Bakı. Trend:
Gürcüstandakı siyasi vəziyyət yalnız yerli müşahidəçilərin deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzinə çevrilib. Parlament seçkilərinin 26 oktyabr tarixinə təyin olunması ilə əlaqədar olaraq hakim "Gürcü Arzusu" (GA) partiyası ətrafında gərginlik artmaqdadır.
Bu səbəbdən, Qərb gürcü hakimiyyətini getdikcə daha kəskin şəkildə tənqid edərək, onları demokratik prinsiplərdən uzaqlaşmaqda və vətəndaş azadlıqlarını məhdudlaşdırmaqda ittiham edir. Xüsusilə narahatlıq doğuran amillərdən biri də hakimiyyətin son təşəbbüsləri, o cümlədən, “Ailə dəyərlərinin və yetkinlik yaşına çatmayanların müdafiəsi haqqında” qanun layihəsidir ki, bu da artıq beynəlxalq insan hüquqları müdafiəçiləri və Qərb siyasətçilərinin etirazına səbəb olub.
2024-cü il sentyabrın 10-da Avropa Şurasının insan haqları üzrə komissarı Maykl O'Flariti "Ailə dəyərlərinin və yetkinlik yaşına çatmayanların müdafiəsi haqqında" qanun layihəsini kəskin tənqid edib. O, parlamentin spikeri Şalva Papuaşviliyə göndərdiyi məktubda bu təşəbbüsün Avropa İnsan Haqları Konvensiyasına zidd olduğunu vurğulayıb, çünki o, LGBT icmasının nümayəndələrinə qarşı ayrı-seçkiliyi nəzərdə tutur. Tənqidçilərin fikrincə, bu qanun layihəsi azlıqlara qarşı qərəzi institusional şəkildə möhkəmləndirmək cəhdidir ki, bu da bərabərlik və dözümlülük prinsiplərinə ziddir, hansı ki, bir çox Avropa ölkələri həmin prinsiplərə əməl edirlər.
Gürcü parlamenti tərəfindən ikinci oxunuşda qəbul edilən bu qanun layihəsi, həmçinin, ABŞ senatorlarının kəskin reaksiyasına səbəb olub. Onlar LGBT icmasının "damğalanmasını" yolverilməz hesab ediblər. Bu etirazlara baxmayaraq, gürcü hakimiyyəti öz mövqeyində israrlı qalaraq, ölkə daxilində, xüsusilə cəmiyyətin mühafizəkar təbəqəsi arasında bu kimi tədbirlərin dəstəkləndiyini göstərir. Qanunun seçicilər arasında populyarlığı, şübhəsiz ki, hakim partiyanın mövqelərini gücləndirir və seçkilər öncəsi ənənəçilərin səslərini cəlb etməyə çalışır.
Qərblə qarşıdurma
Daxili dəstək Qərb ölkələrinin artan təzyiqləri ilə ziddiyyət təşkil edir. ABŞ və Aİ gürcü hakimiyyətini getdikcə daha açıq şəkildə tənqid edərək, onları demokratik islahatları geri çəkməkdə ittiham edir. Vaşinqton artıq dəfələrlə bəyan edib ki, əgər anti-demokratik kurs davam edərsə, Gürcüstana qarşı ciddi sanksiyalar tətbiq edilə bilər ki, bu da ölkənin iqtisadiyyatına və beynəlxalq nüfuzuna ağır zərbə vuracaq.
Avropa İttifaqı da 2017-ci ildə Gürcüstan vətəndaşları üçün tətbiq edilmiş vizasız rejimin mümkün təkrar nəzərdən keçirilməsi haqqında ciddi düşünməyə başlayıb. Brüssel yalnız ailə dəyərləri haqqında qanun layihəsindən deyil, həm də qeyri-hökumət təşkilatlarını (QHT) xüsusi reyestrə qeydiyyatdan keçməyə və maliyyə hesabatı təqdim etməyə məcbur edən xarici agentlər haqqında qanundan da narazılığını ifadə edir. Sözügedən qanun Rusiyada qəbul edilmiş oxşar tədbirlərlə müqayisə edilir və Qərb insan haqları müdafiəçiləri və siyasətçiləri bunun vətəndaş azadlıqlarına təhlükə kimi gördüyü üçün narahatdırlar.
