Bakı. Trend:
Davamlı qlobal təhlükəsizlik böhranı və beynəlxalq idarəetmənin transformasiyası şəraitində Azərbaycan dünya arenasında mövqeyini sürətlə gücləndirir. Əlverişli coğrafi mövqe, enerji resursları və diplomatik çeviklik Bakiya həm regional, həm də qlobal siyasətdə mühüm rol oynamağa imkan verir. Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşən Azərbaycan, Cənubi Qafqazda enerji resursları, strateji marşrutlar və təsir uğrunda mübarizənin mərkəzində yer alıb.
Geosiyasi əhəmiyyəti və enerji gücü
Azərbaycanın coğrafi mövqeyi onu beynəlxalq enerji və nəqliyyat dəhlizlərində mühüm əlaqə halına gətirir. Rusiya, İran və Türkiyə kimi dövlətlər arasında yerləşərək, Xəzər dənizinə çıxışı olan ölkə, öz mövqeyindən Avropa və Asiyada enerji təsirini artırmaq üçün fəal şəkildə istifadə edir. Bakı, Avropaya qaz nəqlini təmin edən Cənub Qaz Dəhlizi (TANAP və TAP) layihəsində əsas rol oynayır və bununla da Avropa İttifaqının Rusiya enerjisinə olan asılılığını azaltmağa kömək edir.
Prezident İlham Əliyev bu layihənin əhəmiyyətini vurğulayaraq deyib: «Azərbaycan Avropada enerji sektorunda etibarlı tərəfdaş olaraq qalır və təbii qazın sabit tədarükünü təmin edir». Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalar və Avropada enerji ilə bağlı problemlərin yaratdığı böhran şəraitində Azərbaycan öz mövqeyini əsas enerji tədarükçüsü kimi gücləndirib.
Regional uğurlar və çağırışlar
Regional səviyyədə Azərbaycanın ən əhəmiyyətli qələbələrindən biri, 2020-ci ildə baş verən 44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsi nəticəsində ölkənin ərazilərinin erməni işğalında olmuş 20 faizini azad etdi. Bu zəfər Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü yalnız möhkəmləndirmədi, həm də onu Cənubi Qafqazda aparıcı güc kimi tanıtdı. Münaqişənin nəticəsi olaraq Rusiya vasitəçiliyi ilə üçtərəfli saziş imzalandı, lakin sonrakı diplomatik mərhələlərdə Bakı getdikcə daha müstəqil lider kimi çıxış edir və bu da Türkiyə və Qərblə yeni əməkdaşlıq qapılarını açır.
Azərbaycan üçün əsas məsələlərdən biri, xüsusən də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır ki, bu dəhliz ölkənin əsas hissəsini Naxçıvan Muxtar Respublikası və Türkiyə ilə birləşdirəcək. Bu dəhliz Bakı və Ankara arasında iqtisadi və hərbi əməkdaşlıq üçün böyük strateji əhəmiyyət daşıyır. Lakin Ermənistan və İranla münasibətlərdəki çətinliklər bu layihənin həyata keçirilməsində maneələr yaradır. Analitiklərin qeyd etdiyi kimi, Zəngəzur dəhlizinin uğuru Azərbaycanın yeni geosiyasi imkanlarını açacaq və onun regionda təsirini daha da gücləndirəcəkdir.
İqtisadi şaxələndirmə və beynəlxalq inteqrasiya
Azərbaycan iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin vacibliyini başa düşərək, qeyri-neft sektorlarını fəal şəkildə inkişaf etdirir. Son illərdə ölkə logistika və infrastruktur sahəsinə əhəmiyyətli resurslar yatırır. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Avropa və Asiya arasında tranzit marşrutu üzərində əsas mərkəzlərdən birinə çevrilmişdir. TRACECA və Orta Dəhliz kimi strateji layihələr Azərbaycanın qlobal çağırışlar fonunda davamlı iqtisadi model yaratmağa sadiqliyini nümayiş etdirir.
Azərbaycanın iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov nəqliyyat layihələrinin əhəmiyyətini vurğulayaraq dedi: "Azərbaycan, əsas iqtisadi mərkəzləri birləşdirən qlobal logistika mərkəzinə çevrilməyi hədəfləyir". Bu yanaşma, ölkənin xarici investisiyaları cəlb etmək və Avropa və Asiya tərəfdaşları ilə ticarət əlaqələrini gücləndirmək istiqamətindəki səyləri ilə üst-üstə düşür.
Diplomatik ambisiyalar və qlobal hədəflər
Azərbaycan, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Qoşulmama Hərəkatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi əsas beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə qlobal diplomatiyada fəal iştirak edir. Azərbaycanın 2019-cu ildən bəri Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi, ölkənin diplomatik mövqelərini gücləndirməsinə və suverenlik, beynəlxalq hüquq kimi dəyərləri müdafiə etməsinə imkan yaratmışdır. Prezident İlham Əliyev demişdi: "Azərbaycan çoxşaxəli dialoqu və beynəlxalq qanunlara hörməti dəstəkləyir, bu da sabitlik və sülhün əsasını təşkil edir."
