Türkmənistan qaz tədarükünün coğrafiyasını dəyişdirir -avropalı ekspertlər
Azərbaycan, Bakı, 9 oktyabr /Trend, müxbir V.Javoronkova /
Türkmən qazının yeni ixracı yollarının axtarışı haqda bəyanat səsləndirməklə, prezident Qurbanqulı Berdıməhəmmədov Türkmənistana mühüm qaz tədarükçüsü olan ölkə mövqeyi verir və bu zaman "mavi yanacağın" tədarükü coğrafiyasını dəyişdirmək istəyir. Ekspertlər bu qənaətdədirlər.
Aşqabad türkmən enerji daşıyıcılarının perspektivli Avropa bazarlarına yeni çıxışı imkanlarını öyrənir. Bu barədə ötən həftə prezident Qurbanqulı Berdıməhəmmədov mətbuat konfransında bəyan edib və bu ölkənin yanacaq-energetika sahəsində siyasətinin türkmən enerjidaşıyıcılarının dünya bazarlarına sabit və uzunmüddətli əsasda çıxışının çoxvariantlı sisteminin yaradılması əsasında qurulduğunu qeyd edib.
"Bununla yanaşı biz bütün dörd coğrafi istiqamətdə mövcud olan marşrutların əvəzlənməsini deyil, onlara əlavə olunması prinsipindən çıxış edirik", - Türkmənistan prezidenti bildirib.
Bundan əvvəl türkdilli dövlət başçılarının İstanbul sammitində dövlət başçısı bildirmişdi ki, Türkmənistan real perspektivdə istənilən istiqamətdə, eləcə də "Nabukko" vasitəsilə Avropaya müxtəlif qaz ixracı layihələrinin həyata keçiriləcəyinə şübhə etmir.
Son vaxtlar türkmən liderinin belə bəyanatlarına tez-tez rast gəlmək olar.
Ekspertlərin fikrində, Berdıməhəmmədov onlarla Türkmənistanın regional və dünya qaz tədarükçüsü kimi imicini möhkəmləndirməyə çalışır.
"Türkmən lideri məhsulun ixracı coğrafiyasını dəyişmək məqsədilə öz ölkəsini mühüm qaz tədarükçüsü kimi irəli çəkməyə çalışır". Bu barədə Trendə Mərkəzi Asiya ölkələri üzrə avropalı ekspert Ben Cuda (Ben Judah) elektron poçt vasitəsilə məlumat verib.
Beynəlxalq münasibətlər üzrə Avropa Şurasının Araşdırmalar Mərkəzinin (ECFR) eksperti Cudanın fikrincə, indi bunun üçün uğurlu məqam yetişib. Belə ki, Yaponiya özünün Yaxın Şərqdən asılılığını azaltmağa səy göstərir, eləcə də, İrana qarşı tətbiq edilən sanksiyalar üzündən aparıcı Qərb firmaları bu ölkəni tərk etməyə çalışırlar.
Bu Türkmənistan üçün böyük imkanlar açır, - ekspert hesab edir. Cudanın sözlərinə görə, bundan başqa, Çində karbohidrogenlərə tələbat durmadan artır və Türkmənistan Qazaxıstanın Çinlə razılaşdıra bildiyi sövdələşmələrin bağlanılmasında maraqlıdır. Bu Astanaya Rusiyadan asılılığını azaltmağa və böyük gəlir əldə etməyə imkan verər.
Prezident Bediməhəmmədovun Xəzərin Türkmənistan sektorundan birbaşa Çin və İrana gedəcək yeni boru kəməri haqqında bəyanatı da bu yaxınlarda açılan böyük qaz yatağının (Yolotan) reklam kampaniyasının bir hissəsidir, - Cuda hesab edir.
"Bu, Türkmənistanın Rusiyadan siaysi və enerji məsələlərində asılılığından yaxa qurtararaq, ətraf dünyaya münasibətdə çoxvektorlu siyasətin uzunmüddətli evolyusiya tendensiyasının bir hissəsidir", - o deyib.
Rusiyanın Mərkəzi Asiya ölkələri üzrə eksperti Leonid Qusev də Türkmənistanın özünü güclü qaz dövləti kimi nümayiş etdirməsini hesab edir.
