Azərbaycan, Bakı, 25 aprel / Trend , müxbir S.Əliyev/ Qazaxıstan Senatı (Parlamentin yuxarı palatası) neftin Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) sistemi vasitəsilə nəqlinə dair prezident İlham Əliyev və Nursultan Nazarbayev tərəfindən 2006-cı il 16 iyun tarixində imzalanan hökumətlərarası müqaviləni bu həftə təsdiq edib. Belə olan halda Qazaxıstan neftinin Transxəzər nəql sisteminin yaradılması və Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə ixracı gerçəkləşməyə daha da yaxındır.
Bu layihənin həyata keçirilməsi üçün Qazaxıstan neftinin Xəzər vasitəsilə nəqli üzrə xüsusi sistemin yaradılması lazımdır. Mütəxəssislərin qiymətləndirməsinə görə, Qazaxıstan neftinin 20 mln. tona qədəri tankerlər vasitəsilə həyata keçirilə bilər. 20 mln. tondan çox neft həcminin nəqli üçün sualtı neft kəmərinin tikilməsi məqsədəuyğundur.
Ötən ilin yanvar ayında Qazaxıstanda bu ölkə neftinin Xəzər nəql sisteminin (Kazakhstan Caspian Transportation System (KCTS)) yaradılması üzrə sənəd imzalanıb. Bu sistem vasitəsilə Qazaxıstan neftinin BTC-yə nəql olunması nəzərdə tutulub. KCTS Xəzərin Qazaxıstan sahilində terminallardan, Kurık limanına qədər boru kəmərindən və tanker donanmasından ibarət olacaq.
Ay ərzində Qazaxıstan və Azərbaycanın milli şirkətləri, həmçinin KCTS-nın yaradılması üzrə layihədə iştirak edən şirkətlər arasında nəqliyyat müqaviləsinin əsas prinsiplərinin imzalanması gözlənilir.
Nəql siseminin yaradılması, ilk növbədə BTC layihəsinin səhmdarları olan və Qazaxıstanın "Kaşaqan" yatağının işlənməsini həyata keçirən dörd şirkət (ENI, INPEX, ConocoPhillips və ChevronTexaco) üçün lazımdır. Onlar neft kəmərində 15 faiz iştirak payına malikdirlər ki, bu da boru kəmərinin ümumi 1 mln. barrel layihə nəql imkanlarının sutkada təxminən 150 min barrelini təşkil edir. Bundan əlavə, "ChevronTexaco" Qazaxıstandakı "Tengiz" yatağının işlənməsində iştirak edir və şirkət bu yataqdan çıxarılan neftin Azərbaycan ərazisindən keçməklə nəql olunması barədə dəfələrlə bəyanat verib.
Qazaxıstandan Azərbaycana neft nəqli sisteminin yaradılması 3 mlrd. dollar dəyərində qiymətləndirilir. Bu layihənin həyata keçirilməsi üçün Qazaxıstan ərazisində Eskene-Kurık yeni boru kəmərinin tikilməsi lazımdır. Təxminən 20 mln. ton nəql gücündə olacaq bu boru kəmərinin ilkin dəyəri 1,3-1,4 mlrd. dollar təşkil edəcək. Xəzərin Qazaxıstan sahilində neft-maye terminallarının tikintisi 500-600 mln. dollar həcmində qiymətləndirilir. Analoji məbləğin Azərbaycandakı terminal üzrə də realaşdırılması güman olunur.
Hazırda Azərbaycan ərazisində Qazaxıstan neftinin BTC ilə qəbulu və nəqli üçün terminal gücü mövcuddur. Belə ki, BTC-nin baş nasos stansiyasının yerləşdiyi Səngəçal neft terminalının yaxınlığında neft-maye terminalı mövcuddur. İldə 10 mln. tona qədər neftin yüklənib-boşaldılması gücünə malik olan bu terminal boru kəməri vasitəsilə BP terminalına bağlıdır. Bunun vasitəsilə, tankerlərlə bura çatdırılan neftin doldurulması mümkündür.
Bu günə qədər neftin nəqlində istifadə olunacaq tankerlərin dedveyt məsələsi də razılaşdırılmayıb. Qazaxıstan tərəfinin qiymətləndirməsinə görə, layihənin həyata keçirilməsi üçün hər birinin dəyəri təxminən 70-80 mln. dollar məbləğində qiymətləndirilən təqribən 60 min ton dedveytlik tankerlərin tikilməsi lazımdır. Bu tarkerlərin tikintisi başa çatdırılana qədər mövcud tankerlərdən istifadə olunması nəzərdə tutulub.
Xəzərdə neft-maye yüklərinin ən iri daşıyıcısı olan Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi (ADXDG) 60 min ton dedveytlik tankerlərin tikintisi üzrə konsepsiya ilə razı deyil. ADXDG ekspertlərinin sözlərinə görə, Xəzər dənizində bu tipli tankerlərin istifadə olunması məqsədəuyğun deyil. Bu, Xəzər limanlarının qəbul etdiyi gəmilərin maksimal dedveytlərinin 13 min ton (Bununla yanaşı Aktau limanı yalnız 12 min ton yükü olan gəmiləri qəbul edir) olması ilə izah olunur. 60 min ton dedveytlik tankerlərin istifadə olunmasından ötrü gəmilərin yan alması üçün yeni infrastrukturların tikilməsi lazımdır. Bundan əlavə, böyük tankerlərin yüklənməsi üçün kiçik tankerlərdən də istifadə oluna bilər. Lakin gəmiçilik nümayəndələrinin sözlərinə görə, bu iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun deyil.
BTC neft kəmərinin ümumi uzunluğu 1768 kilometdir. Boru kəmərinin 443 km Azərbaycan, 249 km Gürcüstan, 1076 km isə Türkiyə ərazisndən keçir. Boru kəmərinin tikintisinə 2003-cü ilin aprel ayında başlanılıb, neftlə doldurulması isə 2005-ci il mayın 18-da həyata keçrilib.
BTC-nin tikintisi 4 mlrd. dollara başa gəlib. Tikinti işləri, boru kəmərinin doldurulması, maliyyə xərcləri və bank faizlərinin ödənilməsi bu xərclərə daxil deyil. Maliyyə kreditinin ümumi məbləği 2,6 mlrd. təşkil edir.
"BTC Co"nun səhmdarları: BP (30,1 faiz); "AzBTC" (25 faiz); "Chevron" (8,9 faiz); "StatoilHydro" (8,71 faiz); "TRAO" (6,53 faiz); "Eni" (5 faiz); "Total" (5 faiz); "Itochu" (3,40 faiz); "Inpex" (2,5 faiz); "ConocoPhillips" (2,50 faiz) və "Hess" (2,36 faiz).
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]