Azərbaycan, Bakı, 8 may /Trend/
Müəllif Hüquqları Agentliyi Türkiyənin "Sabah" qəzetində Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun məşhur mahnılarından biri olan, sözləri Əhməd Cavada məxsus "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının guya erməni şairi Sayat Novaya aid olması barədə yayılmış məlumata münasibət bildirib.
Agentlik bildirir ki, S.Novanın şeir-mahnılarının 70 faizəı qədərinin türk-Azərbaycan dilində yaradıldığı və yayıldığı bəllidir: Bununla belə, S.Novanın yaradıcılığı ilə bağlı aparılan təhlil göstərir ki, erməni yaradıcısının əsərlərinin siyahısında "Çırpınırdı Qara dəniz" adlı şeirə rast gəlmək mümkün deyil. Bundan başqa, 1982-ci ildə "Sovetskiy pisatel" nəşriyyatının Leninqrad bölməsində nəşr olunmuş "Sayat Nova. Şeirlər" kitabında S.Novanın bu adda və ya oxşar məzmunda şeiri yoxdur. Mətbuatda olan məlumata əsasən, S.Novanın yazdığı "Kamança" şeiri guya onun sevimli aləti olan kamançaya həsr edilib, eyni zamanda, kamança "erməni musiqi aləti" kimi təqdim edilib. S.Novanın "Kamança" şeiri Valeriy Bryusov tərəfindən rus dilinə tərcümə olunub. Lakin bu şeirin sözləri Ə.Cavadın yazdığı "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının sözlərindən tamamilə fərqlidir. O ki, qaldı kamançaya, ermənilər tarın və kamançanın azərbaycanlılara məxsus olduğunu dəfələrlə etiraf ediblər".
Qeyd olunur ki, "Çırpınırdı Qara dəniz" şeiri 1914-cü ildə Ə.Cavad tərəfindən Gəncə şəhərində yazılıb və onun 20-ci illərə qədər çıxmış kitablarına daxil edilib, 1918-ci ildə isə Ü.Hacıbəyov bu şeirə musiqi bəstələyib və həmin mahnı bir çox tədbirlərdə ifa edilib. Ü.Hacıbəyovun Ә.Cavadın sözlәrinә bәstәlәdiyi və Türkiyәdә çox mәşhur olan bu mahnı müəlliflərin pantürkçülükdə ittiham oluna biləcəyi səbəbindən 1920-ci ildən 1991-ci ilə qədər Sovet ideologiyasının hökm sürdüyü dövrdə Azәrbaycanda sәslәndirilmәyib. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bu möhtəşəm mahnı ictimaiyyәt qarşısında 1993-cü il martın 10-da Bakıda Respublika sarayında Ә.Cavadın anadan olmasının 100 illik yubiley gecәsindә sәslәndirilibvə qısa müddətdə geniş yayılıb və bütün Türk dünyasının sevimli mahnısına çevrilib. Bununla yanaşı, bir çox nəşriyyatlarda, o cümlədən "Azərbaycan" nəşriyyatı, "Musiqi dünyası" jurnalı, həmçinin elektron ensiklopediyalarda bu mahnının məhz Ü.Hacıbəyov tərəfindən yazıldığı göstərilib.
Hazırda müəlliflərin müstəsna müəlliflik hüquqlarının qorunma müddəti bitdiyi üçün, həmin mahnı və şeir ictimai varidat dairəsindədir və onun böyük əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, ictimai varidatdan dövlət varidatına keçirilib və hazırda dövlət tərəfindən qorunur. Bununla belə, müəlliflərin şəxsi (qeyri-əmlak) hüquqlarının qorunması müddətsizdir. Odur ki, sözügedən əsərin hər hansı formada mənimsənilməsi, özgəsinin adına çıxarılması müəllif-hüquq pozuntusu olaraq, plagiata çevrilir. Türkiyə və Azərbaycan tərəfindən "Ədəbi və bədii əsərlərin qorunması haqqında" Bern Konvensiyasının və "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Türkiyə Respublikası Hökuməti arasında müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar sahəsində əməkdaşlıq haqqında" Sazişin tələblərinin yerinə yetilirilməsi ilə bağlı bu cür hallar yolverilməzdir və istisna edilir. Buna görə də Ə.Cavad və Ü.Hacıbəyovun "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının erməniləşdirilməsi, habelə S.Novanın "Kamança" şeiri ilə eyniləşdirilməsi cəhdlərinin qarşısı beynəlxalq qanunvericiliyə uyğun olaraq alınacaq.