Azərbaycan, Bakı, 10 sentyabr /Trend/
Trend-in icmalçısı Hüseyn Vəliyev
Bu gün bir çox Azərbaycan müəssisələri və təşkilatları məxfi məlumatların etibarlı saxlanması sahəsində yeni üsullar və işləmələrə daha tez-tez diqqət yetirirlər ki, bunların arasında da vacib sənədlərin saxtalaşdırılması faktlarının aradan qaldırılmasına yönəldilmiş elektron rəqəmsal imzanı göstərmək olar.
Azərbaycanda elektron rəqəmsal imzanın 2004-cü ildə hüquqi status almasına baxmayaraq, onun texniki tətbiqinin real konturları yalnız üç ildən sonra görünməyə başlayıb.
2004-cü ildə Azərbaycan parlamenti tərəfindən qəbul olunmuş "Elektron imza və elektron sənəd haqqında" qanun onun istifadəsinin hüquqi çərçivəsini və elektron rəqəmsal imzaların qeydiyyatı üzrə sertifikasiyalaşdırılmış mərkəzlərin yaradılmasını müəyyən edir. Bu sənəd hüquqi və fiziki şəxslər, eləcə də dövlət idarələri tərəfindən istifadə zamanı yaranan bütün aspektləri nizamlamağa yönəldilib.
"Elektron Azərbaycan" Dövlət Proqramının əsası olan rəqəmsal imzanın tətbiqi üzrə işlər "Microsoft Azerbaijan", "Azerin" və "Ultra" şirkətlərinin daxil olduğu konsorsium tərəfindən aparılır. Konsorsium 2008-ci ilin sentyabrında elektron rəqəmsal imzaların tətbiqi üçün milli açıq vasitə infrastrukturları üzrə tenderin qalibi olub.
Elektron rəqəmsal imzanın tətbiqi informasiya cəmiyyətinə keçidi, elmə əsaslanaraq, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi və digər məsələlərin həyata keçirilməsi yolu ilə rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatın qurulması təminatını nəzərdə tutan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təsdiq etdiyi "2010-2012-ci illərdə Azərbaycanda rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı (Elektron Azərbaycan) üzrə" Dövlət Proqramının prioritet istiqamət səviyyəsində müəyyən olunub.
Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi ilə informasiya cəmiyyətinin inkişafı, internet seqmentinin inkişafı, "rəqəmsal bərabərsizliy"in qurulması, "elektron hökumət" qərarlarının tətbiqi, elektron rəqəmsal imzanın tətbiqi və s. üçün şəraitin yaradılması gözlənilir.
Proqramın maliyyələşdirilməsi dövlət büdcəsi, daxili və xarici investisiyalar, kreditlər, beynəlxalq və xarici təşkilatların mükafat və texniki-maliyyə yardımları, həmçinin, qanunvericiliyə zidd olmayan digər mənbə vəsaitləri hesabına həyata keçiriləcək.
Rabitə Nazirliyinin hesablamalarına görə, elektron rəqəmsal imzaların açarlarının verilməsi mərkəzinin yaradılması üçün orta hesabla üç milyon dollara yaxın məbləğ lazımdır. Azərbaycanda rəqəmsal imzaların verilməsi üzrə üç mərkəzin fəaliyyəti planlaşdırılır, onlardan ikisi dövlət və özəl sektorların xidmətini həyata keçirəcək, biri isə baş mərkəz olacaq.
Elektron rəqəmsal imzanın tətbiqi və verilməsində məsuliyyətli olan Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi cari ilin sonuna qədər onların verilməsini planlaşdırır. Nazirlik tərəfindən beynəlxalq normalara əsasən ödənişli əsaslarla həyata keçiriləcək elektron rəqəmsal imzaların verilməsi proseduru və mexanizmlərinin işlənib hazırlanması üzrə işlər aparılır.
Bu günə elektron rəqəmsal imzaların açar qeydiyyatı üzrə baş sertifikatlaşdırılmış mərkəzin yaradılması ilə bağlı işlər başa çatıb və mərkəzin işinin yoxlanılması üzrə kompleks tədbirlər görülür. Sınaq prosesi zamanı aşkar olunan nöqsanlar operativ şəkildə aradan qaldırılır.
Sınaq işləri həm aparat, həm də proqram təminatı və təhlükəsizlik sistemi planında həyata keçirilir. Sertifikasiyalaşdırılmış mərkəzin əməkdaşları üçün təlimlər təşkil olunub.
Elektron imzanın mexanizmi məlumatın dəyişməzliyi və sənədin müəllifliyini təsdiq etməyə xidmət etdiyi üçün onun qorunmasına xüsusi diqqət ayrılır. Mərkəzin mütəxəssisləri rəqəmsal imzanın etibarlı şəkildə müdafiəsi üçün maksimum səylər göstərirlər.
Sertifikatda şübhəli hallar aşkar olunarsa və bu səbəbdən istifadəçi ziyan görərsə, praktiki olaraq elektron rəqəmsal imzanın açar sertifikatını verən təşkilat buna görə məsuliyyət daşıyır.
Elektron rəqəmsal imza xüsusi proqram təminatı vasitəsilə əsas sənədin dəyişdirilməsi hesabına alınmış simvolların ardıcıllığını özündə əks etdirir. Göndəriş zamanı rəqəmsal imza əsas sənədə əlavə olunur və nəticədə sənəddə olan məlumatın müəllifliyi və dəyişməzliyi öz təsdiqini tapır. Əsas sənədə edilən istənilən dəyişiklik nəticəsində elektron imza qeyri-real olur.
Rəqəmsal imzanın alınması təşkilatın internet vasitəsilə mübadilə etdiyi müəlliflik və sənədlərin saxlanmasında əmin olmağa imkan verir. Elektron imzanı saxtalaşdırmaq mümkün deyil. Rəqəmsal imza ilə yazılmış sənədlə əl ilə yazılmış sənəd eynimənalılığı ilə tanınır.
Elektron rəqəmsal imza iqtisadi əhəmiyyətli sənədləşmənin mübadiləsi və silinmiş rejimdə əməliyyatın tamamlanması üçün müasir vasitə hesab olunur. Elektron imzanın tətbiqi ilə Azərbaycan müəssisələri və təşkilatları üçün beynəlxalq bazara çıxış, minimum xərclərlə malların alış və satışının həyata keçirilməsi, bürokrat əngəllərdən azad olmaq imkanları yaranır.
Bu gün elektron rəqəmsal imza Azərbaycan İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında elektron kargüzarlıqda daxili korporativ səviyyədə tətbiq olunub. Daha üç nazirlik elektron sənəd mübadiləsi sistemi, xüsusən də elektron rəqəmsal imzanı tətbiq etmək istədiklərini bildiriblər.