Bakı. Trend:
Trend Bakunetwork-ün "Bolqarıstan 2024: Qlobal çağırışlar fonunda siyasi mübarizə" sərlövhəli məqaləsini təqdim edir:
Bolqarıstanın çoxpartiyalı siyasi sistemi mürəkkəb və dinamik mənzərəni təşkil edir, sağ, sol və mərkəzçi partiyaların geniş spektrini özündə birləşdirir. Ölkənin siyasi meydanında bir neçə əsas partiya üstünlük təşkil edir ki, bu partiyalar həm milli siyasətə təsir göstərir, həm də Bolqarıstanın təkpalatalı parlamenti – 240 deputatdan ibarət Xalq Məclisində yerlər tutur. Son illərdə Bolqarıstanın siyasi səhnəsində sosial və iqtisadi problemləri əks etdirən əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verib.
Bolqarıstanın siyasi səhnəsi mürəkkəb və dinamik bir sistemdən ibarətdir. Bu sistemdə sağ, sol və mərkəzçi partiyalar seçicilərin dəstəyini və təsirini qazanmaq uğrunda mübarizə aparır. 2023-cü il seçkiləri göstərdi ki, koalisiya siyasəti qarşıdakı illərdə Bolqarıstanın siyasi həyatının əsas elementi olaraq qalacaq. Ənənəvi partiyalar qarşısında yeni siyasi qüvvələr populyarlıq qazanır, islahatlar və korrupsiyaya qarşı mübarizə təklif edirlər.
Bolqarıstanın sol partiyaları
Bolqarıstanın sol siyasi spektri ənənəvi olaraq Bolqarıstan Sosialist Partiyası (BSP) ilə təmsil olunur. Bu, ölkənin ən qədim partiyalarından biridir və 1990-cı ilə qədər hakimiyyətdə olan Bolqarıstan Kommunist Partiyasının varisidir. Öz kommunist keçmişinə baxmayaraq, bu gün BSP özünü sosial-demokrat partiya kimi identifikasiya edir.
Bolqarıstan Sosialist Partiyası (BSP)
BSP uzun illər ərzində Bolqarıstanın siyasi həyatında əhəmiyyətli təsirini qoruyub saxlayıb. Lakin son illərdə partiyanın populyarlığı müəyyən qədər zəifləyib ki, bu da daxili münaqişələr, bir hissə seçici elektoratının itirilməsi və yeni partiyaların meydana çıxması ilə bağlıdır. 2023-cü il seçkilərində BSP cəmi 23 mandat qazanıb ki, bu da əvvəlki seçki dövrləri ilə müqayisədə azalmanı göstərir. 2024-cü il üzrə aparılmış son sorğulara görə, BSP-nin dəstəyi təxminən 10% səviyyəsindədir, bu da partiyanın gənc nəsli cəlb etmək və ənənəvi seçicilərini saxlamaq çətinliyini əks etdirir.
BSP-nin proqramında sosial ədalət, iqtisadi bərabərlik, əmək hüquqlarının müdafiəsi və strateji iqtisadi sahələrin özəlləşdirilməsinə qarşı mübarizə xüsusi yer tutur. Bununla belə, partiya müasir çağırışlara, o cümlədən iqlim dəyişikliyi, rəqəmsallaşma və qloballaşmaya uyğun yeni islahatlar təklif edə bilmədiyinə görə tənqid edilir.
Bolqarıstanın sağ partiyaları
Bolqarıstanın sağ siyasi spektri sol ilə müqayisədə daha çox parçalanmış vəziyyətdədir. Sağ cinahın ən təsirli partiyalarından biri sabiq baş nazir Boyko Borisovun rəhbərlik etdiyi Bolqarıstanın Avropa İnkişafı üçün Vətəndaşlar (GERB) partiyasıdır.
GERB (Bolqarıstanın Avropa İnkişafı üçün Vətəndaşlar)
GERB partiyası 2006-cı ildə təsis olunub və qısa müddətdə öz Avropa yönümlü siyasəti və iqtisadi islahatları sayəsində geniş dəstək qazanıb. 2023-cü il parlament seçkilərində GERB 69 deputat mandatı ilə birinci yeri tutdu, bu isə ümumi yerlərin təxminən 28%-ni təşkil edir. Partiya əsasən vergilərin azaldılması, biznesin dəstəklənməsi və investisiyaların cəlb olunmasına yönəlmiş mühafizəkar iqtisadi siyasəti ilə tanınır.
