Azərbaycan, Bakı, 15 sentyabr /Trend, müxbir Ü.Sadıxova/
Ərəblərin sülh təşəbbüsünə bundan sonra da etinasızlıq göstərməsi İsrailin öz qonşuları ilə yarım əsrlik münaqişənin həll edilməsində sonuncu şansının itirilməsinə gətirib çıxara bilər. Ekspertlər belə hesab edirlər.
"Ərəb sülh təşəbbüsü danışıqların irəliləməsinə kömək edə biləcək unikal çərçivə sazişidir", - İsrail mənşəli britaniyalı ekspert Orit Qal belə hesab edir.
Misirin Şarm-əş-Şeyx şəhərində birbaşa Fələstin-İsrail danışıqlarının ikinci mərhələsinin başlanması ərəfəsində İsrailin milli azlıqların işləri üzrə naziri Avikşay Braverman ölkə rəhbərliyini "tarixi səhvi" düzəltməyə və ərəb sülh təşəbbüsünü qəbul etməyə çağırıb.
Səudiyyə Ərəbistanı Kralı Abdullah bin Əbdüləzizin təklif etdiyi çərçivə sənədi 2002-ci ildə Beyrutda ümumərəb sammitində qəbul olunub. Bu təşəbbüs ərəb ərazilərinin işğalının dayandırılacağı, paytaxtı Şərqi Qüds olacaq müstəqil Fələstin dövlətinin elan ediləcəyi və fələstinli qaçqınlara geri qayıtmağa icazə veriləcəyi təqdirdə ərəb ölkələri ilə İsrail arasında diplomatik münasibətlərin tam bərpa olunmasını nəzərdə tutur.
İsrail rəhbərliyi dəfələrlə bu sənədi rədd edib. Ərəb ölkələrinin təşəbbüsün geri götürüləcəyi ilə bağlı çoxsaylı təhdidlərinə baxmayaraq, onlar əvvəlki kimi sənədi danışıqlar masasında saxlayırlar.
"Bu, tarixi səhv idi və onu düzəltmək lazımdır", - "əş-Şərq əl-Övsət" panərəb qəzeti israilli məmurun sözlərindən sitat gətirir.
Növbəti seçkilərdə Leyboristlər Partiyasından Baş nazir postuna namizədliyini irəli sürmək fikrində olan Braverman İsrail hökumətini ərəb və islam dünyası ilə münasibətlərin bərpa olunması üçün nadir imkandan istifadə etməyə çağırıb.
Hakim FƏTH Fələstin fraksiyasının üzvü Abbas Zəki hesab edir ki, ərəb sülh təşəbbüsü daha çox Ərəb Ölkələri Liqasına aid olsa da, onun fələstinlilərlə israillilər arasında sülh sazişinin imzalanmasına bilavasitə aidiyyəti var.
"Ərəb sülh təşəbbüsü - Ərəb Ölkələri Liqasının və fələstinlilərin də bir hissəsi olduğu islam üləmasının şəxsi işidir. İsrail barışığa hazır deyil. Çünki indiyədək təşəbbüs də daxil olmaqla heç bir beynəlxalq sənədi qəbul etməyib", - Fələstin Azadlıq Təşkilatının Livandakı keçmiş nümayəndəsi Zəki Trend-ə bildirib.
Zəki hesab edir ki, İsrail nə qədər ki heç bir beynəlxalq tələb və sənədləri tanımır, o, sülh prosesində tam tərəfdaş ola bilməz.
Ərəb sülh təşəbbüsü Yaxın Şərq "dördlüyü" (Rusiya, BMT, ABŞ və Aİ) tərəfindən Fələstin-İsrail və ərəb-İsrail sazişi üçün əsas kimi bəyənilib.
Ərəb sülh təşəbbüsünə danışıqların hansısa elementi daxil deyil, lakin o, xüsusilə də Fələstin rəhbərliyi üçün sülh prosesini davam etdirmək və sazişi imzalamağa vadar etmək üçün gözəl əsas və dəstək yaradır. Britaniyanın "Chatham House" Beynəlxalq Münasibətlər Kral İnstitutunun İsrail siyasəti üzrə aparıcı analitiki Qal bu qənaətdədir.
"Qeyd etmək vacibdir ki, İsrail ictimaiyyəti ərəb sülh təşəbbüsünə kifayət qədər diqqət yetirmir. Yeganə təəssürat təşəbbüsü heç də müsbət işıqda təqdim etməyən ümumi rəsmi məlumatdır və bu, rüsvayçılıqdır", - Qal telefonla Trend-ə bildirib.
Onun fikrincə, İsrailin Suriya ilə və eyni zamanda fələstinlilərlə münasibətlərin bərpa olunmasına yol açan ərəb sülh təşəbbüsünə etinasızlığı gələcəkdə ərəb ölkələri ilə sülhün əldə olunması şansının itirilməsinə gətirib çıxara bilər.
Ekspertlər hesab edirlər ki, nə qədər ki ərəb ölkələri təşəbbüsü geri götürməyiblər və onun baza prinsiplərindən imtina etməyiblər, İsrail hələ ərəblərlə sülhə ümid edə bilər.
İsrailin "Jerusalem Post" qəzetinin icmalçısı Cerşon Baskin İsrail hökumətinin ərəb sülh təşəbbüsündən imtina etməsinin səhv olduğunu etiraf edir və hələ hər şeyin itirilmədiyini güman edir.
"Fələstinlilərlə sülhün əldə olunması ərəb ölkələri ilə tam sülh üçün qapıları açan əsas məsələdir", - İsrail-Fələstin Araşdırmalar və İnformasiya Mərkəzinin (IPCRI) rəhbəri Baskin telefonla Trend-ə bildirib.
Lakin İsrail hökumətinin imtinasına baxmayaraq, ərəb ölkələri təşəbbüsü geri götürməyiblər. Baskin hesab edir ki, bu da İsrailə ərəb dünyası ilə hərtərəfli sülhün bağlanması üçün şans verir.
Misirin "əl-Əhram" Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin analitiki Emad Cad da onunla razılaşır. O hesab edir ki, İsrail sülhün əldə olunması prosesini çətinləşdirir, lakin hələ bütün şanslar itirilməyib.
"Nə qədər ki, təşəbbüs danışıqlar masası üzərində qalır, [Benyamin] Netanyahu onun tanındığını bəyan edə bilər. Əgər təşəbbüs İsrail tərəfindən rədd olunarsa, bu heç də onun öz aktuallığını itirməsi demək deyil. İsrail istənilən vaxt onu təsdiqləyə bilər", - İsrail siyasəti üzrə ekspert Cad telefonla Trend-ə bildirib.
Onun fikrincə, ərəb ölkələri də təşəbbüsün danışıqlar masası üzərində qaldığına və həyata keçirilmədiyinə görə məsuliyyət daşıyırlar.
"Ərəb ölkələri onu irəli sürüblər, lakin təşəbbüsün uğurla həyata keçməsi üçün əlavə addımlar atmayıblar", - Cad deyib.