Bakı. Trend:
Son illərdə tikinti sahəsində baş verən sürətli dəyişikliklər, yeni texnologiyaların tətbiqi, qlobal ekoloji çağırışlar və effektivliyin artırılması tələbləri sektoru köklü şəkildə transformasiya edir. Rəqəmsallaşma, dayanıqlı tikinti və “ağıllı şəhər” konsepsiyası kimi yeniliklər həm dünyada, həm də Azərbaycanda inkişafın əsas istiqamətləri kimi ön plana çıxır. Bu çərçivədə, xüsusilə Azərbaycanın regionlarda davamlı inkişaf və enerji səmərəliliyi üzrə atdığı addımlar diqqət çəkir. Eyni zamanda, mədəni irsin qorunması və seysmik təhlükəsizliyin təmin olunması kimi məsələlər də prioritet kimi qalmaqdadır.
Dünyada tikinti sahəsinin gələcəyini formalaşdıran əsas meyllər
Layihələndirmə üzrə mütəxəssis Tofiq Kərimlinin sözlərinə görə, dünya üzrə tikinti sahəsi bu gün dərin transformasiyalardan keçir və bu sahənin inkişafına eyni zamanda bir neçə amil təsir göstərir. Onların arasında o, texnologiyaların sürətli inkişafını, qlobal ekoloji çağırışları və tikinti proseslərinin effektivliyinin artırılmasına olan artan ehtiyacı, həmçinin müasir tələblərə ciddi riayət edilməsini vurğulayır.
Onun sözlərinə görə, xüsusilə rəqəmsallaşmaya diqqət artır. Binanın məlumat modelləşdirilməsi (BIM), dronların istifadəsi və 3D skanlaşdırma kimi texnologiyaların tətbiqi layihələndirmə və tikinti idarəçiliyi proseslərini əhəmiyyətli dərəcədə optimallaşdırır. Ekspert qeyd edir ki, Şimal Avropa ölkələrində BIM artıq iri infrastruktur layihələrində standart halını alıb, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində isə dronlar tikinti sahələrinin real vaxt rejimində operativ monitorinqi üçün fəal şəkildə istifadə olunur.
Ekspertin fikrincə, ikinci mühüm meyl dayanıqlı tikintidir. Dünyanın müxtəlif yerlərində ekoloji təmiz materiallara, enerjiyə qənaət edən texnologiyalara və binaların karbon izinin azaldılmasına maraq artır. ABŞ və Avropanın böyük şəhərlərində beynəlxalq ekoloji sertifikatlaşdırma standartları — LEED və BREEAM-ə uyğun layihələr daha geniş yayılır. Eyni zamanda, avtomatlaşdırılmış enerji istehlakı və mikroiqlim idarəetməsi sistemləri ilə təchiz edilmiş "ağıllı" binalar tikilir ki, bu da istismar xərclərinin xeyli azalmasına gətirib çıxarır.
Ekspertin fikrincə, analoji meyllər Azərbaycanda da sürətlə yayılır. O, enerjiyə qənaət edən həllərə və müasir memarlıq yanaşmalarına əsaslanan layihələri nümunə göstərir, xüsusən enerjiyə qənaət edən fasad sistemləri, müasir havalandırma, kondisioner və işıqlandırma sistemlərinin tətbiq olunduğu yeni yaşayış və kommersiya komplekslərini vurğulayır. Ekspert həmçinin şəhər infrastrukturunun yenilənməsi və modernləşdirilməsi üzrə genişmiqyaslı proqramlar çərçivəsində "yaşıl" memarlığın inkişafını vacib addım hesab edir.
Bundan əlavə, Tofiq Kərimli modulyar və sənaye üsulu ilə tikintinin inkişafına diqqət çəkir. O, xüsusilə Çin kimi bir sıra Asiya ölkələrində bu yanaşmanın bir neçə həftə ərzində çoxmərtəbəli binaların inşasına imkan yaratdığını qeyd edir. Ekspertin dəyərləndirməsinə görə, belə texnologiyaların bölgədə, o cümlədən Azərbaycanda tətbiqi yeni məhəllələrin sürətli inşaası və bərpa işlərinin həyata keçirilməsi ehtiyacı şəraitində xüsusilə aktualdır.
