Azərbaycan, Bakı, 14 iyul /Trend, müxbir D.Xatınoğlu/
İran və Rusiya enerji sahəsində "Yol xəritəsi" adlı 30 illik əməkdaşlıq müqaviləsi bağlasalar da, ekspertlər bu əməkdaşlığın reallıqda nəticə verməsinə şübhə ilə yanaşırlar.
Cənubi Kaliforniya Universitetinin neft-kimya üzrə professoru Məhəmməd Səhiminin fikrincə, beynəlxalq təcriddən qurtulmaq üçün İranın neft nazirinin Rusiya səfərinin hansısa siyasi nəticəsi olmayacaq. Səhimi Trend-ə elektron poçtla bildirib ki, iki ölkə arasında müqavilə imzalana bilər, lakin onun reallıqda həyata keçirilməsinə inanmıram.
İranın neft naziri Məsud Mirkazımi çərşənbə günü Rusiyaya səfərində RF-nin energetika naziri Sergey Şmatko ilə ikitərəfli enerji müqaviləsi bağlayıb. RİA Novosti-nin məlumatına görə, Şmatko bidlirib ki, Rusiya iqtisadi mənafeyi təmin olacağı təqdirdə, İrana neft məhsulları satmağa hazırdır.
Lakin Rusiyanın LUKoyl şirkəti hələ keçən il İrana benzin satışını dayandırıb. İndiyədək ona yaxın böyük neft şirkətləri İranla əməkdaşlığını, xüsusilə də neft məhsullarının satışını, o cümlədən Royal Dutch Shell, Reliance Industries, Shell, British Petroleum, Trafigura, Glencore və Ingersoll Rand ABŞ-ın İrana qarşı birbaşa sanksiyalarına görə, bu ölkəyə benzin satışını dayandırıblar.
Hazırda İranın daxili benzin tələbatının 40 faizi (təxminən sutkada 20 milyon litr) digər ölkələrin idxalı sayəsində ödənilir.
Glazqo Universitetinin İran əsilli professoru Rza Təqizadə (Reza Taghizadeh) Trend-ə bildirib ki, İran və Rusiya arasında enerji üzrə əməkdaşlıq imkanları geniş olsa da, müxtəlif səbəblərə görə bunun effektiv nəticəsi olmayacaq. "İki qonşu arasında 30 illik "Yol xəritəsi" müqaviləsi çərçivəsində heç bir əhəmiyyəti və spesifik perspektiv proqnozlaşdırmaq mümkun deyil", - enerji təhlükəsizliyi üzrə britaniyalı ekspert Təqizadə bildirib.
Səhiminin fikrincə, son vaxtlar Rusiyanın İrana qarşı kəskin çıxışları yer alıb. "Moskva BMT Təhlükəsizlik Şurasının İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalara tərəfdar çıxıb və Qərbin, xüsusilə də ABŞ-ın bəyənməsi üçün ələ düşən hər imkandan istifadə edərək İran əleyhinə istiqamətlənən mövqe tutur. Əlbəttə, İran və Rusiya əməkdaşlıq müqavilələri bağlaya bilər, lakin müqavilənin bağlanması ilə onun həyata keçirilməsi eyni deyil. Məsələn, Rusiya İranla C300 raket əleyhinə müdafiə (RƏM) sistemlərinin təchizi barədə müqavilə bağlayıb, lakin öz öhdəliklərini yerinə yetirməyib. Bundan başqa, RF Buşəhr nüvə stansiyasının tikilişini ləngidir", - Səhimi hesab edir.
Rusiya və İran arasında 2005-ci il C300 müdafiə raketləri sisteminin təchizi ilə bağlı 800 milyon dollar məbləğində müqavilə bağlanıb. Rusiya bir neçə il bundan əvvəl C300 RƏM-in təchizini yubadıb, lakin BMT TŞ-nin 1929 saylı qətnaməsindən sonra bu müqaviləni ümumiyyətlə dondurub.
