Bakı. Trend:
Buraxılış imtahanlarının tədris proqramı tam bitmədən keçirilməsi təhsil sisteminin müxtəlif aspektlərində problemlər yarada bilər. Bu yanaşma tələbələrin bilik və bacarıqlarının tam qiymətləndirilməsini çətinləşdirir, psixoloji təzyiqləri artırır və ümumi nəticələrin aşağı düşməsinə səbəb ola bilər. Problemin daha geniş təhlili üçün qanunvericilik çərçivəsi, dünya təcrübəsi, statistik göstəricilər və bu prosesin şagirdlər, müəllimlər və sistem üzərində təsirləri nəzərdən keçirilməlidir.
Bu barədə Trend-in suallarını cavablayarkən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin rəhbəri Kamran Əsədov deyib.
O qeyd edib ki, Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununa əsasən, tədris prosesinin əsas məqsədlərindən biri şagirdlərin bilik və bacarıqlarının tam mənimsədilməsi və onların həyat boyu öyrənməyə hazır vəziyyətə gətirilməsidir.
"Bu qanunda təhsilin bütün mərhələlərinin sistemli və tam şəkildə həyata keçirilməsi tələb olunur. Buraxılış imtahanlarının proqram tam başa çatmadan keçirilməsi isə bu prinsipə ziddir. Bu vəziyyət xüsusilə məktəblərdə tədris prosesinin tam mənimsənilməməsinə və təhsil keyfiyyətinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, riyaziyyat, kimya və fizika kimi fənlərdə bəzi mövzuların tam öyrənilməsi proqramın son mərhələlərində baş verir və bu mövzuların imtahanda əks olunmaması tələbələrin nəticələrini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı sala bilər.
Statistik göstəricilər bu məsələnin nə qədər aktual olduğunu vurğulayır. Dövlət İmtahan Mərkəzinin 2023-cü il buraxılış imtahanları ilə bağlı hesabatına görə, tələbələrin ümumi nəticələri bəzi illərlə müqayisədə 8-10% aşağı olub. Bu nəticələrin azalmasının əsas səbəblərindən biri kimi, imtahanların proqram tam bitmədən keçirilməsi göstərilib. Belə hallarda şagirdlər yalnız imtahana hazırlaşmağa fokuslanır və dərslərin dərin mənimsənilməsi arxa plana keçir. Bu isə onların uzunmüddətli akademik uğurlarını zəiflədir.
Dünya təcrübəsi bu məsələnin həlli üçün fərqli yanaşmaları nəzərdə tutur. Məsələn, Finlandiyada tədris ili tam başa çatdıqdan sonra tələbələrə əlavə hazırlıq müddəti təqdim olunur və yalnız bundan sonra imtahanlar keçirilir. Bu yanaşma tələbələrə proqramı tam mənimsəmək və stress səviyyəsini azaltmaq üçün vaxt verir. ABŞ-də isə imtahan sistemləri (məsələn, SAT və ACT) illik tədris proqramına uyğunlaşdırılmış qaydada keçirilir və tələbələrə bir neçə dəfə iştirak imkanı yaradılır. Bu, onların özlərini daha rahat hiss etməsinə və nəticələrini yaxşılaşdırmaq üçün əlavə imkanlar əldə etməsinə şərait yaradır. Azərbaycan isə bu təcrübələrdən uzaqdır və tələbələrə çox məhdud müddətdə hazırlıq şansı təqdim edir", - deyə o bildirib.
Ekspert qeyd edib ki, buraxılış imtahanlarının proqram bitmədən keçirilməsi tələbələrin psixoloji vəziyyətinə də ciddi təsir edir.
"Tədqiqatlar göstərir ki, tələbələr imtahan öncəsi dövrdə artıq yüksək səviyyədə stress keçirirlər. Proqramın tam başa çatmaması isə onların qeyri-müəyyənlik içində hazırlıq keçməsinə və özlərinə inamlarının azalmasına səbəb olur. Belə vəziyyətlərdə bəzi tələbələr imtahana hazırlaşmaqdan imtina edir və nəticədə nəticələri daha da zəifləyir. Psixoloqların fikrincə, belə bir vəziyyət yalnız akademik uğursuzluğa deyil, həm də gənclərin emosional sağlamlığına uzunmüddətli təsir edə bilər.
Qanunvericilik və təhsil siyasətində buraxılış imtahanlarının vaxtının proqramın bitməsinə uyğunlaşdırılması üçün dəqiq tənzimləmələr olmalıdır. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən imtahan proqramları elan edilərkən proqramın tam başa çatması üçün əlavə vaxt verilməli və bu proses tənzimlənməlidir. Dövlət İmtahan Mərkəzinin hesabatlarında qeyd olunan problemlər, məsələn, şagirdlərin əsas mövzuları öyrənmədən imtahana girmələri və bu səbəbdən nəticələrin aşağı olması, tənzimləmələrin tətbiq edilməsinin vacibliyini bir daha təsdiqləyir.
Təhsil sistemində imtahan tarixlərinin uyğunlaşdırılmaması müəllimlərin iş yükünü də artırır. Müəllimlər proqramı qısa müddətdə başa çatdırmaq üçün dərs saatlarını sıxlaşdırmalı və bəzi hallarda mövzuların üzərindən keçərək tədris etməli olurlar. Bu isə tədris keyfiyyətinin aşağı düşməsinə və tələbələrin dərindən öyrənməsinə mane olur. Belə hallarda şagirdlər yalnız imtahan üçün vacib olan bilikləri əldə etməklə məhdudlaşır, bu da ümumi bilik səviyyəsini zəiflədir", - deyə K.Əsədov əlavə edib.
Onun sözlərinə görə, buraxılış imtahanlarının proqram bitmədən keçirilməsi Azərbaycanın təhsil sistemində ciddi bir problem kimi ortaya çıxır.
"Problemin həlli üçün təhsil proqramlarının daha yaxşı planlaşdırılması, imtahan tarixlərinin tədris proqramına uyğunlaşdırılması və beynəlxalq təcrübələrdən istifadə edilməsi vacibdir. Eyni zamanda, tələbələrə psixoloji dəstək proqramları təqdim olunmalı və müəllimlərə tədris prosesində daha çox çeviklik və dəstək təmin edilməlidir. Bu yanaşma tələbələrin akademik uğurlarını artırmaqla yanaşı, onların psixoloji sağlamlığını da qorumağa kömək edər. Nəticədə, təhsil sistemində keyfiyyətli nəticələr əldə etmək mümkün olar", - K.Əsədov yekunlaşdırıb.