Azərbaycanda dayanıqlı tikintinin səviyyəsi: real nailiyyətlər və planlar
Azərbaycanda dayanıqlı tikinti barədə danışan ekspert Tofiq Kərimli bildirir ki, ölkə bu istiqamətdə ardıcıl irəliləyir və dövlət səviyyəsində fəal iş aparılır. O, Dövlət Şəhərsalma və Memarlıq Komitəsinin Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFC) ilə əməkdaşlığına xüsusi diqqət çəkir. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində “yaşıl tikinti üzrə yol xəritəsi” hazırlanır ki, bu sənəd beynəlxalq təcrübə və standartların milli sektora inteqrasiyası üçün vacib alət olacaq.
Ekspertin sözlərinə görə, xüsusilə Qarabağ regionu diqqətə layiqdir, burada bütün yeni binalar müasir enerji səmərəliliyi standartlarına uyğun şəkildə inşa olunur. Bu region ölkədə ilk dəfə olaraq “net zero” — yəni sıfır karbon emissiyası zonası elan edilib. Burada 2030-cu ilə qədər bərpa olunan enerji payını 30%-ə çatdırmaq kimi ambisiyalı məqsəd qoyulub.
Tofiq bəy, həmçinin, beynəlxalq enerji şirkətləri ilə həyata keçirilən böyük birgə layihələrdən nümunələr gətirir. Onun sözlərinə görə, BP ilə əməkdaşlıq çərçivəsində 240 MVt gücündə günəş elektrik stansiyasının tikintisi planlaşdırılır; layihənin investisiya həcmi 200 milyon ABŞ dolları təşkil edir və 2027-ci ildə istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur. O, belə təşəbbüslərin ACWA Power və Masdar kimi digər qlobal şirkətlərlərlə də reallaşdırıldığını vurğulayır. Ekspert bu layihələri enerji sektorunun diversifikasiyası və karbon izinin azaldılması istiqamətində mühüm addım hesab edir.
Dayanıqlı tikintinin qlobal çağırışları və imkanları
Ekspert vurğulayır ki, dayanıqlı tikinti bu gün sadəcə moda trendi deyil, obyektiv zərurətdir. O, “yaşıl” texnologiyaların əsas üstünlükləri arasında binaların enerji sərfiyyatının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını və nəticədə CO₂ emissiyalarının minimuma endirilməsini qeyd edir ki, bu da tikinti və binaların istismarı ilə bağlı karbon emissiyalarının böyük miqyasını nəzərə aldıqda xüsusilə vacibdir.
Tofiq Kərimlinin sözlərinə görə, belə layihələrin iqtisadi səmərəliliyi aydındır: ilkin investisiyalar daha yüksək olsa da, dayanıqlı tikinti qızdırma, soyutma, işıqlandırma və texniki xidmət üzrə xərclərin azalması hesabına özünü tezliklə doğruldur. Bu təcrübə artıq Avropa, ABŞ və Çin kimi ölkələrdə təsdiqlənib, həmin ölkələrdə rayonlar dayanıqlı urbanizm prinsipləri əsasında inşa olunur.
Ekspert həmçinin binaların istifadəçiləri üçün komfortun artırılmasını vacib üstünlük hesab edir — hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, düzgün təbii və süni işıqlandırma, səs-küyün azaldılması, bunların hamısı insanların sağlamlığına və məhsuldarlığına müsbət təsir göstərir.
Azərbaycanın "ağıllı şəhər" konsepsiyasının reallaşdırılmasına və layihələndirmə sahəsinin rəqəmsal transformasiyasına hazırlığı
Tofiq Kərimli qeyd edir ki, Azərbaycan rəqəmsal transformasiya istiqamətində, o cümlədən memarlıq və mühəndis layihələndirmə sahəsində ardıcıl şəkildə irəliləyir. Onun fikrincə, “ağıllı şəhər” prinsiplərinin tam şəkildə həyata keçirilməsi üçün kompleks şərtlər (qanunvericilik bazasından tutmuş inkişaf etmiş rəqəmsal infrastruktur və mütəxəssis hazırlığınadək) tələb olunur Bu istiqamətdə artıq müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur.