"Belə vəziyyət keçmiş prezident Saparmurat Niyazovun vaxtında olub və indi də belədir: ölkə qaz sahəsində müxtəlif istiqamətlər üzrə əməkdaşlıq etməyə hazırlaşır", - Trend-ə elektron poçtla Rusiya XİN-in Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun beynəlxalq tədqiqatlar İnstitutunun baş elmi işçisi Qusev bildirib.
"Digər tərəfdən, Türkmənistanın Rusiya ilə kifayət qədər sıx münasibətləri var. Türkmən qazı Qazaxıstanın ərazisi vasitəsilə daxil olur. Eyni zamanda, bir il bundan əvvəl Türkmənistandan Özbəkistan və Qazaxıstan ərazisi vasitəsilə Çinə Transasiya qaz boru kəməri tikilib. Bundan başqa, Türkmənistan İrana qaz satır", - Qusev qeyd edib.
Aşqabadın Qərblə, xüsusilə Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığına gəldikdə isə, hələ bir il bundan əvvəl Türkmənistan nümayəndələri bildirmişdilər ki, onlar "Nabukko" layihəsinə daxil ola və bu boru kəməri ilə Avropaya qaz tədarük edə bilərlər. Belə ki, 2009-cu ilin iyulunda Prezident Bediməhəmmədov qeyd edib ki, ölkədə mal qazının artığı toplaşıb və o xüsusilə qeyd edib ki, bu qazın hamısı ölkə sərhədlərindəki istehlakçılara satıla bilər.
"Bütün bunlar bu sahədə müxtəlif layihələrin gerçəkləşməsi, o cümlədən "Nabukko" layihəsinin həyata keçməsi üçün imkan yaradır",- bu barədə Türkmənistan hökumətinin iclasında Berdıməhəmmədov deyib.
"Son zamanlar Türkmənistan "Nabukko" layihəsinə qoşula biləcəyini dəfələrlə bəyan edib. Və bu, çox güman ki, Avropa İttifaqı ölkələrinə qazın nəqli üçün əlverişli variantdır",- Qusev deyib.
Mərkəzi Asiyanın enerji məsələləri üzrə amerikalı ekspert Aleksandros Petersen belə hesab edir ki, Çin və Mərkəzi Asiya arasında boru kəmərinin olduğu bir vaxtda Türkmənistan digər potensial ixrac variantlarını axtarır.
Bu bəyanatları verərək Berdıməhəmmədov Türkmənistan üçün imkanları öyrənir, ekspert hesab edir.
"Biz nəzərə almalıyıq ki, Cənubi Qafqaz qaz kəməri və "Nabukko" ilə bağlı Transxəzər boru kəmərinin inşası indi az inanılan məsələdir. Bununla yanaşı, Türkmənistan Xəzər dənizi vasitəsilə təbii maye qazın nəqlini artırmaq istəyir",- bu barədə Trend-ə elektron poçtla ABŞ-ın Atlantik Şurasının Avrasiya mərkəzinin baş elmi əməkdaşı Petersen bildirib.
Türkmənistan hökumətinin nöqteyi-nəzərindən təbii maye qazla və ya digər surətdə "Nabukko"da iştirak respublikanın qazın xaricə satılması, eləcə də Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycana neftin nəqli ilə bağlı siyasətini dəyişməyəcək, ekspert hesab edir.
Bundan əvvəl İtaliyanın "Eni" şirkəti ARDNŞ-ya (Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti) Xəzər vasitəsilə Türkmənistandan təbii maye qazın nəqli üzrə birgə layihənin gerçəkləşməsi barədə təklif etmişdi. Hazırda bu layihə tədqiqat mərhələsindədir.
"Bununla yanaşı, bu və ya digər əlamətlər Aşqabadın təbii resurslarını yaymasında fəal rolunu göstərir, -Petersen deyib,- bu, prezident Berdıməhəmmədovun ixrac layihələrinin gələcəkdə Türkmənistanın hüdudlarından kənarda enerji layihələrinə potensial cəlb olunması yolunda vacib addım olduğu barədə bəyanatını da təsdiqləyir".