Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə keçirilən Avropa Siyasi Birliyi (ASB) sammiti sadəcə çoxtərəfli görüşlərdən biri deyil, əksinə, regional və qitəvi əməkdaşlığın əsaslarının yenidən nəzərdən keçirildiyi mühüm platformadır.
Üç sənə öncə, 2022-ci ildə Fransa prezidenti Emmanuel Makronun təşəbbüsü ilə təsis olunmuş ASB formatı ilkin mərhələdən etibarən Avropa İttifaqına formal üzvlük çərçivəsindən kənarda "geosiyasi Avropa" konsepsiyası kimi formalaşmış və belə bir mesaj vermişdi: Avropa ilk növbədə dəyərlərin və məsuliyyətin siyasi birliyidir.
Məzkur kontekstdə Cənubi Qafqazda yerləşən, Şərq və Qərbin qovşağında strateji mövqe tutan Azərbaycanın iştirakı rəmzi deyil, məzmunlu və məqsədyönlü xarakter daşıyır. Prezident İlham Əliyevin sammitdə iştirakı Azərbaycanın təkcə regionda deyil, daha geniş Avrasiya məkanında da gündəmin formalaşdırılmasında artan nüfuzunu və məsuliyyətli aktor kimi qəbul olunduğunu göstərir.
Azərbaycanın 6 oktyabr 2022-ci ildə keçirilmiş ilk ASB sammitində iştirakı ölkənin xarici siyasət tarixində əsas dönüş nöqtələrindən biri oldu. Həmin dövrdə Fransa, Avropa İttifaqı və Ermənistanın diplomatik təzyiqləri ilə üzləşən Bakı, əksinə, Avropa gündəminin mərkəzinə çevrildi. Fəqət rəsmi Bakı Azərbaycan təzyiqləri qəbul edib passiv iştirakçı rolunu oynamaq əvəzinə, təşəbbüsü ələ aldı və alternativ çıxış yolu qoymayan çoxgedişli diplomatik kombinasiyanı işə saldı.
Məhz Praqada, Ermənistan və Fransa Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünü qəbul etməyə məcbur oldular. Bu tanınma 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə istinadla həyata keçirildi. Həmin sənəddə keçmiş SSRİ respublikaları arasında sərhədlərin toxunulmazlığı prinsipi qeyd olunurdu və bu, münaqişədən sonrakı dövr üçün hüquqi çərçivənin əsasını təşkil etdi. Bu tanınma Ermənistan və Fransa tərəfindən xoş məramla yox, geosiyasi suqsvanq - çıxılmaz vəziyyət nəticəsində baş verdi: nə Parisin, nə də Yerevanın Bakı mövqeyini tanımadan diplomatik masa arxasında qalmaq imkanı qalmamışdı.
Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın Qarabağ üzərində tam suverenliyinin legitimləşdirilməsi prosesi məhz Praqa sammitindən sonra başlandı. Həmin vaxt regionda hələ də rus sülhməramlıları yerləşirdi və onların mandatı həssas məsələ olaraq qalırdı. Lakin sammitin yekun bəyanatı - de-fakto "Qarabağ Azərbaycandır" prinsipini təsdiqləyən sənəd - Bakıya qarşıdan gələn danışıqlarda güclü hüquqi-siyasi arqument verdi.
Sənədə Moskva və İrəvanda reaksiyalar gecikmədi. Rusiya rəsmiləri, o cümlədən Sergey Lavrov və Ermənistanın revanşist dairələri (xüsusilə sabiq prezidentlər Robert Köçəryan və Serj Sarqsyanın başçılıq etdikləri "Ermənistan" və "Şərəfim var"ın nümayəndələri) bəyanatı birtərəfli və sülhməramlıların statusuna təhlükə kimi qiymətləndirdilər. Amma tarixi hadisələr Azərbaycanın haqlı olduğunu göstərdi: 2024-cü ilin əvvəlində rus qüvvələri Azərbaycan ərazisini tərk etdi və ölkə bütün bölgələr, o cümlədən Xankəndi üzərində nəzarəti bir güllə atmadan bərpa etdi.
Prezident İlham Əliyevin növbəti ASB sammitində iştirakı Azərbaycanın strateji muxtariyyət xəttinin - balanslı və prinsipial çoxvektorlu xarici siyasətin davamı kimi çıxış edir. Rəsmi Bakı yürütdüyü strategiya çərçivəsində həm Qərblə, həm də Şərqlə qarşılıqlı maraqlara əsaslanan əməkdaşlıq qurur. Özü də bu münasibətlərdə obyekt yox, subyekt kimi çıxış edir.
