Trend -un Avropa Redaksiyasının icmalçısı Viktoriya Javoronkova
ABŞ prezidenti Barak Obama yaxın zamanlarda, 2001-ci il sentyabrın 11-dən etibarən NATO-nun "Sarsılmaz azadlıq" adı altında terrorizmə qarşı hərbi əməliyyat apardığı Əfqanıstandakı amerikan kontingentinin artırmaq niyyətndədir.
Son günlərə qədər ABŞ Əfqanıstana yük nəqli üçün yetərincə inkişaf etmiş infrastruktura malik idi - anti-terror koalisiyasının hərbi kontingent və texnikası il təchiz olunmuş, Əfqanıstana ən yaxın olan Qırğızıstandakı "Manas" aviabazası, NATO tərəfindən istifadə olunan, Özbəkistandakı "Termez" hərbi hava limanı və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə perspektivdə yüklərin daşınması haqda çoxsaylı yolların təşkili haqda müqavilələr.
Amma Obamanın planına Qırğızıstan prezidenti Kurmanbek Bakiyevin "Manas" aviabazasının bağlanılması haqda gözlənilməz qərarı mane oldu. Qırğızıstan XİN cümə günü Ağ evi bu haqda rəsmən məlumatlandırıb. NATO-nun bazanı tərk etmək üçün yarım ili var.
"Manas"ın vacibliyi ondadır ki, o ABŞ-ın əməliyyatı davam etdirmək üçün Mərkəzi Asiyadakı son strateji əhəmiyyətli bazası idi. Hərbi kontingentin dislokasiya yeri ilə yanaşı, baza, Əfqanıstana hərbi də daxil olmaqla yüklərin nəqli üçün yükboşaltma məntəqəsi kimi də fəaliyyət göstərirdi.
Yüklər adətən Pakistan ərazisindən aparılırdı. Amma onların həcmi azaldı və daşınma prosesinin özü ölkədə qeyri-sabitlik və taliblərin fəaliyyətinin fəallaşması üzündən çətinləşdi. Hazırda ABŞ bazaya alternativ və ya yüklərin nəqli həcmindəki itkiləri örtmək imkanı verəcək nəqliyyat dəhlizi axtarmaqdadır.
Əfqanıstana mülki yüklərin daşınması məsələsi demək olar ki həll olunub. İlin əvvəlindən ABŞ, çoxsaylı danışıqlardan sonra ya yerüstü, ya da hərbi dəhlizlərin verilməsi haqda bir neçə Mərkəzi Asiya ölkəsi - Qazaxıstan, Tacikistan və Özbəkistanla razılığa gəlib.
Qazaxıstan mülki yüklərin daşınması üçün NATO-ya Almatı hava limanını verir. Tacikistan və Özbəkistanla avtomobil və dəmir yolları ilə daşınma haqda razılıq əldə olunub. Tacikistanda Əfqanıstana uzanan körpüyə daha bir yenisinin əlavə edilməsi də planlaşdırılır.
Bundan əlavə, ABŞ Rusiya ilə mülki yüklərin onun ərazisindən daşınmasına dair razılaşma əldə edib.
Yüklər təqribən Rusiya-Qazaxıstan-Özbəkistan-Əfqanıstan marşurutu ilə daşınacaq. Sazişin detalları hazırlanır.
ABŞ-dan savayı Şimali Atlantika Alyansının Almaniya, Fransa və İspaniya kimi ölkələri ilə də yüklərin tranzitinə dair razılaşma imzalanıb.
Ekspertlər bu razılaşmaya ABŞ və Rusiyanın bir-birinə qarşı qarşılıqlı addımı - Gürcüstan ilə Cənubi Osetiya arasında baş verən avqust hadisələri nəticəsində iki ölkə arasında münasibətlərin pisləşməsindən sonra danışıqlar üçün orijinal meydan kimi baxırlar.
Lakin bütün bu razılaşmalarda söhbət mülki yüklərin nəqlindən gedir, bəs hərbi yüklər necə olacaq?
Əvvəllər qeyd olunmuş ölkələrdən heç birinin hərbi yüklərin daşınması barədə rəsmi bəyanat vermədiyi halda, Əfqanıstandakı hərbi əməliyyatların hərbi yüklər tədarük olunmadan necə həyata keçiriləcəyi barədə sual yaranır. Belə düşünməyə əsas yaranır ki, Əfqanıstanda hərbi əməliyyatların aparılması üçün lazım olan yüklər hansısa ölkənin ərazisindən nə olur-olsun tədarük olunacaq ...
Rəsmi olaraq Orta Asiya ölkələrindən hər birinin hərbi yüklərin ərazisindən daşınması ilə razılaşmamaq üçün səbəbləri var. İlk növbədə, həmin dövlətlər aşağı həyat səviyyəsi və infrasatrukturun zəif inkişaf etməsi səbəbindən maddi dəstəyə ehtiyac duyurlar və bu dəsətyi onlara Əfqanıstana hərbi tədarüklərə qarşı çıxış edən və ərazicə onlara yaxın olan Rusiya göstərir. Qeyri-rəsmi olaraq yüklər bu ölkələrin hər birinin ərazisindən tədarük oluna bilər. Belə ki, bunlardan heç biri ölkədə ağır güzəran və aşağı həyat səviyyəsinin olması səbəbindən hərbi yüklərin daşınması nəticəsində əldə olunan kapital axınından imtina etməyəcək. Bizə isə Orta Asiya ölkələrindən hansı virinin Amerimka dollarını Rusiya ilə dostluqdan üstün tutacağını gözləmək qalır.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]