Payızın gəlişi ilə Ermənistanda müxalifət yenidən aktivləşib.Baş nazir Nikol Paşinana qarşı çıxan müxalifət tərəfdarları İrəvanın mərkəzində mitinq təşkil etdilər və nəticədə onların lideri, “keşiş Baqrat” kimi tanınan Vazgen Qalstanyanın Ermənistan İctimai Televiziyasında çıxış etməsinə şərait yaradıldı. Bu hadisə müxalifətin öz tələblərini ictimaiyyətə çatdırmaq üçün platforma qazanmasına şərait yaratdı.
Bununla belə dünən yeni bir aksiya keçirildi. Di gəl, keçirilən etiraz aksiyaları nə miqyasına, nə də iştirakçıların entuziazmına görə ciddi təsir bağışlamır.
Son illərin hadisələrini və müxalifətin çoxsaylı uğursuzluqlarını təhlil edən ekspertlər maraqlı bir məqama diqqət çəkirlər: keçmiş prezidentlər Robert Koçaryan və Serj Sarkisyan Bağrat Galstanyanın rəhbərlik etdiyi ictimai hərəkatı manipulyasiya edərək, əslində Nikol Paşinyanın əsas "qəhrəmanları"na çevriliblər. Həmin keçmiş prezidentlər Ermənistan cəmiyyətində nüfuzlarını itirmiş şəxslərdir və onların adlarının sadəcə çəkilməsi belə, cəmiyyətdə elə bir antipatiya doğurur ki, Paşinyandan narazı olanlar belə, mövcud hakimiyyəti dəstəkləməyi üstün tuturlar.
Bu ilin yazında Tavuş yeparxiyasının yepiskopu Baqrat Azərbaycanla sərhədin Qazax istiqamətində delimitasiya və demarkasiya prosesindən istifadə edərək N.Paşinyanı devirmək məqsədilə etiraz hərəkatına rəhbərlik etdi. Amma Paşinyanın altı il əvvəl tətbiq etdiyi regionlarda kütləvi etirazları təşviq edərək İrəvanda inqilabla nəticələnən taktika keşiş Baqratın, yəni Vazgen Qalstanyanın uğursuzluqla üzləşməsi ilə nəticələndi. Etirazçılar İrəvana çatdıqda minlərlə insan onların sıralarına qoşulmağa hazır idi, lakin hərəkat tezliklə sönümləndi, çünki Qalstanyan 2018-ci il Paşinyanından fərqli olaraq, vəziyyətdən çıxış yolu təklif edə bilmədi.
Nəticədə, keşiş Baqrat İrəvanda keçirilən etiraz aksiyalarını dayandırdı və bütün yay boyu regionlarda iş apararaq, payızda yeni güclə etirazları bərpa etməyə çalışdı. Ancaq Qalstanyanın təşkil etdiyi ilk mitinq göstərdi ki, onun nəinki Paşinyan hökumətini devirmək, hətta yazda olduğu qədər insanı küçələrə çıxarmaq şansı yoxdur. Onun çağırışına əsasən İrəvanın mərkəzinə cəmi 3-4 min insan çıxmışdı.
Rusiya mediası Ermənistan müxalifətinin payızda təşkil etdiyi "hücum"un uğursuz olduğunu qeyd edərək, müxalifətin şərtlərinin nisbətən əlverişli olduğunu bildirir. Bir çox sorğulara görə, Paşinyanın reytinqi praktiki olaraq sıfıra enib. Bir sorğunun nəticələrinə görə, cəmi 8% əhali onu dəstəkləyir, halbuki 75% onun fəaliyyətini mənfi qiymətləndirir və 67% hesab edir ki, mövcud hökumət Azərbaycanın maraqlarına uyğun sülh sazişi bağlamağa qadir deyil.
Buna baxmayaraq, müxalifətin bu vəziyyətdən istifadə edəcəyi hələlik şübhəlidir. Paşinyanın əleyhdarlarının əsas problemlərindən biri, hazırkı etiraz aksiyalarının hər hansı ciddi və əhəmiyyətli səbəbə bağlanmamasıdır. Yazdakı etirazların başlıca təkan nöqtəsi sərhəd delimitasiyası prosesi olmuşdu, nəticədə Ermənistan Azərbaycanın dörd kəndini geri qaytarmaqla, sərhədyanı ərazilərdə narahatlıq doğurdu və bu, etirazlara səbəb oldu.