GERB eyni zamanda korrupsiya və səlahiyyətlərdən sui-istifadə ittihamları ilə də üzləşir ki, bu da bəzi seçicilərin inamını sarsıdıb. 2024-cü ildə GERB-in populyarlığı 25-30% səviyyəsində qalmağa davam edir, bu da partiyanın aparıcı mövqelərini qoruyub saxlamasına imkan verir. Bununla belə, GERB sağ və mərkəzçi partiyalardan yeni rəqiblərin artan rəqabəti ilə üzləşir.
Hüquq və Azadlıqlar Hərəkatı (HƏH)
HƏH Bolqarıstanda etnik türklərin və müsəlmanların maraqlarını təmsil edən bir partiya olaraq siyasi spektrdə xüsusi yer tutur. Sağ iqtisadi baxışlara malik olmasına baxmayaraq, partiya sosial-liberal ideyaları dəstəkləyir və etnik azlıqlar arasında sabit seçici bazasına sahibdir. 2023-cü il seçkilərində HƏH parlamentdə 36 mandat qazanaraq ümumi yerlərin təxminən 15%-ni təşkil edib. Partiya koalisiyaların formalaşdırılmasında və siyasi qüvvələr arasındakı balansın qorunmasında hələ də əsas rollardan birini oynayır.
Mərkəzçi partiyalar
Bolqarıstanın mərkəzçi partiyaları, xüsusilə çoxpartiyalı koalisiyalar kontekstində, ölkənin siyasi sistemində əhəmiyyətli rol oynayır. Ən tanınmış mərkəzçi partiyalardan biri 2021 və 2022-ci il seçkilərində böyük uğur qazanan “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” partiyasıdır.
Dəyişiklikləri Davam etdiririk (DD)
Bu partiya Kiril Petkov və Asen Vasilyev tərəfindən təsis olunub və Bolqarıstan iqtisadiyyatını modernləşdirmək və dövlət idarəçiliyini yaxşılaşdırmaq məqsədini qarşısına qoyub. Partiyanın proqramı korrupsiya ilə mübarizə, məhkəmə sistemində islahatlar və rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi ilə iqtisadi artımın sürətləndirilməsinə əsaslanır. 2023-cü il seçkilərində “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” parlamentdə 64 mandat qazanaraq GERB-dən sonra ikinci ən böyük partiya olub.
Partiyanın populyarlığı artmaqda davam edir və 2024-cü ilin əvvəlinə qədər DD Bolqarıstan siyasətində əsas oyunçulardan biri olaraq qalır, seçicilərin təxminən 25%-nin dəstəyini qazanır. Bu, partiyanın yeni ideyalar və islahatlar partiyası kimi qəbul olunması ilə bağlıdır, bu isə gəncləri və orta sinif nümayəndələrini cəlb edir.
Demokratik Bolqarıstan
“Demokratik Bolqarıstan” partiyası, demokratik institutların gücləndirilməsi, insan hüquqlarının müdafiəsi və ekoloji cəhətdən dayanıqlı iqtisadiyyatın inkişafı kimi məqsədləri olan liberal və yaşıl hərəkatların koalisiyasıdır. 2023-cü il seçkilərində koalisiya 34 mandat əldə edib və şəhər əhalisi və mütərəqqi düşüncəli seçicilər arasında populyarlığı artmaqda davam edir. “Demokratik Bolqarıstan” Avropa inteqrasiyasını aktiv şəkildə dəstəkləyir və ekoloji islahatlar müzakirəsində mühüm rol oynayır.
