Azərbaycan, Bakı, 5 yanvar /Trend, müxbir T.Cəfərov/
İran ötən dörd il ərzində iki dəfə digər ölkələrin nümayəndələrini öz nüvə obyektlərinə baxış keçirməyə dəvət edib. İlk dəfə belə bir təşəbbüslə İran 2007-ci ildə çıxış edib. O zaman bəzi nüvə obyektləri xarici ölkələrin nümayəndələrinə göstərilsə də, bu addım beynəlxalq ictimaiyyətdə İranın nüvə proqramı ilə bağlı narahatlıqları azaltmadı. BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü və Almaniyanın (5+1 qrupu) 2011-ci il yanvarın sonlarında İranla İstanbulda müzakirələr aparacağı ərəfədə bu ölkə yenidən xarici nümayəndələri öz nüvə obyetlərinə, o cümlədən Ərak ağır su zavodu və Nətənz uranın zənginləşdirilməsi zavoduna baxış keçirməyə dəvət edib.
İranın Milli Maraqların Müdafiəsi Təşkilatının baş katibi Səid Yari hesab edir ki, İran sülhyönlü nüvə proqramını davam etdirmək niyyətindədir və bunu davam etdirəcək. "İranın bəzi "5+1" ölkələrini öz nüvə obyektlərinə baxış keçirməyə dəvət etməsi könüllü tədbirlər sırasındadır və İran və "5+1" ölkələri arasında inam yaratmaq məqsədi ilə həyata keçirilir", - Yari telefonla Tehrandan Trend-ə bildirib.
Yarinin fikrincə, bu kimi tədbirlərin görülməsi adi haldır və bu kimi addımları İranın öz mövqeyindən geri çəkilməsi və ya mövqeyində yumşalması kimi dəyərləndirmək absurddur.
İranın nüvə proqramı ilə bağlı "altılıq" (BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü - ABŞ, Çin, Rusiya, Fransa, Böyük Britaniya və Almaniya) və İran arasında danışıqların növbəti raundu 14 aylıq fasilədən sonra 2010-cu ilin dekabrında Cenevrədə keçirildi. Danışıqların növbəti raundu 2011-ci il yanvarın axırlarında İstanbulda keçiriləcək.
Nüvə məsələləri üzrə ekspert Rza Təqizadənin fikrincə, İstanbulda İranın nüvə proqramı ilə bağlı müzakirələrə az qaldığı bir vaxtda İranın xarici ölkə nümayəndələrini öz nüvə obyektlərinə baxış keçirməyə dəvət etməsi təbliğat xarakterli "zarafata" bənzəyir. "Bu addım müzakirə ab-havasını yumşaltmaq məqsədi ilə atılmış bir addım deyil və İran tərəfindən "seçilmiş" nüvə obyektlərinə baxış üçün dəvət olunan ölkələrin bu dəvəti qəbul edib-etməməsi BAEA və BMT TŞ-yə daimi üzv olan ölkələrin mövqeyinə təsir etməyəcək", - Qlazqo Universitetinin İran əsilli professoru Təqizadə Trend-ə bildirib.
İranın Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Ramin Mehmanpərəst ötən gün keçirdiyi mətbuat konfransında deyib ki, İran Avropa dövlətlərinin, bəzi "5+1" ölkələrinin nümayəndələrini və bir neçə ölkənin səfirlərini İstanbulda keçirilməsi planlaşdırılan danışıqlardan əvvəl İran İslam Respublikasına səfər etməyə və ölkənin nüvə obyektlərinə baxış keçirməyə dəvət edib.
Mehmanpərəst vurğulayıb ki, bu addım İranın öz nüvə fəaliyyətinin şəffaflığını isbat etmək üçün əvvəllər də atdığı addımlardan biridir. İranın baxış keçiriləcək nüvə obyektlərinin Nətənz və Ərak ağır su zavodu olacağını elan etməsinə baxmayaraq, hələlik nüvə obyektlərinə baxışın detalları və dəvət edilmiş ölkələrin adları açıqlanmayıb. Ötən gün Çin İrandan dəvət aldığını təsdiq edib. "The Associated Press" agentliyi Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyindəki (BAEA) adını açıqlamayan mənbəyə istinadən məlumat verib ki, İrandan belə bir dəvət Rusiya, Çin, Misir, Tərəfsiz Dövlətlər Hərəkatına üzv ölkələr, Kuba, BAEA-ya üzv olan ərəb ölkələri və Macarıstana göndərilib.