Buna nümunə olaraq 3 iyul 2023-cü ildə Pekində imzalanmış Azərbaycan–Çin strateji tərəfdaşlıq üzrə birgə bəyanatını göstərmək olar. Bu sənəd iki ölkə arasında münasibətləri keyfiyyətcə yeni mərhələyə çıxardı və Çinin "Bir kəmər - bir yol" təşəbbüsü ilə Azərbaycanın Orta Dəhliz strategiyası arasında sinerji yaratdı.
2023-cü ilin oktyabrında İran prezidenti İbrahim Rəisinin Azərbaycana səfəri isə ikitərəfli münasibətlərdə yeni səhifənin açılmasına səbəb oldu. Astarada nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı üzrə razılaşmalar, iqtisadi əməkdaşlıq üzrə koordinasiyalar və qarşılıqlı etimadın bərpası - bunların hamısı regionda praqmatik və dostluğa əsaslanan siyasətin nümunəsidir.
Bu gün Azərbaycan Avropa İttifaqı üçün enerji təhlükəsizliyi sahəsində əsas tərəfdaşlardan biridir. 2024-cü ildə Azərbaycan qazının ixracı rekord həddə - 22,6 milyard kubmetrə çatıb, bunun 11,4 milyardı Avropa ölkələrinə yönəldilib. Azərbaycan qazını İtaliya, Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan və Serbiya da daxil olmaqla 10 Avropa ölkəsi alır.
Eyni zamanda, Trans-Xəzər və ya Orta Dəhliz kimi tanınan nəqliyyat marşrutunun əhəmiyyəti də durmadan artır. 2023-cü ildə bu dəhliz üzrə yükdaşımalar 2022-ci illə müqayisədə 65% artıb. Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu, Ələt limanı və multimodal nəqliyyat qovşaqlarına yönələn investisiyalar Azərbaycanı yalnız enerji ixracatçısı kimi deyil, eyni zamanda Avrasiya məkanının əsas logistik mərkəzlərindən biri kimi tanıdır.
Azərbaycanın iqtisadi potensialı ardıcıl və uzaqgörən siyasətin nəticəsidir. Bu siyasət makroiqtisadi sabitliyin qorunmasına, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə və təbii resursların idarə olunmasında suverenliyə əsaslanır. 2025-ci ilin mart ayında Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) dərc etdiyi rəsmi məlumatlara əsasən, Fondun aktivləri 66,2 milyard ABŞ dollarına çatıb ki, bu da 2008-ci ildəki 6 milyard dollarlıq səviyyəni demək olar ki, 11 dəfə üstələyir. Büdcə kəsiri hələ də idarəolunan səviyyədə saxlanılır, ümumi dövlət borcu isə ÜDM-in 17 faizindən azdır - bu göstərici MDB və postsovet məkanında ən aşağı səviyyələrdən biridir.
Qlobal logistik xərclərin davamlı artmasına baxmayaraq, 2024-cü ildə inflyasiya cəmi 4,3 faiz olub. Mərkəzi Bankın ehtiyatları və qızıl-valyuta rezervləri sayəsində manatın sabitliyi təmin olunub. Bu da ölkə iqtisadiyyatına inamı gücləndirib və dayanıqlı investisiya siyasətinin qurulmasına imkan verib. 2023–2024-cü illər ərzində Azərbaycana cəlb olunan birbaşa xarici investisiyaların (FDI) həcmi 6,8 milyard dollar təşkil edib və bu vəsaitin 60 faizindən çoxu qeyri-neft sektoruna yönəlib.
Enerji ixracatı ölkənin mühüm gəlir mənbəyi olaraq qalır, lakin bu gün o, daha çox Azərbaycanın "geoiqtisadi alətlər dəsti"nin bir hissəsi kimi qəbul olunur, nəinki zəiflik faktoru kimi. Azərbaycan bu gün 10 Avropa ölkəsinə təbii qaz ixrac edir. 2024-cü ildə Cənub Qaz Dəhlizi (SGC) vasitəsilə ixrac edilən qazın həcmi 11,4 milyard kubmetrə çatıb (2021-ci ildə bu rəqəm 8,2 milyard kubmetr idi). Bu artım SOCAR-ın beynəlxalq bazarlardakı mövqelərinin güclənməsi ilə müşayiət olunub. Şirkətin törəmə qurumları artıq Türkiyə, İsveçrə, Rumıniya, Almaniya, Gürcüstan və BƏƏ-də fəaliyyət göstərir.