Kiçik partiyalar və siyasi tendensiyalar
Yuxarıda qeyd edilən partiyaların dominantlığına baxmayaraq, Bolqarıstanın siyasi səhnəsində bəzən koalisiyaların formalaşmasına təsir göstərən kiçik partiyalar və hərəkatlar da mövcuddur. Məsələn, sağ-radikal spektrə aid olan "Dirçəliş" partiyası 2023-cü il seçkilərində 12 mandat qazandı. Bu partiya Bolqarıstanın Avropa inteqrasiyasına qarşı çıxır və popülist şüarları ilə tərəfdarlarını cəlb edir.
Parlament və koalisiyalar
Bolqarıstanın siyasi sistemi tez-tez koalisiya hökumətlərinin formalaşmasını tələb edir, çünki heç bir partiya mütləq çoxluq qazanmır. 2023-cü il seçkilərinin nəticələrinə əsasən, GERB və “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” (DD) koalisiyası formalaşdırıldı ki, bu da əvvəlki fikir ayrılıqlarını nəzərə alaraq, bir çox analitiklər üçün gözlənilməz oldu.
Siyasi kontekst və perspektivlər
2024-cü ilin əvvəlinə qədər Bolqarıstanın siyasi mənzərəsi inkişaf etməyə davam edir. Bir tərəfdən, Bolqarıstan Sosialist Partiyası (BSP) və GƏRB kimi ənənəvi partiyalar seçicilərin etimadını itirmək və seçki üstünlüklərinin dəyişməsi ilə bağlı çətinliklərlə üzləşir. Digər tərəfdən, "Dəyişiklikləri Davam etdiririk" kimi yeni partiyalar getdikcə populyarlıq qazanır, bu isə ictimaiyyətin dəyişikliklərə və siyasi sistemin yenilənməsinə olan tələbatını əks etdirir.
2024-cü ilin əsas tendensiyalarından biri korrupsiya ilə mübarizə və dövlət institutlarının yaxşılaşdırılması tələbatının artmasıdır. İctimai rəy sorğularına əsasən, Bolqarıstan vətəndaşlarının 60%-i korrupsiyanı ölkənin ən mühüm problemlərindən biri hesab edir. Bu problemlərə real həllər təklif edə bilən partiyalar, ehtimal ki, qarşıdan gələn seçkilərdə əhəmiyyətli dəstək alacaqlar.
Bolqarıstanda 2024-cü ildə daxili siyasi vəziyyət
2024-cü ildə Bolqarıstanın daxili siyasi vəziyyəti mürəkkəb və hadisələrlə zəngindir, hakimiyyət dinamikasına, siyasi alyanslara və ölkənin iqtisadi inkişafına təsir edən dərin dəyişikliklər və siyasi çağırışlar ilə xarakterizə olunur. Bolqarıstan, Avropa İttifaqı (Aİ) və NATO üzvü kimi, daxili siyasi qeyri-sabitlik, korrupsiya, iqtisadi çətinliklər və sosial problemlərlə üzləşir.
2024-cü ildə Bolqarıstan siyasi mənzərədəki davamlı parçalanmanı əks etdirən tez-tez koalisiya hökumətlərinin dəyişməsi ilə qarşılaşır. 2023-cü il parlament seçkilərindən sonra hakim koalisiya Bolqarıstanın Avropa İnkişafı üçün Vətəndaşlar (GERB) və “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” (DD) partiyalarından ibarət idi ki, bu da bir çox müşahidəçilər üçün gözlənilməz addım oldu. Bu hökumət sabiq baş nazir Boyko Borisovun rəhbərlik etdiyi mühafizəkar GERB partiyası ilə yeni mərkəzçi qüvvə olan DD arasında qeyri-sabit alyansın nümunəsi oldu, partiyaya isə Kiril Petkov və Asen Vasilyev rəhbərlik edir.
Lakin koalisiya siyasi prioritetlərin fərqləri ilə bağlı ciddi çətinliklərlə üzləşdi. Ənənəvi olaraq mühafizəkar iqtisadi islahatları dəstəkləyən GƏRB vergilərin azaldılması və sahibkarlığa dəstək göstərməyə can atırdı, halbuki “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” (DD) partiyası diqqəti korrupsiyaya qarşı mübarizə və sosial xərclərin artırılmasına yönəltmişdi. Bu fikir ayrılıqları Bolqarıstan cəmiyyətini silkələyən bir neçə böyük siyasi böhrana səbəb oldu.