Gürcü hakimiyyəti öz növbəsində susmadı. Şalva Papuaşvili tənqidlərə cavab verərək bəyanat yayımladı və ABŞ-ı 2020-ci ildə dövlət çevrilişi təşkil etməyə cəhd göstərməkdə ittiham etdi. Onun sözlərinə görə, amerikalı QHT “Ədalətli Seçkilər” əvvəlki seçkilərdə səslərin paralel hesablanmasının nəticələrini qəsdən təhrif edib, ABŞ səfirliyi və USAID isə saxtakarlıqdan xəbərdar olub, lakin müxalifəti dəstəkləmək məqsədilə bunu gizlətməyə üstünlük verib. Papuaşvili əmindir ki, oktyabr 2024-cü ildə də ölkəni qeyri-sabitləşdirmək üçün oxşar sxem tətbiq olunacaq.
Ölkədə faktiki hakimiyyətə malik olan baş nazir İrakli Kobaxidze spikeri dəstəklədi. O, Gürcüstan hökumətinin Qərbin seçkilərə müdaxilə etmək planlarından xəbərdar olduğunu bildirdi və ssenarini təsvir etdi. Həmin ssenariyə görə, seçkilərin nəticələri açıqlanandan sonra prezident Salome Zurabişvili onları saxtalaşdırılmış elan edəcək, müxalifət isə hakimiyyəti zorla dəyişmək tələbləri ilə kütləvi etirazlara başlayacaq. Kobaxidzenin sözlərinə görə, bu təşəbbüs ABŞ və Aİ-dən olan "qlobal müharibə partiyası" tərəfindən dəstəklənəcək və onun məqsədi Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı yeni cəbhə açmaqdır.
ABŞ və Aİ-nin müdaxiləsi
Bu açıqlamalar onsuz da gərgin olan Qərb ölkələri ilə münasibətləri daha da qızışdırdı. ABŞ Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Komissiyası (Helsinki Komissiyası) vasitəsilə gürcü xalqının demokratik arzularını dəstəklədiyini bəyan etdi və Gürcüstanı avroatlantik strukturların bir hissəsi kimi görmək istədiyini açıq şəkildə ifadə etdi. Gürcü müxalifətinə Qərbin dəstəyi daha aşkar hala gəldikcə, Gürcüstan hökumətinin ölkənin daxili işlərinə müdaxilə ilə bağlı narahatlıqları daha da artır.
ABŞ Konqresində artıq “Megobari Aktı” müzakirə olunur və o, iki mümkün ssenarini nəzərdə tutur. Əgər 26 oktyabr seçkilərinin nəticələrinə əsasən hakimiyyət müxalifətə keçərsə, Gürcüstan ABŞ-la vizasız rejim əldə edə bilər və azad ticarət zonası yarada bilər. Əks halda, əgər hakimiyyətdə "Gürcü Arzusu" qalarsa və indiki kursunu davam etdirərsə, Gürcüstan ciddi iqtisadi sanksiyalarla üzləşə bilər ki, bu da ölkədə onsuz da mürəkkəb olan iqtisadi vəziyyəti daha da çətinləşdirəcək.
"Gürcü Arzusu" üçün risklər
Belə təzyiqlər qarşısında hakim partiyanın liderləri mövqelərini tərk etmək niyyətində deyillər. Seçkiqabağı mitinqlərdə onlar seçkilərdən sonra Qərbyönlü bütün siyasi qüvvələri, o cümlədən Mixail Saakaşvilinin Birləşmiş Milli Hərəkatını (BMH) qadağan edəcəklərini və müxalifətə qarşı “Nürnberq prosesi” keçirəcəklərini vəd edirlər. Bu ritorika, "Gürcü Arzusu"nu milli maraqların və ənənəvi dəyərlərin qoruyucusu kimi görən mühafizəkar elektoratı səfərbər etmək məqsədi daşıyır.
