Bakı. Trend:
Mama-ginekoloq Kəmalə Əfəndiyeva Nazirliyin rəsmi saytına müsahibə verib.
Trend həmin müsahibəni təqdim edir:
- Kəmalə xanım, niyə qız uşaqlarında sağlamlıq vərdişləri erkən yaşlardan formalaşdırılmalıdır?
- Qız uşaqlarının sağlam inkişafı cəmiyyətin gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Cinsi yetkinlik dövrü başlayandan etibarən orqanizmdə baş verən bioloji, psixoloji və hormonal dəyişikliklər onların gələcək sağlamlığına bilavasitə təsir göstərir. Bu dövrdə qızlar bədənlərini tanımağa başlayır, özlərini və ətraf aləmi fərqli gözlə görürlər. Bu mərhələdə düzgün istiqamətləndirilmə və tibb mütəxəssislərinin maarifləndirici dəstəyi onların bədənlərinə qarşı məsuliyyətli münasibət formalaşdırmasına yardım edir. Erkən yaşlardan mütəmadi tibbi müayinələrin başlanması, düzgün gigiyenik vərdişlərin öyrədilməsi və emosional dayaq göstərilməsi, qadının həyat boyu fiziki və psixoloji sağlamlığını gücləndirən əsas amillərdəndir.
- Yeniyetmə dövründə menstruasiyanın əsasə əlamətkəri necə olmalıdır və hansı hallar həkimə müraciət tələb edir?
- Adətən menstruasiya 11-14 yaş arasında başlayır və ilk bir
neçə ildə qeyri-müntəzəm ola bilər. Bu, bədənin yeni hormonal ritmə
uyğunlaşması ilə izah olunur. Lakin əgər menstruasiya 16 yaşa qədər
başlamayıbsa, bu artıq həkim müdaxiləsi tələb edən vəziyyətdir.
Eyni zamanda, 6 aydan uzun fasilə, çox güclü və ağrılı qanaxmalar,
həmçinin menstruasiya zamanı huş və ya iş qabiliyyətinin tam itməsi
kimi hallar ciddi ginekoloji və endokrinoloji problemlərin əlaməti
ola bilər.
Bu dövrdə aparılan sadə müayinələr – ultrasəs və qan testləri ilə
yumurtalıq funksiyası, hormon səviyyələri və daxili cinsiyyət
orqanlarının inkişaf vəziyyətini qiymətləndirmək mümkündür.
- Doktor, nə kimi hormonal dəyişikliklər gənc qızlarda sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər?
- Yeniyetməlik dövründə hormonal sistemin aktivləşməsi bəzən
balanssızlıqla müşahidə olunur. Bu zaman dəridə sızanaqların
çoxalması, aybaşı pozğunluqları, tərləmənin artması, təkrarlanan
baş ağrıları, emosional dalğalanmalar və bədəndə arzuolunmaz tük
artımı ilə rastlaşmaq olar. Bu hallar polikistik yumurtalıq
sindromu (PKYS), qalxanabənzər vəzin pozğunluqları, prolaktin
hormonunun artması və ya insulin dirənci kimi vəziyyətlərin əlaməti
ola bilər. Bu cür problemlər nə qədər tez aşkarlanarsa, gələcəkdə
sonsuzluq, piylənmə və metabolik sindrom kimi ağır nəticələrin
qarşısını almaq bir o qədər mümkün olar.
Hormonal balansın qorunması həm reproduktiv sağlamlıq, həm də ümumi
həyat keyfiyyəti üçün əsasdır.
- Gənc yaşda infeksiyalardan necə qorunmalı və şəxsi gigiyenada nələrə diqqət yetirilməlidir?
- İnfeksiyalar gənc yaşda immun sistemi hələ tam formalaşmadığı
üçün daha asan baş verir. Xüsusilə düzgün gigiyenik vərdişlərin
olmaması, sintetik alt paltarları, çox dar geyimlər, uyğun olmayan
yuyunma vasitələri və ictimai yerlərdə gigiyena qaydalarına riayət
edilməməsi infeksion riskləri artırır.
Qız uşaqlarına erkən yaşlardan düzgün şəxsi gigiyena qaydalarına,
menstruasiya zamanı gigiyenik vasitələrin vaxtında dəyişdirilməsi
və şəxsi əşyaların paylaşılmaması aşılanmalıdır. Cinsi aktivlik
başlayandan etibarən isə qorunmasız əlaqələrdən uzaq durmaq,
müntəzəm yoxlamalar və lazım gəldikdə vaksinasiya – məsələn, HPV
peyvəndi – gələcəkdə ciddi xəstəliklərdən qorunmağa kömək edir.
- Psixoloji gərginlik və bədənlə bağlı komplekslər qızlarda necə aradan qaldırılmalıdır?