Azərbaycanın qlobal rolu həmçinin iqlim təşəbbüslərində iştirak etməsi ilə özünü göstərir. 2023-cü ildə Bakı, yaşıl enerji və karbon qazı tullantılarının azaldılması sahəsində yenilənmiş strategiyasını təqdim etmişdir. Azərbaycan, fosil yanacaqlardan asılılığı azaltmağa və Xəzər dənizi regionunda bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində lider olmağa çalışır.
Azərbaycanın geosiyasi çəkisi və qlobal siyasətdə mövqeyi
Azərbaycan, həm regional, həm də qlobal siyasətdə mərkəzi mövqe tutur və bu mövqe ölkənin geosiyasi çəkisinin və strateji uğurlarının güclənməsinə yönəldilmiş ambisiyaları ilə xarakterizə olunur. Ölkənin strateji coğrafi yerləşməsi, enerji resursları və fəal diplomatik fəaliyyəti sayəsində Azərbaycan qlobal siyasətin əsas sahələrində liderliyə doğru inamla irəliləyir. Qlobal problemlər və qeyri-sabitlik fonunda Azərbaycan beynəlxalq gündəmə təsir göstərə bilən və öz strateji maraqlarını irəli sürə bilən vacib oyunçu olaraq qalır.
Azərbaycan Avropa üçün etibarlı tərəfdaş olmaqla yanaşı, həm də şərq dövlətləri ilə güclü əlaqələr quraraq, öz mövqeyini Qərb və Şərq arasında körpü kimi möhkəmləndirir.
Müasir geosiyasi reallıqlar
Müasir geosiyasi reallıqlar qlobal təhlükəsizlik və idarəetmə sisteminin zəifliklərinə daha çox diqqət yetirir. Bu böhran beynəlxalq münasibətlərin demək olar ki, bütün səviyyələrini – siyasi, iqtisadi və sosial sahələri – əhatə edir və ölkələri öz mövqelərini və strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edir. Azərbaycan isə, coğrafi mövqeyi və zəngin enerji resursları sayəsində bu şəraitdə xüsusi rol oynayır.
Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi
Azərbaycanın Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşməsi onu bir çox qlobal güclər üçün strateji baxımdan çox vacib edir. Bakı Rusiya, İran, Türkiyə və Qərb dövlətləri kimi ölkələrin maraqlarının kəsişdiyi bir mərkəz kimi çıxış edir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin daha bir bəyanatını xatırlayaq: : "Cənubi Qafqaz regionundakı vəziyyət daimi diqqət tələb edir və ölkəmiz bütün xarici və daxili çağırışları nəzərə almalıdır." Bu bəyanat qlobal təhlükəsizlik böhranının Azərbaycandan strateji çeviklik və uzaqgörənlik tələb etdiyini nümayiş etdirir.
Azərbaycan TANAP və TAP kimi layihələr vasitəsilə Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin etməkdə əsas rol oynayan ölkələrdən birinə çevrilib. Bu layihələr Xəzər dənizindən Avropaya qaz tədarükünü həyata keçirərək, Avropa İttifaqının Rusiyadan asılılığını azaltmağa kömək edir.
Enerji təhlükəsizliyi təsir faktoru kimi
COVID-19 pandemiyası və Ukraynadakı müharibə kimi münaqişələrin yaratdığı qlobal enerji böhranı fonunda, enerji resursları geosiyasi təsirin əsas faktorlarından birinə çevrilmişdir. Neft və qaz ehtiyatlarına malik olan Azərbaycan, xüsusilə Avropa üçün enerji təhlükəsizliyini təmin etməkdə mühüm rol oynayır. Son illərdə Avropa İttifaqı enerji mənbələrini diversifikasiya etmək üçün səylərini artırıb və bu kontekstdə Azərbaycan mühüm tərəfdaşa çevrilib. 2022-ci ildə Prezident İlham Əliyev vurğulamışdır: "Azərbaycan Avropa bazarlarına neft və qaz tədarükündə əsas rol oynamaqda davam edir, regionun enerji təhlükəsizliyini təmin edir."
2023-cü ildə BP-nin Dünya Enerji Statistik İcmalına görə, Azərbaycan, sabit tədarük təmin edərək MDB ölkələri arasında neft və qaz ixracında liderlərdən biridir. Bu, Azərbaycanın qlobal enerji arenasında mühüm oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirir. Qlobal təhlükəsizlik böhranı şəraitində Azərbaycan öz enerji resurslarından beynəlxalq mövqeyini gücləndirmək üçün bir vasitə kimi istifadə edir, bu da 2023-cü ildə Avropa İttifaqı ilə imzalanan yeni qaz tədarükü sazişləri ilə təsdiqləndi.
