Azərbaycan, Bakı, 17 iyul/ Trend , müxbir E.Tariverdiyeva, R.Ağayev/ Rusiyanın Amurdakı mübahisəli adaların bir hissəsini vermək barədə qərarı Çinlə mehriban qonşuluq münasibətlərinə malik olmağın Moskvaya faydalı olması ilə diktə olunub və onun əsasında, yəqin ki, praqmatik təsəvvürlər və Rusiyanın uzunmüddətli maraqları dayanır.
"Moskvanın Çinə böyük həcmdə Rusiya silahının satılmasından fayda əldə etmək kimi güclü siyasi maraqları var. Buna görə də Rusiya sərhədlər məsələsi üzrə Çinlə düşmənçilik yolu ilə öz mənfəətini təhlükə altına qoymağa meylli deyil", - Rusiya-Çin münasibətləri üzrə amerikalı ekspert Con Tkaçik (John J. Tkacik, Jr) hesab edir.
Növbəti həftənin əvvəlində RF XİN rəhbəri Sergey Lavrov rəsmi səfərlə Pekinə gedəcək. Burada tərəflər Amur çayındakı ada ərazilərinin bir hissəsinin birdəfəlik olaraq Çinə verilməsi məsələsini müzakirə edəcəklər. Bu barədə Moskva və Pekin arasında saziş hələ 2004-cü ildə imzalanıb.
Ekspertlərin rəyinə görə, Rusiya adaları verərək, ilk növbədə, Çinlə münasibətlərdə gələcək fayda barədə düşünür. "Söhbət ərazi güzəştlərindən getmir. Rusiyaya Çinlə mehriban qonşuluq münasibətlərinə, hər iki ölkə arasında dəqiq və hər iki tərəfin təsdiq etdiyi sərhədlərə malik olmaq faydalıdır və əgər bunun üçün bir neçə sərhəd dəyişdirilməsi zərudirirsə, o zaman bu, gələcəyə faydalı sərmayə kimi qəbul edilir", - Moskvanın Karnegi Mərkəzinin eksperti Nikolay Petrov Trend - a bildirib.
Onun rəyinə görə, Rusiya-Çin sərhədi haqqında müqavilə və bu sərhədin hazırda dövlət səviyyəsində müəyyən edilməsi faktının özü Rusiya siyasətinin çox böyük nailiyyəti kimi qəbul edilir. Uzun illər ərzində bu, tənzimlənməmiş məsələ olub və sərhədin bir tərəfində azsaylı Rusiya əhalisinin, digər tərəfində isə, milyarddan çox çinlinin olması Rusiya hərbçi və siyasətçilərini narahat etməyə bilməzdi,- Petrov bildirib.
Ərazinin Çinə verilməsi barədə qərarın vaxtında qəbul edilməsi və Rusiya üçün faydalı olması ilə əlaqədar ekspertlərin rəyi eynidir.
Çin eksperti Zanq Jiadonqun (Zhang Jiadong) sözlərinə görə, Pekin və Moskva ərazi problemlərini vaxtında tənzimləmək qərarına gəliblər. Çinli ekspert hazırda həm Çin, həm də Rusiyada çoxlu tənqidi fikirlərin səsləndirildiyini qeyd edib. Politoloqun sözlərinə görə, bəzi çinlilər düşünürlər ki, Çin mübahisəli ərazilərin bir hissəsini həmişəlik itirəcək və rəsmi Pekini milli satqın kimi nəzərdən keçirirlər. Bəzi rusiyalılar da öz hökumətlərinə münasibətdə eyni təəssüratdadırlar.
"Şəxsən mən düşünürəm ki, bu halda heç kəs itirməyəcək. Çin və Rusiya ərazi mübahisələrinin ən uğurlu modelini tapıblar", - Fudan Universitetinn (Şanxay) regional təhlükəsizliyə nəzarət üzrə Proqramının professoru Jiadonq elektron poçtla Trend -a bildirib.
Politoloqlar da tarixən Çinə məxsus torpaqların yalnız kiçik bir hissəsinin verilməsinə dair vacib faktı qeyd edirlər ki, bu, sözsüz, Rusiyanın xeyrinədir.
