Trend-in Avropa redaksiyasının rəhbəri Aynur Qasımova
Türkmənistan əlverişli geosiyasi baxımdan Mərkəzi Asiyada əsas rol oynayır. Lakin geosiyasi aspekt ölkənin dünya ictimaiyyəti tərəfindən cəlb edilməsi üçün yeganə səbəb deyil. İndi Türkmənistan əksər ölkələrin enerji planlarında mərkəzi yer tutur. 2009-cu ilin aprelində Türkmənistandan Rusiyaya "mavi yanacağ"ın tədarük edildiyi "Dövlətabad-Dəryalıq" qaz kəmərində partlayışdan sonra Aşqabad anladı ki, Rusiya ilə uzunmüddətli münasibətləri qurmaq risklidir. 2010-cu ilədək Türkmənistan Rusiyaya bir kubmetr qaz belə ixrac edə bilməyib və indi ölkə öz qazının satılması üçün qaz tərəfdaşlarının diversifikasiyası və bir neçə xarici şirkətlərlə enerji layihələrinin inkişaf etdirilməsi hesabına alternativ yolların axtarışı ilə məşğuldur.
Türkmənistan hazırda öz qazını Çinə (dünyada ən böyük qaz kəməri bu iki ölkəni birləşdirir, onun uzunluğu 7000 km, qaz kəmərinin layihə gücü ildə 40 milyard kubmetrdir), Rusiyaya (ildə ilkin 30 milyarddan ildə 10 milyard kubmetr), İrana (ildə 14 milyard kubmetr) satır.
Çərşənbə axşamı Türkmənistan və Əfqanıstan Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan (TAPI) qaz boru kəmərinin tikintisi üzrə hökumətlərarası çərçivə sazişi imzalayıblar. Layihəyə əsasən, qaz Türkmənistandan Pakistana, sonradan Hindistana daxil olacaq. Uzunluğu 1680 km olan TAPI qaz kəməri ildə 30 milyard kubmetr qazın nəqli üçün nəzərdə tutulub. Əfqanıstan qaz kəməri sayəsində daxili tələbatı üçün beş milyard kubmetr qaz alacaq və tranzitdən 300 milyon dollar əldə edəcək.
Trend-ə Türkmənistanın rəsmi dairələrindən verilən məlumata görə, 2010-cu ilin sonunadək türkmən qazının ixracı 100 milyard kubmetrə çatdırılacaq.
Bütün bu sadalananlara əlavə olaraq, Türkmənistan öz enerjidaşıyıcılarını "Nabukko" kimi iri beynəlxalq layihələr hesabına dünya bazarlarına çıxaracaq.
BP-nin məlumatlarına görə, Türkmənistanın 2009-cu il üçün sübut edilən qaz ehtiyatları minimum 8,1 trilyon kubmetr təşkil edib. Beləliklə, Türkmənistan hazırda qaz ehtiyatlarına görə Rusiya, İran və Qətərdən sonra dördüncü yeri tutur.
Türkmənistan enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsindən başqa tərksilah problemlərinin həlli və Əfqanıstandakı vəziyyətin sülh yolu ilə nizamlanması ilə bağlı beynəlxalq təşəbbüs irəli sürüb.
Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun BMT-nin 64-cü sesiyasında çıxışı zamanı tərkisilah məsələləri üzrə Mərkəzi Asiya və Xəzəryanı dövlətlərin Aşqabadda beynəlxalq konfransının keçirilməsi ilə bağlı irəli sürdüyü təşəbbüs iyunun 24-də həyata keçirildi. Bu, ölkənin xarici siyasətdə geniş beynəlxalq əməkdaşlığın aparılmasında nə dərəcədə ardıcıl kursunun olmasını nümyiş etdirdi.
Konfransda çıxış edən ölkə prezidenti bildirib ki, Mərkəzi Asiya və Xəzəryanı regionlar zonası dünya əhəmiyyətli tükənməz karbohidrogen xammalı dəryası olan Avrasiya qitəsinin nəqliyyat dəhlizlərinin və enerji körpülərinin uzandığı yolayrıcıdır ki, bu da qitənin və xeyli dərəcədə bütün dünyanın təhlükəsizliyinin taleyinin məhz burada həll olunduğunu iddia etməyə əsas verir.
