Azərbaycan, Bakı, 05 may / Trend , müxbir D.İbrahimova /
İrandakı seçkilərə bir aydan çox vaxt qalıb - seçkilər iyunun 12-də keçiriləcək. İslahatçılar düşərgəsindən öz namizədliyini sabiq spiker Mehdi Kərrubi və sabiq baş nazir Mirhüseyn Musəvi irəli sürüb.
Möhsün Rezayi İranın Məşvərət Şurasının üzvü və Mühafizəkarlar düşərgəsindən olan ilk namizəddir ki, prezident seçkilərində iştirak edəcəyini rəsmi şəkildə bəyan edib. 2005-ci ilin yayında İran Prezidenti seçilən Mahmud Əhmədinejad isə hələlik növbəti prezident seçkilərində iştirakı barədə rəsmən bəyanat verməyib. Baxmayaraq ki, onun dəstəklənməsi üzrə seçkiqabağı kampaniya artıq başlayıb.
İslahatçı, yaxud konservativ mövqeyindən asılı olmayaraq prezidentliyə bütün namizədlər ölkənin siyasətində dəyişikliklərə söz verir. Onlar bütün həqiqət və yalanları ilə İranı dünyadan təcrid edən, bununla da ölkəni siyasi və iqtisadi izolyasiyaya gətirib çıxaran Əhmədinejadın siyasətindən fərqlənən siyasətə söz verirlər.
İslahatlar, dəyişikliklər - bütün bunlar yaxınlarda ABŞ-da prezident seçkilərində qələbə qazanan Barak Obamanın şüarlarını xatırladır. O, gələcəkdə ola biləcək iranlı həmkarları kimi ölkənin iqtisadi, xarici siyasətində dəyişikliklərə söz verirdi. Xüsusilə İran məsələsində Obama ilkin şərtləri aradan qaldıraraq danışıqlar stolu arxasına oturmağa söz vermişdi.
ABŞ-da bilərəkdən dəyişikliklərə səs verdilər, amma İranın müasir şəraitdə "islahatı" nə dərəcədə realdır və İran islahatçı namizədi qəbul etməyə nə dərəcədə hazırdır? İrandakı hakimiyyət rıçaqları ölkənin dini lideri Əli Xameneyinin əlindədir və ölkə prezidenti müəyyən mənada onun istəyini həyata keçirir.
Bununla yanaşı, prezident postuna namizədlər yenə də dini lider tərəfindən idarə olunan Keşikçilər Şurasından razılıq alır. Deməyə belə ehtiyac yoxdur ki, Xameneyinin fikrincə çox proqressiv düşünən namizədlər bu şura tərəfindən razılıq ala bilməyəcək. Namizəd qəbul edilibsə, deməli o, ölkənin siyasətini əsaslı dərəcədə dəyişmək niyyətində deyil. Proqressivlik ölkənin 30 il əvvəl seçdiyi siyasətlə ümumi kursa qarşı gedir. Biri o birisini istisna edir və İranda islahatçılıq yekunda "çox mülayim" alınır və bəzən isə konservativliyi xatırladır.
Bəli, İran islahatçılığı nə qədər paradoksal olsa da, ciddi islahatları nəzərdə tutmur. Durum məhz dini liderin istədiyi qədər yaxşılaşır, çünki İrandakı hakimiyyət əla qurulmuş və hesablanmış sistemdir və o, prezidentsiz də keçinə bilər. Və hansısa namizədin bu mərhələdə "İran hakimiyyəti maşını"na qarşı getmək imkanı yoxdur.
Nəticədə İrandakı hakimiyyətin dəyişilməsi lazımdırmı? Nəzəri cəhətdən lazımdır, xüsusilə də əhalisinin beşdə birinin kasıblıq həddində yaşadığı ölkə daxilində. Ancaq digər tərəfdən xalq artıq acı təcrübəyə öyrəşib. "Sükan arxasında" kim olursa olsun, müsbət dəyişikliklər baş vermir. İranlılar ilk növbədə "bundan pis olmasın" deyə düşünməlidir, müsbət dinamika barədə isə heç danışmaq belə olmur.
İranın ölkənin xaricindəki durumuna, xüsusilə də qərb ölkələri ilə münasibətlərinə gəlincə, üstünlüyü ekssentrik, amma sınaqdan keçmiş lider Əhmədinejada vermək lazımdır.
Baxmayaraq ki, o heç də həmişə öz çıxışlarında təmkinli deyil və bir neçə gün fərqlə fərqli hərəkətlərə yol verməyi xoşlayır, eyni zamanda Əhmədinejad öz qəribə addımları ilə bəlli birisinə çevrilib. Qərb ölkələri artıq əvvəlki kimi onun çıxışlarına kəskin reaksiya vermir. Nə onun İsrailin ünvanına xoşagəlməz çıxışları, nə də "kainatın dərinliklərinin fəth edilməsi" yolundakı sonsuz səyləri və nüvə yanacağının əldə olunması prosesi Qərbin əsəbi reaksiyasına səbəb olmur, əksinə sakit barışıqla qarşılanır.
Və Əhmədinejadın siyasəti ilə hansısa formada barışılıbsa, onun "islahatçı" rəqiblərinin ölkənin iqtisadi və siyasi həyatına yeni nəsə gətirib-gətirməyəcəyi böyük sual altındadır. Odur ki, "köhnə dostu", ondan nə gözlədiyini bilmədiyin yenisi ilə əvəzləmək nəyə lazımdır? Həyata keçməmiş islahatçılığının nəyə gətirib çıxaracağı bilinməyən yeni namizəddənsə, tanış və adət etdiyin, dörd illik hakimiyyətlə sınanmış, bütün çatışmazlıqları və üstünlükləri ilə köhnə prezidentə güvənmək daha məntiqli görünür.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]