Trend -un Yaxın Şərq redaksiyasının icmalçısı Ülviyyə Sadıxova
Son bir il ərzində baş verməsi üçün zəmin yaradılan üçüncü Fələstin intifadası yaxın aylarda baş tuta bilər və ola bilsin ki, İsrailin yeni xarici işlər naziri Aviqdor Libermanın da bunda rolu olsun.
Xarici Siyasət İdarəsinin rəhbəri postunu tutduğu birinci gündən etibarən Liberman Fələstin Administrasiyasının başçısı Mahmud Abbasın elə də çox olmayan uğurlarından sayılan Annapolis razılaşmasını şübhə altına aldı.
Liberman beynəlxalq vasitəçilərə və Ərəb ölkələrinə aydın şəkildə bildirdi ki, İsrail müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılmasında fələstinlilərlə əməkdaşlıq etməyəcək və onlara heç bir güzəştə getməyəcək.
İfrat sol yönlü "İsrail Bizim Evimizdir" partiyasının rəhbərinin bu sözləri Benyamin Netanyahunun yeni hökumətində kifayət qədər təsirə malikdir və ərəb liderlərinin sərt tənqidi ilə qarşılanıb.
Ərəblər də hücuma keçməyi qərara alıblar. Qətər sammitində iştirak edərkən ərəb liderləri açıq şəkildə bildiriblər ki, siyasi kurslarında olan fərqlərdən asılı olmayaraq onların Netanyahu hakimiyyətinin "nazıyla oynamaq" fikirləri yoxdur. İlk dəfə idi ki, ərəb dövlətləri daxili fikir ayrılıqlarını bir kənara qoyaraq fələstin probleminin hər hansı vasitə ilə olursa olsun, tez bir vaxtda həll edilməsinin vacibliyini bildirdilər.
Ərəblərin belə cəsarətli addımına səbəb Qəzza zolağında İsraillə HƏMAS arasında baş verən sonuncu müharibə oldu. Fələstin hərəkatı onların əleyhinə köklənmiş İsrail və Ərəb ölkələrinə sübut etdi ki, "kiçik" bir təşkilat İsrail üçün Ərəb dövlətlərinin diplomatiyasından daha təhlükəlidir.
Yaxın Şərqdə vəziyyət xeyli gərginləşib. Sülh prosesinin yubadılması İranın silahlandırdığı və maliyyələşdirdiyi radikal qruplaşmaların fəaliyyətini gücləndirir.
İran körfəzində yerləşən Ərəb ölkələri və Misir İranın regiona və HƏMAS-a təsirini sıfır həddinə endirməkdə israrlıdır. HƏMAS-ın siyasətini mülayimləşdirmək qərbmeyilli Ərəb ölkələri üçün prioritet olaraq qalır.
Lakin yəhudi siyasətinin radikallaşdığı bir dövrdə HƏMAS-ın tam olaraq tərksilah olunması İsrailin işğal olunmuş ərazilərdə təsirini artıracaq və onsuz da zəif olan sülh danışıqlarında ərəb diplomatiyasının daha da zəifləməsinə səbəb olacaq. Hazırda ərəb ölkələri FƏTH və İsrailin sülh danışıqlarında iştirakını qəbul etmədiyi HƏMAS arasında baş tutan dialoqa ümidlidirlər. Fələstin milli hökuməti yaradılarsa FƏTH hakimiyyəti yaxşıca təlim keçmiş HƏMAS ordusuna malik olacaq.
Hazırda HƏMAS İsrailin sülh danışıqlarından imtina etməsindən asılı olaraq gözləmə mövqeyindədir. Çünki istənilən radikal bəyanatdan İsrail Qəzzada yeni müharibə başlamaq üçün istifadə edə bilər. İsrailin sülhdən daha çox müharibəyə hazırlaşdığına Libermanın Knessetdə səsləndirdiyi "İsrail sülhü hərbi yolla əldə etməlidir" sözləri bariz nümunədir.
Bu səbəbdən ərəb dünyası görür və başa düşür ki, sülh danışıqlarından imtina rahat şəkildə yeni hərbi əməliyyatlarla nəticələnə bilər. Bəhanəni isə Təl-Əviv ərazilərinin islamçılardan müdafiəsi adıyla hər zaman tapa bilər.
Baxmayaraq ki, HƏMAS Netanyahu hökuməti ilə bağlı sərt bəyanatlar verməyib, hərəkat liderləri fələstinliləri üçüncü intifadaya (İsrailə qarşı silahlı mübarizə) səsləyirlər. Fələstin milli hökuməti yaradıldıqdan sonra əhali içində az dəstəyi olan FƏTH-in intifad çağırışlarında HƏMAS-a qoşulacağı istisna edilmir. Bu addım 2012-cu ilin yanvar ayında keçiriləcək prezident seçkiləri öncəsi Mahmud Abbas üçün hakimiyyətini möhkəmləndirmək yolunda yaxşı vasitə ola bilər.
Fələstin xalqında hələ ki, alternativ namizəd yoxdu. Ötən iki intifad fələstinlilər üçün səmərəli olub. 1986-1993-cü illərdə birinci inqilab zamanı Osloda sülh müqaviləsi imzalanır və İsrail ilk dəfə olaraq Fələstin dövlətinin yaradılmasına razılıq verir. İkinci inqilab (2000-2004) nəticəsində isə qurulacaq Fələstin dövlətinin sərhədlərini bildirən "Yol xəritəsi" hazırlanır. İkinci intifad heç də İsrail üçün yaxşı nəticələnmir. Birinci intifad HƏMAS və İslam Cihadı kimi radikal qruplaşmaların meydana gəlməsinə səbəb olursa, ikinci intifad zamanı HƏMAS regionda hərbi və siyasi təsirini gücləndirir.
Bu səbəbdən İsrailin sülh prosesində bütün körpüləri yandıracağı inandırıcı deyil. Nəticədə Fələstində inqilabla yanaşı, İsrail, ABŞ və Avropa İtifaqı ilə münasibətlərini təhlükə altına alır.
Avropa onsuz da İsrailin Fələstin və Ərəb ölkələri ilə danışıqlardan imtina etməsindən narahatdır. Aİ-nin xarici siyasət üzrə Ali komissarı Havyer Solana İsraili münasibətlərə yenildən baxılacağı ilə hədələdi. Belə hal baş verərsə, İsrail iqtisadiyyatı ciddi zərbə almış olar. Avropa ilə İsrail arasındakı mal dövriyyəsi İsrailin ümumi mal dövriyyəsinin 30 faizini təşkil edir.
Bu səbəbdən də Netanyahu hökuməti yeni intifada ilə üz-üzə qalmaq istəmirsə, indidən radikal mövqedən çəkilməli və fələstinlilərin dövlət qurmaq hüququnu tanımalıdır.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]