Azərbaycan, Bakı, 11 noyabr /Trend, müxbir D.Xatınoğlu/
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) İranın nüvə proqramı ilə bağlı yaydığı məruzədə narahatlıqlar tamamilə əsaslıdır. Təbii ki, rəsmi Tehranın nüvə fəaliyyəti ilə bağlı siyasi motivlər də var. Bunu BAEA-nın nüvə elmləri üzrə informasiya sisteminə dair Azərbaycanda nümayəndəsi Adil Qəribov Trend-ə bildirib.
BAEA-nın baş katibi Yukiya Amano İranın nüvə proqramı ilə bağlı yaydığı yeni məruzəsində "111 nömrəli layihə"nin detalları barədə məlumat yayıb. Noyabrın 8-də yayılan məruzədə "111 nömrəli layihə"də İranın nüvə silahının detallarını istehsal etməsi, nüvə silahının partlayışının testi, nüvə başlığının raketlə daşınması və digər məsələlərlə bağlı məlumat yayılıb. Birinci dəfədir ki, BAEA İranın nüvə silahı yaratmaq cəhdləri ilə bağlı yetərli "sübutlar"ın olmasından danışıb.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Radiasiya Problemləri İnstitutunun direktoru Qəribov hesab edir ki, İran gizli şəkildə hərbi məqsədlə nüvə silahı yaratmaq istəyirsə, nəticə qazanacağı az ehtimal olunur, çünki İranda bu sahədə yetərincə alim yoxdur və əsasən, Rusiya alimlərinin keçirdiyi təlimlər çərçivəsində irəli gedə bilir. "İranın hansı məqsədlə irəli getmək istəyi məlum deyil, onlar BAEA-nın mütəxəssislərini aldada bilməzlər, ən kiçik bir fəaliyyətin məqsədi BAEA-nın alimlərindən gizli saxlanıla bilməz, buna baxmayaraq, İranın fəaliyyətində də şəffaflıq yoxdur", - azərbaycanlı nüvə alimi hesab edir.
BMT Təhlükəsizlik Şurası indiyədək İranın nüvə proqramının həssas sahələrini, o cümlədən uranın zənginləşdirilməsi prosesini dayandırmaq üçün bu ölkəyə qarşı 4 dövr sanksiyalar və 6 qətnamə qəbul edib. Sonuncu - 1929 saylı qətnamə 2010-cu ilin iyun ayında qəbul olunub. Avropa İttifaqı və ABŞ da birbaşa İrana qarşı sərt sanksiyalar tətbiq ediblər.
İran uranın zənginləşdirilməsi proqramını BAEA qanunları çərçivəsində və sülhməramlı məqsədlər üçün davam etdirəcəyini bildirir. Hazırda İranda iki nüvə reaktoru fəaldır, Buşəhr nüvə stansiyası üçün 3,5 faiz zənginləşdirilmiş urandan istehsal olunmuş yanacaq və Tehranın Əmirabad reaktoru üçün 19,75 faizlik uran yanacağı lazımdır. Buşəhr nüvə stansiyasının İslam İnqilabından əvvəl, 1970-ci illərdə Almaniya tərəfindən tikintisi yarımçıq qalıb və 1995-ci ildə Rusiya tərəfindən təkmilləşdirmə işləri başlayıb. Hazırda bu stansiya işə başlayıb və Rusiya stansiyanın 10 illik yanacağını təmin etməklə bağlı öhdəlik götürüb.
Tehrandakı 5 meqavatlıq Əmirabad laboratoriyası 1976-cı ildə ABŞ tərəfindən tikilib, 1983-cü ildə Argentina mütəxəssisləri reaktorda və yanacağın növündə dəyişiklik edərək reaktora yenidən 23 kiloqram uran yanacağı quraşdırıb. 35 illik ömrü olan Əmirabad reaktorunun yanacağı yaxın iki ildə tükənəcək.
İran 2009-cu ildən etibarən Əmirabad reaktorunun yanacağının təmini ilə bağlı Qərb ilə müzakirələrə başlayıb. Tərəflər razılığa gəlmədiyi üçün İran birbaşa əldə etdiyi 3,5 faizlik uran qazını (UF6) 19,75 faizədək zənginləşdirməyə başlayıb. Hazırda İranın 70 kq 19,75 faizlik uran qazı var. Bu qaz xüsusi texnologiya ilə uran yanacağına çevrilməli və reaktora qoyulmalıdır.
Qəribovun fikrincə, İran uranı istədiyi faizə qədər zənginləşdirə bilər, lakin yanacağa çevirmək imkanlarına malik deyil. "Bu sahədə yalnız Fransanın texniki imkanları var", - BAEA-nın Azərbaycan üzrə sabiq nümayəndəsi bildirib.
Uranın zənginləşdirilməsi danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, bu maddədə iki izotop var: 235 və 239. Uran zənginləşdikcə 235 izotopunun sıxlığı artır. 20 faiz zənginləşdirilmiş uran o deməkdir ki, müəyyən həcmdə olan uran qazında 235 izotopunun sıxlığı 20 faizdir.
Azərbaycanlı alimin fikrincə, İranın fəaliyyəti dinc məqsədlər çərçivəsinə sığmır və İran daha şəffaf hərəkət etməlidir.
"İran elan edib ki, 3600 sentrifuq tutumu olan Fordu uranın zənginləşdirilməsi mərkəzi yaradıb, bu miqdar sentrifuq 30-40 tonluq atom stansiyasının sənaye miqyasında yanacağını təmin etmək üçün tamamilə yetərsizdir, belə çıxır ki, Fordunun açılışında məqsəd başqa şeydir", - Qəribov bildirib.
Sənaye miqyasında uranın zənginləşdirilməsi və stansiyaların yanacağının təmini üçün ən azı 54000 sentrifuq eyni vaxta aktiv işləməlidir.
İranda Nətənz uranın zənginləşdirilməsi zavodunun son tutumu 54000 sentrifuq olsa da, hazırda 8500 sentrifuq quraşdırılıb və onların təxminən yarısı aktivdir.