Ancaq belə bəyanatlar yalnız Qərbin tənqidini daha da gücləndirir. Vaşinqtonda bu tədbirlər siyasi rəqiblərlə haqq-hesab çəkmək cəhdi kimi qiymətləndirilir ki, bu da demokratik prinsiplərə ziddir. Brüssel də narazılığını ifadə edərək vurğulayır ki, Gürcüstanda demokratik islahatların daha da məhdudlaşdırılması vizasız rejimin ləğvi və Aİ ilə münasibətlərin gərginləşməsi ilə nəticələnə bilər.
Gürcüstanın gələcəyi iki yol ayrıcında
Qarşıdan gələn parlament seçkiləri Gürcüstanın siyasi həyatında açar rolunu oynayacaq və ölkənin gələcək kursunu müəyyən edəcək. Qərb açıq şəkildə bəyan edib ki, "Gürcü Arzusu"nun hakimiyyətdə qalması və demokratiyanın məhdudlaşdırılması ölkənin beynəlxalq arenada ciddi nəticələrlə üzləşməsinə səbəb olacaq. Digər tərəfdən, müxalifətin qələbəsi Gürcüstana Avro-Atlantik inteqrasiyada yeni perspektivlər açacaq, lakin bu da daxili münaqişələr və qeyri-sabitlik risklərini özündə daşıyır.
Seçki tarixinin yaxınlaşdığı bir vaxtda Gürcüstanda siyasi vəziyyət daha da gərginləşir. Gürcüstanın müasir tarixində Qərb heç vaxt bu qədər açıq şəkildə müxalifət qüvvələrini dəstəkləməmiş və hakimiyyətin dəyişməsinin zəruriliyi barədə açıq bəyanatlarla çıxış etməmişdir. Vəziyyətin necə inkişaf edəcəyi sual olaraq qalır. 26 oktyabr parlament seçkiləri ölkənin gələcək siyasi kursunu və onun Qərb tərəfdaşları ilə münasibətlərini müəyyən edəcək.
Bir tərəfdən, cəmiyyətin geniş dəstəyinə malik olan və mühafizəkar dəyərlərə əsaslanan hakim partiya Qərbin təsirinə qarşı mübarizə apararaq hakimiyyətdə qalmağa çalışır. Digər tərəfdən, ABŞ və Aİ tərəfindən dəstəklənən müxalifət bu seçkilərdə ölkənin siyasi mənzərəsini dəyişmək və onu demokratik kursa qaytarmaq üçün bir şans görür.
Gürcüstanın siyasi mənzərəsi
Gürcüstan çoxpartiyalı sistemə malikdir və partiyaların təsiri sosial, iqtisadi və xarici siyasət amillərindən asılı olaraq ciddi dəyişikliklərə məruz qalır. Qarşıdan gələn seçkilərdə əsas iştirakçılar arasında aşağıdakılar yer alır:
"Gürcü Arzusu" - milyarder Bidzina İvanişvili tərəfindən təsis edilmiş hakim partiyadır və 2012-ci ildən hakimiyyətdədir. Bu, mülayim mühafizəkar partiyadır və ölkədə iqtisadi sabitliyin təmin edilməsinə və Qərblə ehtiyatlı inteqrasiyaya can atır. Lakin avtoritarizm ittihamları, demokratiya standartlarının pisləşməsi və korrupsiya partiyanın nüfuzunu əhəmiyyətli dərəcədə zəiflətdi ki, bu da seçkilərin nəticələrinə təsir göstərə bilər.
"Vahid Milli Hərəkat" (BMH) - Mixail Saakaşvilinin rəhbərlik etdiyi əsas müxalifət partiyasıdır. Onun liderinin həbsdə olmasına baxmayaraq, BMH Qərbyönümlü əhali arasında ciddi nüfuza malikdir. Partiya "Gürcü Arzusu"nu korrupsiya və demokratiya standartlarından uzaqlaşmaqda ittiham edir və Avropa inteqrasiyası kursunu fəal şəkildə dəstəkləyir.