Bu münaqişələrdən birinin nümunəsi, 2024-cü ilin əvvəlində Petkovun «korrupsiya ilə mübarizədə radikal dəyişikliklər zəruridir» və Bolqarıstanın «artıq yüksək dövlət vəzifəli şəxslərin hesabatlılıq problemini görməzlikdən gələ bilməyəcəyini» bəyan etməsi oldu. Bununla belə, GƏRB nümayəndələri bu bəyanatları “populist” adlandıraraq, Petkovu sabitliyi pozmaqda ittiham etdilər.
İctimaiyyətin təzyiqi
Korrupsiya məsələsi 2024-cü ildə daxili siyasi debatların mərkəzi mövzusu olaraq qalır. Sorğuların nəticələrinə görə, Bolqarıstan əhalisinin 60%-dən çoxu korrupsiyanı mübarizə aparmalı olduqları əsas problemlərdən biri hesab edir. Ölkə Transparency International təşkilatının korrupsiya indeksində hələ də aşağı yerləri tutur. 2023-cü ildə Bolqarıstan 180 ölkə arasında 77-ci yeri tutub, bu da bu sahədə ciddi dəyişikliklərə ehtiyac olduğunu göstərir.
Petkov və Vasilyevin hökuməti, “Dəyişiklikləri Davam etdiririk” partiyasının təmsilçiləri, korrupsiyaya qarşı islahatları öz proqramlarının əsas prioritetlərindən biri kimi müəyyən ediblər. 2024-cü ildə atılan əsas addımlardan biri dövlət məmurlarının məsuliyyətini artırmaq və korrupsiya cinayətlərinin araşdırılması üçün müstəqil bir qurumun yaradılmasına yönəlmiş yeni bir korrupsiyaya qarşı qanun layihəsinin hazırlanması idi. Bu qanun layihəsi geniş ictimaiyyətin diqqətini çəkdi və əhalinin böyük bir hissəsi tərəfindən dəstəklənsə də, köhnə elita nümayəndələri, o cümlədən GƏRB, onun effektivliyinə şübhə ilə yanaşdı.
İqtisadi vəziyyət və sosial çağırışlar
2024-cü ildə Bolqarıstanın iqtisadi vəziyyəti hələ də mürəkkəbdir. Ölkə 2007-ci ildən Avropa İttifaqının üzvü olmasına baxmayaraq, hələ də aşağı həyat səviyyəsi, yüksək yoxsulluq göstəriciləri və ciddi bərabərsizliklə üzləşir. Eurostat-ın məlumatlarına görə, ölkə əhalisinin təxminən 23%-i yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır, gənclər arasında işsizlik isə 17%-ə çatıb.
Bolqarıstan iqtisadiyyatı, baxmayaraq ki, müəyyən artım əlamətləri göstərir, struktur problemlərindən əziyyət çəkir. 2024-cü ilin birinci rübünün məlumatlarına görə, ÜDM artımı təxminən 2,5%-dir ki, bu da Avropa İttifaqı üzrə orta göstəricidən xeyli aşağıdır. Avropa İttifaqının struktur fondları və yardım proqramları tərəfindən dəstəklənməsinə baxmayaraq, Bolqarıstan hələ də Aİ-nin ən kasıb ölkələrindən biri olaraq qalır.
Bolqarıstanda əsas iqtisadi problemlərdən biri, qlobal enerji bazarlarındakı qeyri-sabitlik və ölkənin idxal etdiyi qaz və neftdən asılılığı nəticəsində yaranan enerji böhranının daha da dərinləşməsi oldu. 2023-cü ildə inflyasiya 11%-ə çatdı və bu da qida və yanacaq qiymətlərinin artmasına səbəb oldu. Cavab olaraq hökumət vətəndaşların vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün müvəqqəti tədbirlər görməyə məcbur oldu, o cümlədən elektrik enerjisinə subsidiya və həssas əhali qruplarına sosial yardım göstərildi.