Müxalifətin ikinci problemi, fəaliyyət proqramının olmamasıdır. Paşinyanın siyasətini tənqid edən Galstanyan və tərəfdarları aydın bir alternativ təklif etmir və bəzən bir-birlərinə zidd olan fikirlər irəli sürürlər. İctimai Televiziyadakı çıxışında Qalstanyan bir neçə dəfə Paşinyanı "şər" adlandıraraq, onun dərhal istefasını tələb edib. Ancaq Azərbaycanla sülh sazişi və Rusiya ilə gələcək münasibətlər barədə suallar veriləndə o, aydın cavab vermədi.
Üçüncü problem isə Ermənistan iqtisadiyyatının indiki vəziyyətidir. Bütün daxili və xarici çətinliklərə baxmayaraq, Ermənistan iqtisadiyyatı Rusiyanıni sanksiyalardan yayınmaq üçün Ermənistandan da tranzit dövlət qismində istifadə etməsi nəticəsində artım nümayiş etdirir. 2024-cü ilin ilk səkkiz ayında ölkənin ÜDM-i 9% artıb və xarici ticarət dövriyyəsi iki dəfə artaraq 22,5 milyard dollara çatıb. Bu artımın əsas səbəbi isə Ermənistandan Rusiyaya paralel idxalın artması ilə bağlıdır. İqtisadi sabitlik fonunda etiraz hərəkatları isə zəifləyir.
Hazırda Ermənistan müxalifətinin uğur şansı çox azdır. Aprel-iyun aylarında keçirilən aksiyalar əvvəllər on minlərlə insanı toplaya bilmişdi, lakin zamanla zəiflədi. Hazırda mövcud etirazların daha uğurlu olacağına heç bir əsas yoxdur. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanda keçirilən növbədənkənar parlament seçkiləri zamanı da Nikol Paşinyanın reytinqinin aşağı olduğu söylənilsə də, onun partiyası yenidən çoxluq əldə etdi və hakimiyyətdə qaldı.
Erməni politoloq Arşaluys Mğdesyan da Ermənistan cəmiyyətinin Paşinyan hökumətindən yorulduğunu vurğulayır, ancaq qeyd edir ki, müxalifət hələ də xalqla əlaqə yarada bilməyib. "Bağrat Galstanyan və onun tərəfdarlarının bir neçə problemi var, - deyə Mğdesyan bildirir. - Birincisi, onların keçmiş prezidentlər Serj Sarqsyan və Robert Koçaryanla əlaqələrinin olması inamsızlıq doğurur. İkincisi, onlar əsas suallara cavab vermirlər. Məsələn, Azərbaycanla münasibətlərdə növbəti addımlar necə atılacaq, ölkənin təhlükəsizliyi necə təmin ediləcək, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası necə aparılacaq?"
Mğdesyana görə, cəmiyyətə ciddi bir proqram təklif edən və xalqı birləşdirə bilən siyasi güc hakimiyyəti ələ keçirə bilər, istər etiraz hərəkatı, istərsə də parlament seçkiləri vasitəsilə.
Baqrat Qalstanyanın ən yaxın tərəfdarlarından biri olan arxiyepiskop Mikael Açapaxyan da artıq onun uğuruna inanmır. O, "Azadlıq Radiosu"nun Ermənistan xidmətinə müsahibəsində bildirib ki, "Qalstanyanın rəhbərlik etdiyi hərəkat Koçaryan və Sarqsyanın təsiri ilə qəsdən zəiflədilib." Açapaxyanın fikrincə, Qalstanyan etiraz aksiyalarını keçmiş siyasi qüvvələrdən uzaq saxladığı dövrdə minlərlə insanı toplamağı bacarırdı. Koçaryan və Sarqsyanla gizli görüşlər keçirdikdən sonra, xalq hərəkatı dəstəkləməkdən imtina edib.
"Bu şəxslərlə görüşməkdə heç bir problemim yoxdur, lakin Koçaryan və Sarkisyanın siyasi müdaxiləsi Bağrat Galstanyana mane olur," - deyə Açapaxyan vurğulayıb. O, həmçinin əlavə edib ki, Galstanyanın Ermənistan İctimai Televiziyasında çıxışı onu məyus edib.