Azərbaycanın diplomatik fəallığı onu beynəlxalq sistemdə "məcburi reaksiya verən" statusundan çıxararaq "konteksti formalaşdıran" aktora çevirib. Çoxtərəfli platformalara üstünlük verilməsi, tərəfdaş seçimində elastiklik və gündəliyin praqmatizmi Bakı üçün unikal mövqe yaradıb. Azərbaycan bu gün həm Avropa İttifaqının etibarlı tərəfdaşı, həm Qoşulmama Hərəkatının fəal üzvü, həm də Türkiyənin strateji müttəfiqidir.
2023-cü ildə Azərbaycan Türkmənistan–Əfqanıstan–Azərbaycan formatında (Pakistan və Qətərin iştirakı ilə) əfqan tranziti ilə bağlı danışıqların keçirildiyi məkan oldu. 2024-cü ildə Bakıda Afrika İttifaqı və Liviyanın keçid administrasiyası nümayəndələri arasında enerji əməkdaşlığı və investisiyaların təhlükəsizliyi üzrə görüşlər baş tutdu. The Diplomat və African Arguments kimi beynəlxalq nəşrlər bu təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirərək, Azərbaycanı "neytral və effektiv diplomatik məkan" kimi xarakterizə etdilər.
2025-ci ilin aprel ayında Bakıda İsrail və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) nümayəndələri arasında Qəzza zolağındakı humanitar vəziyyətlə bağlı qapalı görüş keçirildi. Müzakirənin həssas xarakterinə baxmayaraq, hər iki tərəf Azərbaycanı "bərabər məsafədə dayanan və hörmət edilən vasitəçi" kimi qəbul etdiyini bildirdi. İordaniya xarici işlər naziri Ayman Safadi bu barədə France 24 kanalına verdiyi müsahibədə açıq şəkildə danışıb.
2023-cü ildə ərazi bütövlüyünün tam bərpasından sonra Azərbaycan postmünaqişə dövrünün hərbi transformasiya mərhələsinə keçdi. Əgər əvvəlki onilliklərdə Silahlı Qüvvələr əsasən müdafiə modeli üzərində qurulmuşdusa, bu gün prioritetlər sabitliyin proyeksiyası, sülhməramlı missiyalarda iştirak və strateji müstəqilliyin nümayişinə yönəlib.
2023–2025-ci illər ərzində Azərbaycan Türkiyə ilə 17, Pakistanla 6, İtaliya ilə 3, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) çərçivəsində isə 2 birgə hərbi təlim həyata keçirib. 2024-cü ildə Azərbaycan hərbi kontingenti ATƏT-in Səhra bölgəsindəki (Sahel) missiyasında iştirak edib. 2025-ci ilin mart ayından isə BMT-nin Afrika əməliyyatları üzrə logistik dəstək mexanizmləri ilə əməkdaşlıq mərhələsi başlayıb.
2025-ci ilin fevralında Cənubi Koreya ilə yeni müdafiə müqaviləsi imzalanıb. Bu müqaviləyə əsasən, "Hanwha Systems" şirkətinin lisenziyası ilə Azərbaycanda ağıllı radar və mobil hava hücumundan müdafiə sistemlərinin yığılması planlaşdırılır. Ümumi dəyəri 380 milyon dollar olan bu müqavilə Azərbaycanın hərbi-texnoloji modernləşməsində yeni mərhələdir və ölkənin həm Qərbdən, həm də Rusiyadan asılı olmayan hərbi imkanlar qurmaq səylərinin tərkib hissəsidir.
Bütün bu faktlar onu göstərir ki, Azərbaycan artıq təkcə regional aktor deyil, müasir dövrün real orta güc dövlətlərindən biridir. İqtisadi sabitlik, diplomatik çeviklik və hərbi müstəqillik ona regional proseslərin mərkəzində dayanmaqla yanaşı, qlobal arxitekturanın yeni dirəklərindən birinə çevrilmək imkanı verir.
Bu isə artıq bir perspektiv deyil - reallıqdır.