"Avropa Gürcüstanı" - BMH-dən ayrılmış və daha mülayim Qərbyönümlü qüvvələri təmsil edən partiyadır. Partiya demokratiyanın möhkəmləndirilməsinə və Aİ-yə inteqrasiyanın sürətləndirilməsinə yönəlmiş islahatların aparılmasına çalışır. Lakin onun seçici bazası əsasən şəhər elitaları ilə məhdudlaşır və onun nüfuzu daha böyük siyasi qüvvələrlə müqayisə oluna bilməz.
"Vətənpərvərlər Alyansı" - ultramühafizəkar, Rusiyayönümlü partiyadır və Gürcüstanda Qərbin təsirinə qarşı fəal şəkildə çıxış edir. Böyük şəhərlərdə marjinal statusa malik olmasına baxmayaraq, bu partiya kənd bölgələrində və Avroatlantik perspektivlərdən məyus olan sosial baxımdan həssas təbəqələr arasında güclü mövqelərə sahibdir.
Yeni partiyalar və koalisiyalar - hakim və ənənəvi müxalif qüvvələrdən artan narazılıq fonunda 2024-cü il seçkilərinə ekoloji və sosial-demokratik hərəkatlar da daxil olmaqla alternativ inkişaf yolları təklif edən yeni siyasi oyunçular qatıla bilər.
Partiyaların şansları necədir?
"Gürcü Arzusu". Siyasi kapitalın əhəmiyyətli dərəcədə zəifləməsinə baxmayaraq, "Gürcü Arzusu" inzibati resursların geniş istifadəsi, kənd rayonlarının dəstəyi və seçicilərin sədaqətini qorumaq üçün dövlət vəsaitlərindən istifadəsi sayəsində seçkilərdə yenə də favorit olaraq qalır. Bununla belə, korrupsiya, avtoritarizm və demokratiya standartlarının pisləşməsi ilə bağlı ittihamlar gənclər və şəhər əhalisi, xüsusilə Tbilisi və Batumi kimi böyük şəhərlərdə dəstəyini zəiflədə bilər.
"Vahid Milli Hərəkat" (BMH). BMH zəifləməsinə baxmayaraq, müxalifət cəbhəsində əsas rol oynamaqda davam edir. Partiyanın əsas problemi Mixail Saakaşvilinin həbsdə olduğu bir vaxtda xarizmatik liderin olmamasıdır. Daxili fikir ayrılıqları və fraksiyalar arasındakı münaqişələr partiyanın uğur şanslarını azalda bilər. Bununla belə, BMH, xüsusən gənclər və ziyalılar arasında Qərbyönümlü əhali arasında əhəmiyyətli dəstəyə malikdir.
"Avropa Gürcüstanı". "Avropa Gürcüstanı" həm hökumətdən, həm də radikal müxalifətdən məyus olan seçiciləri cəlb etməyə çalışır. Partiya demokratik islahatlar və Avropa inteqrasiyasının zəruriliyini vurğulayır. Bununla belə, onun şansları əsasən böyük şəhərlərdə cəmlənmiş seçici bazası və daha mühafizəkar əhali arasında geniş dəstəyin olmaması ilə məhdudlaşır.
"Vətənpərvərlər Alyansı". Rusiyayönümlü və mühafizəkar mövqelərə əsaslanan "Vətənpərvərlər Alyansı" kənd rayonlarında və Qərb siyasətindən məyus olan insanlar arasında əhəmiyyətli dəstək qazana bilər. Rusiyayönümlü ritorika və mühafizəkar dəyərlər iqtisadi çətinliklər və həll olunmamış sosial problemlər fonunda gürcü əhalisinin bir hissəsi arasında əks-səda doğurur.
