Azərbaycan, Bakı, 16 dekabr / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva/ Azərbaycanın Avropa İnsan Haqları Məhkəməsindəki hakimi Xanlar Hacıyevin Trend - a müsahibəsi
- Mətbuata müsahibənizdə bildirmisiz ki, Azərbaycandan Avropa Məhkəməsinə 1000 - ə yaxın şikayət daxil olub. Bu şikayətlər araşdırılır, məhkəmələrin yol verdiyi səhvlər analiz olunur. Azərbaycan məhkəmələri daha çox hansı səhvlərə və nöqsanlara yol verir?
- Azərbaycandan İnsan Haqları üzrə Avropa Məhkəməsinə göndərilən şikayətləri analiz edəndə görürük ki, milli məhkəmələr nəinki Əsas İnsan Hüquq və Azadlıqları haqqında Avropa Konvensiyasının, hətta milli qanunvericiliyin müddəalarını pozurlar. Bu işlərlə bağlı qərar çıxaran hakimlər qanunları tətbiq edərkən qanunvericiliyə əməl etmirlər. Belə pozuntular isə, Konvensiyanın müddəalarının pozuntusunu doğurur. Ən çox yol verilən pozuntular Konvensiyanın 6 - cı maddəsinin (ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun) tələblərinə riayət edilməməsi, məhkəmə qərarlarının icra olunmaması, qeydiyyatdan əsassız imtina və s.-lə bağlıdır. Bu işləri araşdırarkən məndə belə bir fikir yaranır ki, hakim qanunu tətbiq edəndə o qədər də müstəqil olmayıb. Hakim müstəqil olsaydı, qanunu o şəkildə tətbiq edə bilməzdi. Müstəqil şəkildə belə qərar qəbul edibsə, bu, çox pis haldır. Deməli, hakim qanunu bilmir. Bizdə üçpilləli məhkəmə sistemi var. Avropa Məhkəməsinə göndərilən şikayətlər ölkədaxili məhkəmə instansiyalarından keçir. Bir instansiyada buraxılan səhvi digər instansiyalar aradan qaldırmalı idi. Məhkəmələr Azərbaycan qanunvericiliyini düzgün tətbiq etsəydi, belə problemlər yaranmazdı.
- Azərbaycanda bəzi vətəndaşlar məhkəmələrin fəaliyyətindən narazıdır. Məhkəmələri qərəzli, qeyri -obyektiv qərar qəbul etməkdə, müstəqil olmamaqda ittiham edirlər. Sizcə, qeyd olunan hallar bizim məhkəmələrimiz üçün xarakterikdirmi?
- Avropa Məhkəməsində Azərbaycanla bağlı işlərə baxanda, onların əsasən siyasi mübahisə xarakterli olmadığını görürük. Demək olmaz ki, hər baxılan işə hakimiyyətin müdaxiləsi olub.
- Söhbət tək siyasi iradədən getmir. Məmurların məhkəməyə təsiri hiss olunurmu?
- Ola bilər, bu təsirləri istisna etmirəm. Milli qanunvericiliyi düzgün tətbiq etməyən, səhvlərə yol verən hakimlərə, ola bilsin ki, hansısa təsir olub. Məgər dövlət bu şəkildə müdaxilədə maraqlıdırmı? Məncə, yox. Hakim fikirləşməlidir ki, Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyası Azərbaycan üzrə bərqərar olubsa, vətəndaşlar bu instansiyaya üz tuta bilərlər. Hakimlər çalışmalıdırlar ki, Azərbaycanda hər bir vətəndaş qanuni vasitələrlə öz hüquqlarını müdafiə edə bilsin. Avropa Məhkəməsi öz işini subsiduiar prinsip əsasında qurur; Konvensiyanın tətbiqində milli məhkəmələr və Avropa Məhkəməsi eyni məsuliyyət daşıyır. Yerli məhkəmələr, ilk növbədə, bu hüquqları müdafiə etməlidir. Hakimlər öz işlərinə daha məsuliyyətli yanaşmalıdır. Sən hakimsənsə, bu vəzifəyə könüllü getmisənsə, hər bir şəraitdə təsirə, təzyiqə hazır olmalısan. Qanun səni o təsirlərdən qoruyur və sənə azad olmaq səlahiyyəti verir. Müstəqil olmaq insanın özündən asılıdır. İnsan müstəqil deyilsə, onun müstəqilliyini heç bir Qanun təmin edə bilməz.