Regional münaqişələr və təhlükəsizliyə təsir
Qlobal təhlükəsizlik böhranı birbaşa regional münaqişələrlə bağlıdır. Azərbaycan, xüsusən də Ermənistanla olan münasibətlərdə uzunmüddətli və mürəkkəb münaqişələrin mərkəzində yer alır. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra əldə edilən atəşkəs regionun sabitləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addım olsa da, gərginlik hələ də yüksək səviyyədə qalır. Sərhədlərin yekun delimitasiyası və Qarabağdakı erməni əhalisinin statusu məsələləri danışıqlar prosesinə təzyiq göstərməyə davam edir.
Ənənəvi olaraq Bakı və İrəvan arasında vasitəçi kimi çıxış edən Rusiya, Ukraynadakı hərbi əməliyyatlar və beynəlxalq arenadakı mövqeyinin zəifləməsi fonunda regiondakı təsirinin bir hissəsini itirib. Bu, Azərbaycanın aktiv şəkildə istifadə etdiyi bir boşluq yaradıb, Türkiyə ilə münasibətlərini gücləndirərək 2021-ci ildə iki ölkə arasında hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalayıb. Bu saziş Türkiyənin Azərbaycanın təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əsas müttəfiqlərindən biri kimi rolunu möhkəmləndirir.
Azərbaycan və qlobal idarəetmə
Qlobal idarəetmə sistemində çox tərəfli institutların, məsələn, BMT və ÜTT-nin zəifləməsi ilə xarakterizə olunan böhran şəraitində Azərbaycan öz təsirini artırmaq üçün Qoşulmama Hərəkatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi təşkilatlar vasitəsilə fəal iştirak edir. 2019-cu ildə Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi, ölkəyə inkişaf etməkdə olan dövlətlərin səsi olmaq və qlobal problemlərin, o cümlədən COVID-19 pandemiyası, iqlim dəyişiklikləri və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələlərin müzakirəsində fəal iştirak etmək imkanı verdi.
Prezident İlham Əliyev çox tərəfli platformaların qlobal çağırışların həlli üçün vacibliyini dəfələrlə vurğulamışdır. 2023-cü ildə Qoşulmama Hərəkatının sammitində çıxış edərək qeyd etmişdi: "Azərbaycan beynəlxalq hüquq prinsiplərini irəli aparmağa və qlobal problemlərin həlli üçün xalqlar arasında dialoqu dəstəkləməyə davam edəcəkdir." Bu yanaşma Azərbaycanın dəyişən qlobal idarəetmə şəraitinə uyğunlaşdığını və onun islahatına töhfə verməyə çalışdığını nümayiş etdirir.
Azərbaycanın qlobal ticarətdəki rolu
Qlobal ticarət böhranı, sanksiyalar və proteksionizm ilə şərtləndirilmişdir və bu, Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatındakı roluna da təsir göstərmişdir. İpək Yolunun strateji coğrafi mövqeyində yerləşən Azərbaycan, Avropa və Asiya arasında ticarəti inkişaf etdirmək üçün infrastrukturunu fəal şəkildə genişləndirir. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Xəzər regionunun ən böyük limanı olaraq, TRACECA və Orta Dəhliz kimi tranzit dəhlizlərində əsas əlaqə nöqtəsinə çevrilmişdir, bu da Azərbaycanın dünya logistikasında mühüm yer tutmasına imkan verir.
2021-ci ildə Süveyş kanalının bloklanması kimi qlobal ticarət marşrutlarında yaşanan böhranlar alternativ yolların əhəmiyyətini kəskin şəkildə artırdı. Azərbaycan, dəmir yolu və liman infrastrukturunun inkişafı sayəsində beynəlxalq ticarətin sabitliyini və etibarlılığını təmin etməkdə əsas rol oynayır. Bu isə Azərbaycanın Avrasiya regionunda mühüm logistika mərkəzi kimi mövqeyini daha da möhkəmləndirir.
Qlobal təhlükəsizlik və idarəetmə böhranı şəraitində Azərbaycan öz mövqeyini gücləndirməklə yeni çağırışlara adaptasiya bacarığını nümayiş etdirir.
Azərbaycanın strateji mövqeyi, enerji resursları və fəal xarici siyasəti onu regional və qlobal problemlərin həllində mühüm oyunçuya çevirir. Beynəlxalq institutların zəifləməsi və qlobal qeyri-sabitliyin artması fonunda, Azərbaycanın qlobal təhlükəsizlik və idarəetmə sistemində əsas aktorlardan biri kimi rolu daha da genişlənəcək.
Bakı, mövcud çağırışları effektiv şəkildə qarşılayaraq, həm regional, həm də beynəlxalq arenada mühüm qərarların formalaşmasında aktiv iştirak edir və bu, onun qlobal sistemdəki təsirini daha da gücləndirir.