- Gənc yaşda bədəndəki dəyişikliklər – süd vəzlərinin böyüməsi,
çəki artımı, dəridə dəyişikliklər – bəzən qızlarda utanma,
narahatlıq və özgüvən əskikliyi ilə müşayiət olunur. Burada
ailənin, müəllimlərin və həkimlərin dəstəyi çox vacibdir.
Onlara bədənlərinin fərqli, gözəl və dəyərli olduğunu izah etmək,
psixoloji dəstək vermək və ehtiyac olduqda psixoloqla işləmək
gələcəkdə depressiya və psixosomatik xəstəliklərin qarşısını ala
bilər. Sağlam psixoloji inkişaf - sağlam fiziki inkişafın
zəminidir.
- Gənclik dövründə düzgün qidalanma və fiziki aktivlik niyə önəmlidir?
- Sağlam və balanslı qidalanma qızların hormonal tarazlığının və
sümük inkişafının qorunması üçün əsas amildir. Gənc qızların
rasionunda zülallar, kalsium, D vitamini, dəmir və liflə zəngin
məhsullar üstünlük təşkil etməlidir. Eyni zamanda, qazlı içkilər və
yüksək şəkərli məhsullardan uzaq durmaq tövsiyə olunur.
Fiziki hərəkətsizlik piylənmə riskini artırır. Bu isə, öz
növbəsində, menstruasiya pozğunluqları, PKYS və gələcəkdə
ürək-damar xəstəliklərinə yol aça bilər. Hər gün orta intensivlikdə
fiziki aktivlik – gəzinti, üzgüçülük, rəqs və ya idman – həm bədəni
möhkəmləndirir, həm də psixoloji rahatlıq yaradır.
- Profilaktik ginekoloji müayinələrə nə vaxt başlamaq lazımdır?
- Profilaktik ginekoloji baxış cinsi aktivlik başlamadan öncə də
həyata keçirilə bilər. 13-15 yaşından etibarən, fiziki
dəyişikliklər varsa, ilk mama-ginekoloq müayinəsi tövsiyə
olunur.
Bu müayinə adətən invaziv deyil, sadə sorğu, fiziki müayinə və
ultrasəs ilə aparılır. Gənc qız bu prosesdə sakitləşdirilir, ona
baş verən dəyişikliklər izah olunur və bədənini qorumağın yolları
öyrədilir. Profilaktik baxışlar zamanı bəzən gizli yumurtalıq
kistaları, uşaqlıq anomaliyaları və ya hormon çatışmazlıqları erkən
aşkarlanaraq müalicəyə başlanılır.
Beləliklə, həm psixoloji, həm də reproduktiv sağlamlıq üçün
gələcəkdə risklər minimuma endirilir.
- Ailə, məktəb və cəmiyyət gənc qızların sağlamlığına necə dəstək ola bilər?
- Qız uşaqlarının sağlamlığı ailədən və məktəbdən başlayır.
Analar və müəllimlər gənc qızlara sağlam bədən, gigiyena, düzgün
qidalanma və emosional dəstək mövzularında açıq şəkildə danışmağı
bacarmalıdırlar. Cinsi tərbiyə və ginekoloji maarifləndirmə normal
həyatın tərkib hissəsi olmalıdır.
Eyni zamanda, sağlam və ya inkişaf qüsurlu uşaq dünyaya gətirən
anaların da bu sahədə düzgün məlumatlandırılması vacib məsələdir.
Bəzən genetik meyllilik, hamiləlik zamanı düzgün nəzarətin
aparılmaması və ya ana sağlamlığının yetərincə qorunmaması
nəticəsində uşaqlarda müxtəlif inkişaf problemləri müşahidə oluna
bilər. Belə halların qarşısını almaq və gələcək hamiləliklərdə
riskləri azaltmaq üçün qadınlara zamanında genetika, qidalanma,
vitamin dəstəyi və ginekoloji nəzarətlə bağlı maarifləndirici
məlumatlar verilməlidir.
Qız uşaqlarının maarifləndirilməsi təkcə onların şəxsi sağlamlığını
deyil, eyni zamanda gələcək anaların və bütöv cəmiyyətin
sağlamlığını müəyyən edir.
Sonda qeyd etmək istərdim ki, gənclikdə atılan hər addım qadın
sağlamlığının təməlini qoyur. Bu, istər düzgün qidalanma, istər
gigiyenik qaydalara riayət, istərsə də tibbi nəzarət altında olmaq
– qadının gələcək sağlamlığı üçün təməl rolunu oynayır.
Mama-ginekoloq olaraq tövsiyəmiz odur ki, gənc qızlarımıza yalnız
xəstəlik hallarında deyil, sağlam olduqları zaman da bədənlərini
tanımağı, sevməyi və qorumağı öyrədək. Beləliklə, həm sağlam
analar, həm də sağlam cəmiyyət yetişdirə bilərik.