- Sizcə, Azərbaycanda hakimlərin müstəqilliyinə nə mane olur?
-. Hakim olmaq üçün çox çətin prosedur keçmək tələb olunur. Dövlət hakimliyə namizədlərin peşəkarlığını artırmaq üçün xüsusi kurslar təşkil edir, bu işlər üçün büdcədən pul ayrılır. Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil olmasında dövlət maraqlıdır. Deyək ki, hakim hansısa məmurdan asılı olub, qərar çıxarır. Amma başa düşməlidir ki, onun yanlış, ədalətsiz qərarı vətəndaşları dövlətə qarşı yönəldir. İnsan cəmiyyətdə ədaləti bərpa etməyə yer tapmayanda dövlətdən narazı olur. Deməli, sən hakim kimi bu səlahiyyəti həyata keçirərkən vətəndaşı dövlətdən razı salmalısan və onu inandırmalısan ki, ədalət var. Hakim Qanuna əsasən deyil, kimlərinsə tapşırığına görə qərar qəbul edərsə, vətəndaşları dövlətdən narazı salacaq.
- Deməli, Azərbaycanda ədalətli məhkəmə qərarının qəbul olunmasına korrupsiya, hakimiyyət asılılığından daha cox, qeyri - peşəkarlıq, hakimlərin müstəqil olmaması mane olur?
- Mənə elə gəlir ki, hakim özünü hakimiyyətin müstəqil qolunun nümayəndəsi kimi hiss etməli və buna uyğun davranmalıdır. Son illər Azərbaycanda ədalətli, müstəqil məhkəmə sisteminin formalaşması üçün xeyli iş görülüb. Azərbaycanda qanunvericilik Avropa standartlarına uyğunlaşdırılıb, yeni hakimlər təyin olunub, yeni məhkəmələr yaradılıb. Ədliyyə Nazirliyi hakimliyə namizədlər və bu işə yeni başlayan hakimlər üçün kurslar təşkil edib. Qanun pozuntusuna bilərəkdən yol verən hakimlər Məhkəmə - Hüquq Şurası tərəfindən cəzalandırılr. Məhkəmə hakimiyyətindən narazılıqların səbəblərini axtarıb tapmaq, bunu müzakirə etmək lazımdır. Hakim, hər şeydən əvvəl, öz üzərlərində çalışmalıdır. Məhkəmə hakimiyyətinin təmsilçiləri müstəqilliklərini daha da gücləndirmək və təmin etmək üçün hansı addımlar atmaq, hansı islahatlar aparmaq lazım olduğunu müzakirə etməlidirlər. Biz açıq cəmiyyətdə yaşayırıq. Bəlkə də bir forum təşkil edilməli, ya da qanunvericiliyin müddəalarına yenidən baxılmalı, Çatışmazlıq və nöqsan və çatışmazlıqlar müzakirə olunmalıdır. Biz iqtisadi inkişafa çalışırıq. Hüququn aliliyini həyatın bütün sahələrində təmin etməsək, iqtisadi inkişafımız o qədər də prespektivli olmayacaq. Dövlətin əsas məqsədi qanunun aliliyini, bütün vətəndaşlarının qanun qarşısında bərabərliyini təmin etməkdir. Konvensiya qanunun aliliyi qorunan, demokratik prinsiplərə əməl olunan zaman işləyir. Ədalət mühakiməsi hər bir dövlətdə vacibdir. Insan ac da, susuz da yaşaya bilər, amma ədalət olmayan cəmiyyətdə yaşamaq çox çətindir.
- Belə fikir formalaşıb ki, cəzasızlıq hakimlərin özbaşınalığına rəvac verir. Siz necə düşünürsüz?
-Mən istəyirəm ki, təmsil etdiyim dövlət hüquqi cəhətdən inkişaf etmiş dövlət olsun. Avropa Məhkəməsinə göndərilən şikayətlərin sayı artırsa və həmin işlərdə bu dövlətdə ədalətlə bağlı problem olduğu təzahür edirsə, bu, mənə bir azərbaycanlı kimi mənəvi cəhətdən təsir edir. Pozuntudan-pozuntuya fərq var. Bir var məhkəmə pozuntusu, bir də var özbaşınalıq.