Son illərdə Ermənistan siyasi səhnəsi ciddi çalxalanmalara məruz qalmış və nəticədə ölkənin daxili siyasi həyatında qeyri-sabitlik və böhranlı vəziyyət yaranmışdır. 2018-ci il inqilabı ilə hakimiyyətə gələn Nikol Paşinyan ilk illərdə ölkədə demokratik islahatlara ümid yaratsa da, onun siyasəti zamanla daxildə və xaricdə ciddi narazılıqlara səbəb oldu. Ermənistan müxalifəti müxtəlif siyasi və ictimai qrupların dəstəyi ilə Paşinyanın hakimiyyətinə qarşı çıxdı, lakin bu hərəkatın effektivliyi və uğuru həmişə şübhə altında qaldı.
Son dövrlərdə müxalifətin aparıcı fiqurlarından biri olan keşiş Baqratın (yaxud Vazgen Qalstanyan) siyasi arenaya çıxışı Ermənistan müxalifətinin vəziyyətini daha da çətinləşdirdi. Onun din xadimi qismində müxalifət lideri olmaq cəhdi müxtəlif problemlərlə müşayiət olunur. Bu məqalədə sübutlarla və arqumentlərlə keşiş Baqratın Ermənistan müxalifətinin lideri ola bilməyəcəyini təsdiq edəcək və mövcud müxalifətin qarşısında dayanan problemlərin geniş siyahısını təqdim edəcəyik.
Keşiş Baqrat: siyasətdən uzaq demaqoq
Vazgen Qalstanyan əsasən dini fəaliyyətləri ilə tanınan bir şəxsdir. Tavuş yeparxiyasının yepiskopu olaraq o, dini məsələlərdə müəyyən təsir gücünə malik olsa da, siyasi liderlik təcrübəsi və bacarığı yoxdur. Din xadimlərinin siyasi proseslərdə aktiv iştirakı müəyyən vəziyyətlərdə mümkün olsa da, bu rol nadir hallarda uğurlu olur. Siyasi liderlik dərin təcrübə, strateji düşüncə və mürəkkəb məsələlərin idarə edilməsi qabiliyyəti tələb edir. Qalstanyanın dini lider olaraq bu sahədə kifayət qədər təcrübəsi yoxdur və o, siyasi prosesləri dərinliklə anlayan və idarə edə bilən bir şəxs deyil.
Müxalifətin siyasi vahidliyinin olmaması
Ermənistan müxalifətinin əsas problemlərindən biri siyasi vahidliyin olmamasıdır. Müxalifət qüvvələri bir araya gəlməkdə və ortaq bir məqsəd ətrafında birləşməkdə çətinlik çəkirlər. Hər bir müxalifət partiyası və ya hərəkat öz maraqlarını güdür və birgə fəaliyyət göstərməkdə qeyri-effektivdir. Keşiş Baqratın müxalifət lideri olmağa cəhdi isə bu parçalanmış siyasi səhnədə əlavə ziddiyyətlər və gərginliklər yaratmışdır. O, əsas siyasi güclərlə birbaşa əlaqələr qura bilməmiş və müxalifət daxilində dəstəyi kifayət qədər təmin edə bilməmişdir.
Sabiq prezidentlərin təsiri
Ermənistanda keçmiş prezidentlər Robert Koçəryan və Serj Sarqsyanın siyasətdə hələ də ciddi təsir gücünə malik olması müxalifət üçün böyük problemlərdən biridir. Ermənilər arasında bu iki şəxs barəsində yaranan mənfi rəy və antipatiya müxalifətin geniş dəstək toplamasına mane olur. Müxalifət hərəkatının Köçəryan və Sarqsyanın himayəsi altında olması bir çoxları tərəfindən qıcıqla qarşılanır. Vazgen Qalstanyanın bu iki şəxsə yaxınlığı isə müxalifət hərəkatının müstəqilliyini şübhə altına alır və onun liderliyini zəiflədir. Ermənistanda siyasi səhnəyə bu iki keçmiş prezidentin təsir etdiyi bir müxalifət cəmiyyətdə etimad qazana bilmir.
