Trend-in İran xəbərlər xidmətinin rəhbəri Dalğa Xatınoğlu
Xəzər dənizindən Fars körfəzinədək gəmilərin üzə biləcəyi su kanalının çəkilməsi planı bir əsrdən artıq İranda hakimiyyətdə olan Qacarlar sülaləsindən indiyədək ara-sıra səslənib. Bəs, bu planın həyata keçirilməsi nə dərəcədə mümkündür?
İranın "Fars" agentliyi enerji naziri Məcid Namcunun (Majid Namjou) sözlərinə istinadən xəbər verib ki, Xəzər dənizindən Fars körfəzinə gəmilərin hərəkət edə biləcəyi su kanalının çəkilməsi planına start veriləcək.
Plan çərçivəsində, həmçinin, Xəzərdən ildə 500 milyon kubmetr suyun quraqlığa məruz qalmış mərkəzi regionlara daşınması və kənd təsərrüfatı və sənaye sahəsində istifadəsi nəzərdə tutulub.
Nazir bildirib ki, bu layihə 7 milyard dollar həcmində vəsait tələb edir.
Layihənin iqtisadi baxımdan səmərəli olmasından əlavə, Xəzər dənizinin okean səviyyəsindən 29 metr aşağı olması, İranın şimalındakı Alborz sıra dağları və mərkəzi regionların, xüsusilə də Kəvir və Lut səhralarının alçaq regionlarda yerləşməsi və digər texniki problemlər barədə rəsmi Tehran hələlik açıqlama verməyib.
İranlı ekoloq, professor İsmayıl Kəhrom (Esmail Kahrom) Trend-ə müsahibəsində Xəzər dənizi ilə Fars körfəzini birləşdirən kanalı "xəyal adlandırıb". Onun sözlərinə görə, adıçəkilən layihə reallığa uyğun gəlmir. "Xəzər dənizinin suyunda duzluluq səviyyəsi bir litrdə 13 qramdır, bu suyun kənd təsərrüfatında istifadəsi mümkun deyil, şirinləşdirilməsi də sərfəli deyil", - Kəhrom bildirib.
Ekoloqun sözlərinə görə, İranın Simnan əyaləti və mərkəzi regionlarında kənd təsərrüfatına yararlı torpaq yoxdur, hər yer ya qumdur, ya da gil.
Bakı Dövlət Universitetinin Xəzər Elmi-Tədqiqat və İnformasiya Mərkəzinin rəhbəri, coğrafiya elmləri doktoru Çingiz İsmayılov isə Trend-ə müsahibəsində bildirib ki, belə bir layihənin həyata keçiriləcəyinə inanmır.
"Birincisi, belə bir meqalayihə üçün Xəzəryanı ölkələrin razılığı lazımdır. Şimalda Alborz sıra dağları maneəsi ilə yanaşı, bu regionlar əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazilərdir, orada tikinti işləri aparmaq üçün əhalinin təxliyyəsi lazımdır, xalqa kompensasiya verilməldir. İranın şimalindan cənubuna 2000 km məsafə var, bu uzunluqda kanalı betonla çəkmək olmaz və kanal boyunca bir çox regionlarda subasmalar olacaq", - İsmayılov bildirib.
İsmayılovun fikrincə, İranın şimalından cənubuna regionların hündürlüyünün fərqi, o cümlədən mərkəzi regionlarda və Xəzərin cənubundakı regionlarda (Alborzun şimalı) torpaq səviyyəsinin aşağı olması subasma hallarının yaranmasına səbəb olacaq və bu, yeraltı təkanların və zəlzələlərin intensivləşməsi ilə nəticələnəck. "Subasma baş vermiş regionlarda adi vəziyyətdə ildə 300 dəfə zəif zəlzələ qeydə alınır. İranın şimal regionları onsuz da seysmik regionlardır, subasma baş verərsə, orada yeraltı təkanlar intensivləşəcək", - azərbaycanlı ekspert hesab edir.
İranın ISNA agentliyinin çərşənbə axşamı yaydığı məlumata görə, İranın İnqilab Keşikçiləri Korpusu (Sepah) 2 milyard dollar dəyəri olan Xəzərin suyunun şirinləşdirilməsi planına cari ayda start verəcək. Bu plan Xəzər dənizi ilə Fars körfəzinin birləşdirilməsi planının bir hissəsidir.
"İranda Urmiya gölünün quruması ilə bağlı hakimiyyətin Xəzərin suyunun gölə daşınması planının hələ həyata keçirilmədiyini nəzərə alsaq, düşünürəm ki, Xəzər-Fars körfəzi kanalı tamamilə siyasi xarakterli plandır və sözdən başqa bir şey deyil", - Kəhrom deyib.
Onun sözlərinə görə, İranın sabiq prezidenti Haşimi Rəfsəncani də Xəzər dənizinin Fars körfəzi ilə birləşdirilməsini arzu etdiyini bildirmişdi, lakin bu plan həyata keçirilmədi və keçirilməyəcək.
İsmayılov isə düşünür ki, gəmilərin hərəkəti üçün kanalın eni 100 metrdən çox və minimum 5 metr dərinliyə malik olmalıdır. Belə bir kanala böyük həcmdə, ən azı, Xəzərin suyunun 85 faizini təmin edən Volqa çayının 10 faizi həcmində su lazımdır. Xəzəryanı ölkələrin icazəsi olmadan bu həcmdə suyu Xəzərdən daşımaq mümkün deyil.