Mən hansısa fikir söyləyəndə, hörmət etdiyim bəzi şəxslər inciyirlər. İstəyirəm ki, təmsil etdiyim dövlətdə ədalətin bərqərar olması ilə bağlı problem olmasın. Ona görə də, burada inciklik olmamalıdır. Hec zaman kiminsə, o cümlədən hakimin, cinayət təqibinə məruz qalmasının tərəfdarı olmamışam. Korrupsiya başqa sahələrdə də var. Amma mübarizəyə hakimdən başlanılması fikri ilə razı deyiləm və hesab etmirəm ki, bunun güclü təsiri olsun. Mənə elə gəlir ki, çıxış yolunu başqa tədbirlərdə axtarmalıyıq. Hakimin hüquqi mədəniyyəti, savadı və müstəqilliyi üçün nələr etmək lazım olduğunu müzakirə edib, tədbirlər görmək lazımdır. Cəmiyyətdə məhkəmə hakimiyyəti ilə bağlı narazılıqlar varsa, Məhkəmə - Hüquq Şurası bu problemi geniş auditoriyada müzakirə etməli və problemdən çıxış yolu tapmalıdır. Hakimlərlə danışanda onlar da hansısa problemdən gileylənir, lakin onun mətbuata çıxarılmasından ehtiyat edirlər. Onlar istəyir ki, bu narazılığı mənim dilimlə cəmiyyətə çatdırsınlar. Mən istəyirəm ki, onlar özləri bir araya gəlib bu problemləri açıq müzakirə etsinlər. Başqası fikirləşməsin ki, mən kiminsə işinə müdaxilə etmək istəyirəm. Hüquqi sistemi elə qurmaq lazımdır ki, hakim öz yerini, məsuliyyətini hiss etsin. Prezident çıxışlarında dəfələrlə deyib ki, Azərbaycanda hüquqi islahatlar davam edir. Mən də dövlət başçısının bu fikri ilə razıyam. Müstəqilliyini yeni qazanmış gənc dövlət kimi, hüquqi islahatları davam etdirməli və həmin çərçivədə problemlərə yenidən baxıb, həll etməliyik. Ədalət mühakiməsi ilə bağlı yaranmış problemlər tək bizim dövlətdə yaranmayıb. Bütün dövlətlər, eləcə də inkişaf etmiş dövlətlər istəyirlər ki, öz hüquq sistemini daha da gücləndirsinlər.
- Qəbul etdiyi qərarın Avropa Məhkəməsində ləğv olunması həmin hakim barəsində intizam tədbirlərinin tətbiqinə əsas ola bilərmi?
-Xeyr. Hesab edirəm ki, səhvləri doğuran səbəbləri və vəziyyətin arxasında nələrin durduğunu öyrənməliyik. Qanunu düzgün tətbiqi onun düzgün şərh edilməsi məharətindən asılıdır. Qanunu düzgün şərh etmək üçün hüquqi savad, müstəqil və azad olmaq tələb olunur. Bu iki amil yoxdursa, hakim kimi çalışmaq çətin olacaq. Qərəzsizlik və müstəqillik hakim üçün əsas amildir. Qərəzsiz, müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin yaranması üçün Azərbaycanda hüquqi islahatlar sahəsində xeyli işlər görülüb. Görülən işəri danmaq və görməmək vicdansızlıq olardı.
- Problemlərdən biri də vəkillik, hüquqi müdafiə ilə bağlıdır. Beynəlxalq təşkilatlar bu sahədə islahatların zəruriliyini vurğulayırlar. Vəkillik institutunun monopoliyada olmasından, peşəkar hüquqşünaslara vəkilliklə məşğul olmağa qərəzli şəkildə icazə verilməməsindən narazılıqlar var...
- Bunun həlli cox asandır və özləri çox yaxşı bilir. Vəkillik azad bir peşədir və hüquqşünaslara şərait yaradılmalıdır ki, öz peşələri ilə məşğul olsunlar. Rəssamın əlindən rəngi alsaq, o necə şəkil çəkəcək?. Vəkil də elə. Məhdudiyyətlər də ağlabatan olmalıdır. Ağlabatan olmayan məhdudiyyətlər məhkəmə proseslərini mənasız edir. Çəkişmə prinsipi, tərəflərin bərabərlik prinsipi pozulur.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı:[email protected]