Ekspert, enerji idarəetməsi, təhlükəsizlik və nəqliyyat sahələrində rəqəmsal həllərin ilkin mərhələdən tətbiq olunduğu yeni yaşayış məhəllələrinin nümunələrini göstərir və xüsusilə Qarabağ bölgəsinin inkişafını “smart city” konsepsiyasının layihələndirmə mərhələsində tətbiq olunmasının bariz nümunəsi kimi qeyd edir.
O, həmçinin bulud texnologiyalarının və şəhər mühitinin intellektual idarəetmə sistemlərinin inkişafına yönəlmiş dövlətin strateji qərarlarını da vurğulayır. Çətinliklərin hələ də mövcud olduğunu desə də, ekspert qeyd edir ki, artıq dövlətdən, biznesdən və müasir rəqəmsal alətləri tətbiq etməyə hazır olan gənc memar və mühəndislər nəslindən gələn davamlı bir rəqəmsal dəyişiklik tələbi formalaşıb.
Mühəndislik layihələndirməsi və tikinti texnologiyaları sahəsində kadr çatışmazlığı
Tofik Kərimlinin sözlərinə görə, Azərbaycanda kadr çatışmazlığı müşahidə olunur və bu problem sahənin rəqəmsallaşmaya və müasir standartlara keçidi fonunda daha da kəskinləşir. Yeni texnologiyalar və enerji səmərəli sistemlər üzrə təcrübəyə malik ixtisaslaşmış mütəxəssislərin sayı hələ də kifayət qədər deyil.
Ekspert ölkədə güclü mühəndislik məktəbinin və paytaxtda istedadlı mütəxəssislərin olduğunu vurğulasa da, hazırlıq sisteminin əmək bazarının sürətlə dəyişən tələblərinə hər zaman uyğunlaşa bilmədiyinə diqqət çəkir.
Tofik Kərimli bu vəziyyəti həm çağırış, həm də məsuliyyət götürməyə və sürətlə öyrənməyə hazır olan gənc mütəxəssislər üçün fürsət kimi qiymətləndirir. Onun fikrincə, BIM modelləşdirmə, dayanıqlı layihələndirmə, tikinti proseslərinin rəqəmsal idarəetmə sistemləri, enerji qənaətli texnologiyalar və “ağıllı” infrastruktur sahəsində çalışan mütəxəssislərə tələbat artır.
Ekspert qeyd edir ki, artıq bir çox şirkətlər kadr hazırlığına investisiya qoyur, təlimlər keçirir və beynəlxalq təhsil proqramlarını tətbiq edir. O, həmçinin universitetlərin tədris planlarının yenidən nəzərdən keçirildiyini və biznes sektoru ilə əməkdaşlığının artdığını vurğulayır.
Memarların, mühəndislərin və inşaat mütəxəssislərinin hazırlanması sisteminin təkmilləşdirilməsi
Tofik Kərimli hesab edir ki, mütəxəssis hazırlığının yaxşılaşdırılmasının açarı — təhsil sisteminin bazarın real tələbləri ilə daha sıx əlaqədə olmasıdır. Onun fikrincə, bu istiqamətdəki əsas addımlardan biri biznes strukturlarının və peşəkar birliklərin tədris prosesinə aktiv cəlb olunmasıdır. Bu, birgə layihələr, təcrübə proqramları, praktik mütəxəssislərin dərslərdə iştirakı və real situasiyalar üzərində işləməklə həyata keçirilə bilər.
Ekspert qeyd edir ki, Azərbaycanda bu istiqamətdə artıq müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur — universitetlər müasir kurslar təklif edir, ingilisdilli proqramlar yaranır, beynəlxalq tərəfdaşlıqlar və rəqəmsal laboratoriyalar inkişaf etdirilir. O, bu cür təşəbbüslərin dövlət və özəl sektor tərəfindən dəstəklənməsinin vacibliyini xüsusi olaraq vurğulayır.