Türkmənistanın qlobal təhlükəsizliyin dəstəklənməsində xüsusi çəkisinin əyani nümunəsi Aşqabadda BMT-nin Mərkəzi Asiya üzrə preventiv diplomatiya üzrə Regional Mərkəzinin mənzil-qərargahının açılması oldu.
Prezidentin fəaliyyəti və ölkənin hazırkı rolu Türkmənistanın xarici siyasətinin müsbət istiqamətini nümayiş etdirdi və dünya birliyinin geniş dəstəyini və etimadını qazandı. BMT katibliyinin iqtisadi və sosial məsələlər üzrə departamentinin müşaviri Aleksey Tixomirovun sözlərinə görə, BMT Türkmənistan rəhbərliyinin irəli sürdüyü beynəlxalq təşəbbüslərin "aktuallığını" etiraf edir.
Türkmənistan Əfqanıstan probleminin həllində də böyük rol oynayır.
Əfqanıstan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi, general-polkovnik Zahir Əzimi çərşənbə günü Trend-ə bildirib ki, Türkmənistan artıq beynəlxaql birliyin səylərini dəstəkləməyə və taliblərlə barışığın əldə olunmasında vasitəçi olmağa hazır olduğunu ifadə edib. Əziminin sözlərinə görə, Əfqanıstanın Türkmənistanla sərhədlərinin uzunluğu nəzərə alınarsa, sonuncu taliblərlə hakimiyyət arasında danışıqlarda vasitəçilik üçün böyük potensialdır.
Əfqanıstan Prezidentinin mətbuat katibi Həmid Elminin sözlərinə görə, Əfqanıstan Türkmənistanın vasitəçilik səylərini dəstəkləyir.
"Biz real nəticələri görmək üçün danışıqların başlanmasını gözləyirik", - çərşənbə günü Elmi Trend-ə bildirib.
Türkmənistanın vasitəçilik danışıqlarının aparılması üçün artıq təcrübəsi var. 1999-cu ildə Türkmənistan Əfqanıstanda sülhün bərpa olunması üçün taliblərlə Şimal Alyans arasında danışıqların keçirilməsi məqsədilə Aşqabadda forum təşkil etmişdi. Ona görə də Türkmənistanın bu təşəbbüsünün uğurla başa çatması ehtimalı var. Bundan əlavə, Aşqabad Əfqanıstanda yerli əhalinin güzəranının yaxşılaşdırılması üçün hər cür səy göstərir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, TAPI qaz kəməri əfqanlar üçün yeni iş yerləri yaradacaq. Bu ölkənin 29 milyonluq əhalisi arasında 11 milyon insan işsizdir. Üstəgəl Əfqanıstan tranzit üçün 300 milyon dollar alacaq. Bundan başqa, müqəddəs Ramazan ayı münasibətilə Türkmənistan hökuməti Əfqanıstana 1000 ton un bağışlayır. Bütün bunların hamısı Türkmənistanın özünün bütün qonşuları ilə yaxşı münasibətləri inkişaf etdirməklə bağlı səmimi arzusunu nümayiş etdirir.
Türkmənistan bu günədək 129 ölkə ilə diplomatik münasibətlər qurub və 109 beynəlxalq konvensiyanın üzvüdür.
Təkcə 2010-cu ildə Türkmənistan 10 beynəlxalq konvensiyaya imza atıb. Prezident Berdiməhəmmədov il ərzində 15-dən çox xarici səfər həyata keçirib və iqtisadiyyat sahəsində onlarla müqavilə imzalayıb. Bütün bunların hamısı ölkənin, demək olar, bir il ərzində nail olduğu irəliləyişin, eləcə də Türkmənistanın təkcə Mərkəzi Asiyada deyil, onun hüdudlarından kənarda da liderlik mövqeyinin sübutudur.