Seçkiqabağı mübarizə
Gürcüstandakı seçkiqabağı mübarizə hakim partiya və müxalifət arasında kəskin qarşıdurma və güclü siyasi qütbləşmə ilə xarakterizə olunur. Kampaniyanın əsas mövzularına Avropa inteqrasiyası, demokratiyanın gücləndirilməsi, korrupsiyaya qarşı mübarizə və daxili iqtisadi siyasət daxildir. Gürcüstanda demokratiyanın vəziyyəti daxili və xarici müşahidəçilər tərəfindən ciddi suallar doğuran əsas problemlərdən biri olaraq qalır.
Seçki kampaniyası fonunda müstəqil KİV-lərə siyasi təzyiqin artması və müxalif qüvvələrin susdurulması cəhdləri güclənir. Beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları mütəmadi olaraq hakimiyyəti insan hüquqlarının pozulması və siyasi azadlıqların məhdudlaşdırılması ilə bağlı tənqid edirlər.
Nə olacaq?
… Qərbin müdaxiləsi Gürcüstanda qarşıdan gələn seçkilərə Qərbin təsirini qiymətdən salmaq olmaz. Avropa İttifaqı ölkələri və Amerika Birləşmiş Ştatları ölkədəki siyasi proseslərdə fəal iştirak edir, Gürcüstan hakimiyyətinə demokratik normalara riayət olunmasını təmin etmək üçün təzyiq göstərir. Qərb diplomatik missiyaları açıq şəkildə BMH və “Avropa Gürcüstanı” kimi Qərbyönümlü qüvvələri dəstəkləyir, bu da Rusiyayönümlü partiyaların narazılığına səbəb olur.
Bir tərəfdən, Qərbin dəstəyi Avropa inteqrasiyası kursunu və demokratik inkişafı qorumaq üçün həyati əhəmiyyətli element kimi qiymətləndirilir. Digər tərəfdən, Rusiyayönümlü və mühafizəkar qüvvələr bunu ölkənin daxili işlərinə müdaxilə və onun suverenliyinə təhdid kimi görürlər.
Qərb ölkələrinin maliyyə yardımı və diplomatik dəstəyi Qərbyönümlü partiyaların seçki kampaniyasında mühüm rol oynayır, lakin bu faktor cəmiyyətdə əlavə gərginliyə səbəb ola bilər. Xarici siyasət kursunun seçilməsi məsələsində hələ də dərin bölünmələrin mövcud olduğu bir dövrdə bu gərginlik özünü biruzə verir.
… 2024-cü il Gürcüstan parlament seçkiləri ölkənin gələcək siyasi kursu üçün həlledici an olacaq. Hər bir partiyanın uğur şansları tərəfdarlarını səfərbər etmək və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin gözləntilərinə cavab verən proqram təklif etmək bacarığından asılıdır. Qərbin müdaxiləsi də seçkilərin siyasi gündəminin müəyyən olunmasında mühüm rol oynayır, lakin onun təsiri müxtəlif siyasi və sosial qruplar arasında gərginliyin daha da artmasına səbəb ola bilər.
Gürcüstanın gələcəyi əsasən ölkənin bu çağırışlarla necə mübarizə aparacağından və Avropa inteqrasiyasına can atmaqla daxili siyasi sabitliyi qoruyub saxlaya biləcəyindən asılı olacaq. Müasir Gürcüstan tarixində Qərb heç vaxt seçkilər ərəfəsində müxalifətə bu qədər açıq dəstək verməmiş və hakimiyyətin dəyişdirilməsi ilə bağlı belə aydın tələblər irəli sürməmişdir. Bu, ölkənin Avroatlantik gələcəklə ənənəvi dəyərlərin qorunması arasında qaldığı məqamın əhəmiyyətini vurğulayır.
Nəticələrin necə olacağı oktyabrın 26-da məlum olacaq, lakin indidən demək olar ki, Gürcüstanın gələcəyi və onun qlobal siyasətdə yeri qarşıdakı həftələrdə həll olunacaq.