Müxalifətin qeyri-müəyyən strategiyası
Keşiş Baqratın müxalifət lideri kimi əsas problemlərindən biri, açıq və təsirli bir strategiyanın olmamasıdır. O, Paşinyanın siyasətini tənqid etsə də, konkret və davamlı bir alternativ təklif etmir. Siyasi liderlik yalnız tənqid etməklə məhdudlaşmamalıdır; effektiv liderlik konkret həll yollarını, vizionu və xalqı irəli aparmaq üçün strategiyanı ortaya qoymalıdır. Qalstanyanın isə Ermənistanın mövcud problemlərini həll etmək üçün bir strategiyası yoxdur. Xüsusilə, Ermənistanın Azərbaycanla münasibətləri və Qarabağ problemi ilə bağlı suallara cavab verə bilməməsi, onun liderliyini şübhə altına alır.
Müxalifətin xalqla əlaqəsinin zəifliyi
Ermənistan müxalifətinin ən ciddi problemlərindən biri cəmiyyətlə əlaqə yaratmaqda çətinlik çəkməsidir. Xalq arasında Paşinyan hökumətindən narazılıq mövcud olsa da, müxalifət bu narazılığı effektiv şəkildə bir araya gətirə bilmir. Müxalifət hərəkatlarının çoxu ya keçmiş rejimlərlə əlaqəli olması, ya da real və dayanıqlı həll yolları təklif etməməsi səbəbindən geniş xalq dəstəyi qazana bilmir. Bağrat Galstanyanın mitinqləri də bu problemi aşkar şəkildə ortaya qoyur. Onun çağırışlarına əsasən keçirilən aksiyalar kifayət qədər geniş xalq dəstəyi qazana bilmir və etirazçılar çox az sayda iştirak edirlər. Bu isə onun liderlik qabiliyyətini sual altında qoyur.
Rusiyadan asılı iqtisadiyyat və zəif etirazlar
Ermənistanın mövcud iqtisadi durumu da müxalifətin zəifləməsinə səbəb olan amillərdən biridir. Son illərdə Ermənistanın iqtisadiyyatı Rusiyanın sanksiyalardan yayınmaq üçnü istifadə etdiyi ölkələr siyaısına Ermənistanı da daxil etməsi sayəsində artım nümayiş etdirir. 2024-cü ilin ilk səkkiz ayında ölkənin ÜDM-i 9% artıb ki, bu da iqtisadi sabitliyin mövcud olduğunu göstərir. İqtisadi sabitlik və inkişaf fonunda keçirilən etiraz aksiyaları isə xalqın marağını itirir və müxalifətin təzyiq gücü azalır. Keşiş Baqratın rəhbərlik etdiyi etiraz hərəkatı da bu səbəbdən kifayət qədər geniş xalq dəstəyini qazana bilmir.
Din xadimlərinin siyasi proseslərdə zəifliyi
Keşiş Baqratın din xadimi olması və siyasətdə uğur qazanmaması, ümumi bir problemin təzahürüdür. Din xadimləri cəmiyyətin mənəvi ehtiyaclarını qarşılayarkən, siyasi liderlərdən fərqli olaraq daha çox dini və sosial vəzifələr yerinə yetirirlər. Onların siyasətdə uğur qazanmaları isə çox nadir hallarda mümkün olur. Siyasət mürəkkəb və strateji düşüncə tələb edən bir sahədir, burada dini liderlərin təsir gücü məhdud qalır. Vazgen Qalstanyanın siyasi arenada təsirli bir lider ola bilməməsinin əsas səbəblərindən biri də onun dini lider kimi fəaliyyət göstərməsidir. Bu, onu Paşinyana qarşı mübarizədə zəif tərəfə çevirir.
… Keşiş Baqratın, yəni Vazgen Qalstanyanın müxalifət lideri olaraq Ermənistan siyasi səhnəsində uğur qazanması ehtimalı çox azdır. O, siyasi təcrübəsinin olmaması, qeyri-müəyyən strategiya və keçmiş prezidentlərin təsiri altında olması səbəbindən liderliyə layiq görülə bilmir. Müxalifətin zəifliyi, cəmiyyətlə əlaqə qura bilməməsi və Ermənistanın mövcud iqtisadi durumu da onun uğursuzluğunu daha da dərinləşdirir. Ermənistan müxalifətinin uğurlu bir lider tapması üçün açıq, təsirli və müasir siyasi liderə ehtiyacı var. Bağrat Galstanyan isə bu lider rolunu oynamaqdan çox uzaqdır.