qiymət artımını kompensasiya etmir. Yüksək inflyasiya ilə əlaqədar yerli valyutada əmək haqları artır, vətəndaşlar daha çox pul alırlar. Beləliklə, onlar daha çox idxal malları alaraq, tələbatı və bununla da qiymətləri artıra bilərlər. Məhz buna görə də, maliyyə böhranı dövründə qiymətlər artır.
İnflyasiyanı zəiflətmək üçün ölkələr əsas qida məhsullarının idxalına tətbiq edilən vergi və tarifləri azaltmalı və ya tamamilə ləğv etməli, ölkə daxilində vergiləri azaltmalı və ya qida məhsulları və yanacağa subsidiyalar təklif etməli, əsas qida məhsullarına qiymət həddini tətbiq etməli və ixraca vergi və kvotalar qoymalıdırlar.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]