İranlı politoloq Həsən Behiştipur isə belə qənaətdədir ki, İran və Rusiya enerji istehsalı üzrə böyük ölkələrdən olmaqla, bu sahədə əməkdaşlıqlarını genişləndirə bilərlər.
Onub sözlərinə görə, BMT TŞ-nin sonuncu qətnaməsində (1929 saylı) enerji sahəsində əməkdaşlığı qadağan edən heç bir maddə yoxdur.
BMT Təhlükəsizlik Şurası (TŞ) iyunun 9-da İranın nüvə proqramını dayandırmaq məqsədi ilə yeni qətnamə qəbul edib. 1929 saylı bu qətnamənin BMT TŞ üzvlərinin 12-si lehinə, 2-si (Türkiyə və Braziliya) əleyhinə səs verib. Livan isə bitərəf qalıb.
Bu, Təhlükəsizlik Şurasının Tehranın nüvə proqramı üzrə beynəlxalq tələbləri yerinə yetirməmək istəyi ilə bağlı qəbul etdiyi sayca dördüncü qətnamədir.
Behiştipurdan fərqli olaraq, Təqizadə düşünür ki, Rusiyanın enerji şirkətlərinin Qərb ilə daha geniş və daha sərfəli əməkdaşlıqları var və buna görə də onlar öz mənafelərini İrana görə qurban verməzlər. Onun sözlərinə görə, İran Rusiyanın neft və qaz sahələrində sərmayə yatırmağa qadirdir.
Təqizadə onu da qeyd edib ki, İran zəif və dövlət nəzarətində olan bir iqtisadiyyatla ölkə xaricində hansısa layihəni öhdəsinə götürmək, yaxud investisiyasını təmin etmək gücünə malik deyil. Onun sözlərinə görə, İranın Neft Nazirliyi kiçikmiqyaslı neft və qaz layihələrini belə müstəqil şəkildə həyata keçirə bilmir.
"İranın Neft Nazirliyi kifayət qədər maliyyələşmir. İran öz daxili enerji layihələrini investisiya ilə təmin edə bilmədiyi bir halda, xarici layihələrdə iştirak ümumiyyətlə əlçatmaz görünür", - Təqizadə qeyd edib.
Son ildə İranda neft hasilatı 20 faiz azalıb (sutkada 4,2 milyon bareldən 3,6 milyona çatıb). Eyni vəziyyət İranın qaz sahəsində də müşahidə olunur. Onun sözlərinə görə, bu, ölkənin neft layihələri üçün avadanlığın alınmasına vəsait çatışmazlığı ilə bağlıdır.
"Oxşar vəziyyət İranın qaz sahəsində də müşahidə edilir. Ölkənin ən böyük qaz layihəsi "Əsəluyə"nin (Asalouyeh) bir neçə il bundan əvvəllə müqayisədə inkişafı dayandırılıb və buna səbəb sərmayə və texnika çatışmazlığıdır", - Təqizadə hesab edir.
Onun sözlərinə görə, İran üçün "Yol xəritəsi" balanslaşdırılmış Rusiya-İran əməkdaşlığının olmasını nümayiş etdirməyə bir imkandır. Təqizadə hesab edir ki, Mirkazıminin Rusiyaya səfərinin əsas hədəfi ölkə daxilində İnqilab Keşikçiləri Korpusuna məxsus olan enerji şirkətlərinin texniki ehtiyaclarının təminini müzakirə etməkdir.
ABŞ və digər Qərb ölkələri İranı sülh nüvəsi proqramı adı altında nüvə silahı istehsal etməkdə günahlandırırlar. Tehran bütün iradları rədd edərək bəyan edir ki, nüvə proqramı ölkənin elektrik enerjisinə olan tələbatlarının ödənilməsinə yönəlib.
Materialın hazırlanmasında T.Cəfərov və T.Konyaeva iştirak ediblər.