Maliyyə naziri Asen Vasilyev 2024-cü ilin martında verdiyi bəyanatda bildirib: «Biz enerji resurslarının yüksək qiymətlərinin bolqar ailələrinə ciddi təzyiq göstərdiyini anlayırıq və bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid kimi uzunmüddətli həllər axtarmağa davam edəcəyik».
Beynəlxalq hadisələrin daxili siyasətə təsiri
Beynəlxalq vəziyyət də Bolqarıstanın daxili siyasətinə əhəmiyyətli təsir göstərir. 2022-2023-cü illərdə Ukraynadakı müharibə və Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalar Bolqarıstan-Rusiya münasibətləri ətrafında siyasi ritorikaya və müzakirələrin güclənməsinə səbəb oldu. Bolqarıstan Aİ və NATO-nun tərəfdarı olaraq qalır, lakin cəmiyyətdə Rusiyaya olan simpatiya əhəmiyyətli səviyyədədir, bu da ölkənin siyasi elitası arasında fikir ayrılığı yaradır.
2024-cü ildə Avropa İttifaqı sanksiyalarına qarşı çıxan və Moskva ilə daha sıx əlaqələri dəstəkləyən radikal siyasi hərəkatların, o cümlədən "Dirçəliş" partiyasının təsiri daha da artdı. 2023-cü il seçkilərində "Dirçəliş" 12 mandat qazandı və partiya lideri Kostadin Kostadinov milli suverenlik mövzusunu fəal şəkildə qabardır, eyni zamanda Qərbin Bolqarıstanın daxili işlərinə müdaxiləsini tənqid edir.
Buna baxmayaraq, Petkovun hökuməti Avropa meyilli xətti dəstəkləməyə davam edir və demokratik institutların gücləndirilməsinin və Aİ ilə əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayır. Petkov 2024-cü ildəki çıxışlarından birində belə qeyd edib: «Biz gələcəyimizi Avropa dəyərləri, demokratiya və qanunun aliliyinə əsaslanaraq qurmalıyıq».
Siyasi partiyaların populyarlığı və parlament perspektivləri
2024-cü ildə Bolqarıstanın siyasi mənzərəsi yüksək dərəcədə parçalanmış olaraq qalır. Son sorğulara görə, GƏRB təxminən 25-30% dəstəyini saxlayaraq ölkənin ən populyar partiyalarından biri olaraq qalır. Eyni zamanda, "Dəyişiklikləri Davam etdiririk" gənclər və tərəqqipərəst elektorat arasında öz mövqeyini möhkəmləndirir, təxminən 25% səs toplayır.
Sol qüvvələr, o cümlədən Bolqarıstan Sosialist Partiyası (BSP), təsirini itirməkdə davam edir. 2024-cü ilin əvvəlində partiyanın populyarlığı 10-12% arasında dəyişirdi. Bununla yanaşı, "Dirçəliş" kimi millətçi və populist hərəkatlar populyarlıq qazanmağa davam edir, onların dəstəyi 10%-ə yüksəlib.
Beləliklə, koalisiya hökumətləri və siyasi ittifaqlar Bolqarıstan siyasətinin əsas elementləri olaraq qalacaq. Siyasi arenada aydın liderin olmaması səbəbindən partiyalar kompromis axtarışına məcburdur və razılaşmalar bağlayır ki, bu da ölkənin idarəçiliyini daha da çətinləşdirir.
Bolqarıstanda daxili siyasi vəziyyətin ümumi mənzərəsi
2024-cü ildə Bolqarıstanın daxili siyasi vəziyyəti mürəkkəb və çoxşaxəlidir. Ölkə korrupsiyaya qarşı mübarizə, iqtisadi çətinliklər, populist hərəkatların yüksəlişi və beynəlxalq təzyiq kimi bir çox problemlərlə üzləşir. Bu müddətdə siyasi partiyalar seçicilərin dəstəyini qazanmaq üçün mübarizəni davam etdirir, müvəqqəti koalisiyalar yaradır və daxili fikir ayrılıqlarını həll etməyə çalışır. Yaxın illərdə Bolqarıstan qlobal qaydaların dəyişməsi fonunda öz gələcək yolunu müəyyən etməlidir ki, bu da liderlərindən müdriklik, çeviklik və qətiyyət tələb edir.