Seysmik aktivliyə davamlı binaların inşasına müasir yanaşmalar
Tofiq Kərimlinin fikrincə, Azərbaycan kimi yüksək seysmik aktivliyə malik regionlarda binaların davamlılığı məsələsi prioritet olaraq qalır. O, müasir rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi ilə aparılan mühəndis hesablamalarının əhəmiyyətini vurğulayır. Bu yanaşma müxtəlif seysmik yüklənmələr zamanı konstruktiv elementlərin davranışını dəqiq modelləşdirməyə və daha layihələndirmə mərhələsində optimal həllər seçməyə imkan verir.
Ekspert qeyd edir ki, seysmik aktivliyə qarşı davamlılıq tələbləri artıq uzun müddətdir ki, yerli normativ hüquqi sənədlərdə təsbit olunub və bütün layihələrdə nəzərə alınır. Bununla yanaşı, texnologiyaların inkişafı layihəçilərə binaların davamlılığını artırmaq üçün daha yaradıcı və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış yanaşmalardan istifadə etməyə imkan verir. Beləliklə, müasir metodlar seysmik aktiv zonalarda obyektlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün normativ bazanı, rəqəmsal texnologiyaları və mühəndislik innovasiyalarını birləşdirir.
Son 10 ildə memarlıq layihələndirməsində prioritetlərin dəyişməsi
Tofiq Kərimlinin fikrincə, son 10 il ərzində memarlıq təkcə texniki tərəqqi ilə deyil, həm də cəmiyyətin tələblərinin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq ciddi transformasiyalardan keçmişdir.
O, insanmərkəzli yanaşmaya keçidi qeyd edir — burada sakinlərin rahatlığı və gündəlik ehtiyacları ön plana çıxır. Bu, həm yaşayış məhəllələrinə, həm də ictimai məkanlara aiddir və piyada əlçatanlığına, yaşıllıq zonalarına, mikroiqlimə, səssizliyə və sosial yönümlülüyə xüsusi diqqət yetirilir.
Ekspert həmçinin dayanıqlılıq və enerjiyə qənaət məsələlərinin önə çıxmasını vurğulayır — memarlar və sifarişçilər getdikcə daha çox binaların ekoloji xüsusiyyətlərini, onların təbiətlə qarşılıqlı əlaqəsini və infrastrukturla təsirini qiymətləndirirlər. Bu gün onun fikrincə, insanın, şəhərin və iqlimin maraqlarına uyğun olaraq memarlığın səmərəliliyi, adaptivliyi və funksionallığı daha vacibdir.
Müasir şəhərsalma şəraitində Azərbaycanda mədəni memarlıq irsinin qorunması
Tofiq Kərimlinin fikrincə, mədəni irsin qorunması ölkə memarlığında ən çətin və məsuliyyətli vəzifələrdən biridir. Azərbaycan çox zəngin bir irsə malikdir və eyni zamanda, yeni tələbləri olan müasir şəhər inkişaf edir.
O, bu prosesləri bir-birinə qarşı qoymamaq, əksinə onları harmonik şəkildə birləşdirmək zərurətini vurğulayır — bu, ilk növbədə tarixi kontekstə hörmətdən başlanmalıdır. Müasir memarlıq irsi tamamlamalı, vurğulamalı və heç bir halda onunla rəqabət aparmamalıdır.
Ekspert qeyd edir ki, abidələrin qorunması ilə bağlı qanunvericilik və ekspertiza mexanizmləri mövcuddur, lakin bu sahədə peşəkar ekspertizanı və sistemli yanaşmanı inkişaf etdirmək tələb olunur. Bakı, Şəki və Qarabağda həyata keçirilən layihələri uğurlu nümunələr kimi göstərir — burada bərpa, infrastrukturun inkişafı və mədəni kimliyin qorunması bir arada həyata keçirilir.
Ümumilikdə, ekspert harmonik memarlıq mühitinin yaradılmasının yalnız köhnə ilə yeninin dialoqu vasitəsilə — memarların, tədqiqatçıların, hakimiyyət orqanlarının və sakinlərin birgə iştirakı ilə mümkün olduğunu vurğulayır.