Nüvə məsələləri üzrə iranlı ekspert Yarinin fikrincə, Qərb mətbuatı İranın bu addımını başqa cür izah etməyə çalışır və İranın "5+1" ölkələri arasında fikir ayrılığı yaratmağa cəhd göstərdiyini təbliğ edir. "Belə cəhdlərin olması təbiidir, lakin bu belə deyil. İran "5+1" ölkələri arasında fikir ayrılığı və ixtilaf yaratmaq istəmir. İran həmişə öz sülhyönlü nüvə proqramının icrasında ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa tərəfindən problemlərlə üzləşib. Bu üç ölkə həmişə çalışıblar ki, öz ifratçı baxışları ilə və siyasi məqsədlərlə İranın sülhyönlü nüvə fəaliyyətini siyasiləşdirsinlər. Elə buna görə də İran hazırda bu üç ölkənin nümayəndələrini öz nüvə obyeklərinə baxış keçirməyə dəvət etmək fikrində deyil", - Yari deyib.
ABŞ isə İranın bu adımını "oyun" adlandırıb. BBC-nin məlumatına əsasən, ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Filip Krouli bildirib ki, bütün bunlar İranın bundan öncə də oynadığı bir oyundur. "Parıldayan bir şeyi göstərir və deyir "yox, ora baxmayın, bu tərəfə baxın", - Krouli deyib.
İran BAEA-ya üzv olan yeganə ölkədir ki, nüvə silahlarının yayılmaması haqqında nüqaviləni (NPT) imzalayıb, lakin Əlavə Protokolu imzalamaqdan boyun qaçırır. İran BAEA ilə NPT müqaviləsi çərçivəsində əməkdaşlıq etməkdə maraqlıdır və bu səbəbdən bəzi həssas nüvə obyektlərində axtarış aparmağa icazə vermir. Həmin obyektlərdən biri Ərak ağır su zavodudur ki, indiyədək BAEA müfəttişlərinə bu zavodda təftiş aparmağa icazə verilməyib. Bəzi KİV-in məlumatına əsasən, bu zavodda plutonium istehsal olunacaq. Plutonium atom bombasının istehsalında işlədilən xam maddədir. İran bildirir ki, Ərak zavodunda təftiş aparmaq üçün BAEA-nın istəyi NPT müqaviləsindən kənardır. İran öz nüvə proqramına dair bütün detalları göstərməyə öhdəlik daşımır. Buna baxmayaraq xarici ölkə nümayəndələrini öz nüvə obyetlərinə baxış keçirmək üçün İrana dəvət edərkən, Ərak ağır su zavoduna baxış keçirməyi də proqrama salıb, lakin bu zavodun hansı bölmələrini xarici nümayəndələrə göstərəcəyi yenə də qaranlıq qalır.
Təqizadənin fikrincə, "5+1" ölkələri İrandan xarici nümayəndələri turist kimi dəvət etmək əvəzinə, Əlavə Protokola birləşməsini və öz nüvə obyetlərində müfəttişlərin təftiş aparmasına şərait yaratmasını istəyirlər.
ABŞ və digər Qərb ölkələri İranı dinc nüvə proqramı adı altında hərbi məqsədlərlə nüvə silahının hazırlanmasında ittiham edirlər. Tehran nüvə proqramının yalnız dinc xarakter daşıdığını bəyan edərək bütün ittihamları rədd edir. Bu günə qədər BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən İranın nüvə proqramını dayandırmaq üçün altı qətmanə qəbul olunub, onlardan dördü İrana qarşı iqtisadi və siyasi sanksiyanı nəzərdə tutur, iki qətnamə isə xəbərdarlıq xarakteri daşıyır. BMT TŞ-nin 2010-cu il 9 iyun tarixli 1929 saylı qətnaməsindən sonra ABŞ Konqresi iyun ayının 24-də İrana qarşı birtərəfli sanksiyalar tətbiq etmək layihəsini tədiqləyib. İndiyədək Avropa İttifaqı, Yaponiya, Koreya Respublikası, Hindistan və Avstraliya da İrana qarşı ABŞ-ın birtərəfli iqtisadi sanksiyalarına qoşulublar.