Petrovun sözlərinə görə, çox konkret, yerli və kiçik ərazi dəyişdirmələri və sərhəd xətlərinin tamamilə bərabər başlağıncla müəyyən edilməsi haqqında söhbət gedir və bu ərazi dəyişdirmələrinin miqyası Çinin radikal təşkilatları tərəfindən nə zamansa səslənmiş həmin mümkün iddialara qarşı qoyula bilməz.
Amerikalı ekspert Tkaçik əmindir ki, Rusiya yalnız ərazi itirməyib, eyni zamanda, qazanıb.
"Rusiyanın Çinə verdiyi həmin 174 kvadrat kilometr, əvvəlki kimi, Çinə gəmiçilik kanallarına çıxış vermir. Mən bunun Rusiya üçün "ərazi itkiləri" olmasını görmürəm", - Tkaçik hesab edir. Ekspert hesab edir ki, Çinin tarixi ərazilərinin yarıdan az bir qədər hissəsini hədiyyə kimi qaytararaq, təsdiq etmək olar ki, Rusiya faktiki olaraq qazanıb.
Ekspertlər hesab edirlər ki, torpaqların verilməsi barədə qərara tarixi aspektdə təsir göstərib. Çinli ekspert Zanq Jiadonq vurğulayıb ki, Amur çayındakı bu adalar Rusiya və Çinin əraziləridir.
"Onlar iki ölkə arasında "mübahisəli ərazilərdir". Tarixi sübutlara və beynəlxalq hüquq normalarına əsasən, Amur çayındakı əksər adalar Çinə məxsus olmalıdır", - Jiadonq bildirib.
Tkaçik isə, hesab edir ki, ərazilər tarixən Çinə məxsusdur. Amerikalı ekspertin sözlərinə görə, ola bilsin ki, Rusiya XİN 1929 - cu ilin materiallarına yenidən baxıb və dərk edib ki, Rusiya adaları qanunsuz şəkildə işğal edib.
"Qırmızı Ordu 1929-cu ildə Ussuriya kanalı və Amur üzrə çay gəmiçiliyi üzərində Sovet İttifaqının nəzarətini və Mancuriya hücum etdiyi halda, Xabarovskun iri çay limanlarını müdafiə etmək mümkünlüyünü təmin etmək cəhdi ilə adaları işğal edib", - Tkaçik bildirib.
Moskva üçün isə, narahtlığa yeganə səbəb Çin tərəfdən Rusiya ərazilərinə hücum imkanı ola bilər.
Onun sözlərinə görə, Rusiya yalnız bu adalardan müharibədə istifadə edilə biləcəyini hesab edərsə, narahat ola bilər. "Çinin torpaq üzərindəki sərhəddən müdaxiləsi adaya - Böyük Ussuryskdan müdaxiləyə nisbətən daha asan olacaq. Xabarovsk şəhəri bilavasitə bu adaların yaxınlığında yerləşib və çinlilər adaları tutduqdan sonra onu Çinin hücumundan müdafiə etmək daha çətin olacaq", - Tkaçik əlavə edib.
Tarabarov adası və Böyük Ussuriysk adasının bir hissəsi 1991- ci ildən mübahisəli ərazi hesab edilib və bütün bu vaxt ərzində Rusiya və Çin arasında təqribən 4 km sərhəd xətti demarkasiya olunmamış qalıb ki, bu da iki ölkə arasında münasibətlərdə müəyyən gərginlik yaradıb.
"Çin və Rusiya rəhbərləri kifayət qədər müdrikdirlər və beynəlxalq hüququn əsasında "faktiki nəzarət" və "tarixi hüquqlar" arasında balansı saxlamağa məcbur olduqlarını anlayırlar. Onlar, həmçinin, öz ölkələrində tənqid və güclü müxalifətlə toqquşmaqdan çəkiniblər. Belə ki, əksər hallarda ictimaiyyətin tələbləri daim hökumət maraqlarından kənardadır", - Jiadonq bildirib.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]