Azərbaycan, Bakı, 24 iyun / Trend , müxbir A.Bədəlova/ OPEK-in ünvanına onun üzərinə qoyulan funksiyaların yerinə yetirilmə qabiliyyətinin itirilməsi ilə bağlı ittihamlar səngimək bilmir. İri neft idxal edən ölkələrin, bir tərəfdən OPEK ölkələrində neft qiymətinin dayanmadan qalxması ilə əlaqədar xammal hasilatının artırılması, digər tərəfdən isə, kartel daxilində fikir ayrılıqlarının yaranması ilə bağlı OPEK-ə edilən təzyiqlər, onu göstərir ki, bu gün OPEK artıq neft bazarında yaranan vəziyyətə nəzarət etmək iqtidarında deyil.
İri neft istehsalçıları və istehlakçıları beynəlxalq neft bazarında yaranan vəziyyətin bütün ciddiliyini dərk edərək, qiymət artımı probleminin həllinə cəhd məqsədi ilə Ciddədə (Səudiyyə Ərəbistanı) beynəlxalq enerji konfransı keçiribər. Lakin qoyulan məsələlər həll edilməyib.
Dünyanın ən iri neft istehlakçıları olan Avropa və ABŞ-ın xammal hasilatının artırılması ilə bağlı təzyiqləri heç bir uğurla nəticələnməyib. OPEK öz mövqeyində möhkəmdir - bazarda kifayət qədər neft var və neft hasilatının artırılmasına heç bir lüzum yoxdur. Hazırkı yüksək neft qiymətləri isə, təkliflərin azlığını deyil, bazarda möhtəkirlik, geosiyasi vəziyyət və zəif Amerika valyutasının olduğunu əks etdirir.
Amerikanın "Energy Security Analysis" (ESAI) Analitik Şirkətinin analitikinin Endryu Ridin (Andrew Reed) rəyinə görə, OPEK-in neft hasilatını artırmaq istəməsi 1988-ci il hadisələrinin təkrarlanmaması qorxusu ilə əlaqədardır. O zaman təşkilat yaranan maliyyə böhranı ilə bağlı neft hasilatı həcmini artırmağa məcbur olmuşdu. İqtisadi səbəbələrdən zəif tələbat, həmçinin, OPEK hasilatının artırılması ilə əlaqədar böyük tədarüklər həmin il qiymətlərin kəskin düşməsinə səbəb olmuşdu.
Bu arada kartel iştirakçı dövltləri arasında qarşıdurma güclənir. OPEK-in neft hasilatının artırılması məsləsi təkcə istehsalçılar deyil, həm də neft istehlaksçıları arasında, həmçinin, kartel daxilində mübahisə mövzusuna çevrilib.
Səudiyyə Ərəbistanı OPEK-in mövqeyinə zidd getdi və neft hasilatnın sutkada 9 mln. bareldən 9,7 mln. barelədək artırılması barədə qərarını və istehlakçıların artan təlabatına reaksiya qismində kvotanı 15 mln. barelədək artırmağa hazır olduğunu bəyan edib.
OPEK tərkibinə daxil olan iri neft tədarükçüsünün, neft bazarındakı gərginliyi az da olsa azaltmaq məqsədi ilə qəbul etdiyi qərar kartelin digər iştirakçıları arasında dərhal narazılığa səbəb olub. OPEK rəhbəri Şakib Xəlil Səudiyyə Ərəbistanın qiymətlərin azalmasına yardım etməyəcək qərarını "məntiqsiz" adlandırıb. İran və Liviya da birmənalı qaydada Səudiyyə Ərəbistanının neft hasilatının artırılmasına dair qərarına qarşı çıxıb.
Lakin Səudiyyə Ərəbistanı neft kvotasının artırılması ilə bağlı qərarla kifayətlənməyib. Kasıb ölkələrin yüksək qiymətlərin öhdəsindən gəlməsinə yardım məqsədilə 1 mlrd. dollarlıq fondun yaradılması təklif olunub.
Bununla belə, Səudiyyə Ərəbistanının qərarı neft bazarındakı vəziyyəti stabilləşdirə bilmədi, qiymətlər isə, növbəti dəfə artdı. Şimal dənizindən hasil edilən neftin Brent Dated etalon növünün avqust fyutçersləri bir barel üçün 1,05 dallar artaraq 135,91 dollara çatıb. Amerikanın WTI neft markasının avqust fyutçerslərinin dəyəri NYMEX hərraclarının yekunları üzrə bir barel üçün 1,38 dollar artaraq 136,74 dollara çatıb.
Son hadisələrə əsasən demək olardı ki, bu gün xüsusilə də inkişaf etmiş ölkələrdə neft bazarlarını artan tələbat idarə edir. Bu ölkələrdə enerji daşıyıcılarına tələbat həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması tədbirləri üzrə artır. Məsələn, Hindistan (Dünya üzrə tələbat artırımının 45 faizi Çin və Hindistanın payına düşür) OPEK-in mövqeyinin əksinə çıxış edib və bəyan edib ki, neft hasilatı səviyyəsinin qaldırılması ölkələrin iqtisadiyyatının inkişafına yardım göstərəcək.
Əvvəllər OPEK iştirakçılarından biri olan İndoneziya karteldən çıxmaq niyyəti barədə bəyanat vermişdi və səbəbini hətta ölkənin daxili tələbatını ödəmək iqtidarında olmayan hasilat səviyyəsinin kifayət qədər olmaması ilə izah etmişdi. Beləliklə, İndoneziya ixracdan idxala keçir.
Bir sıra beynəlxalq maliyyə intstitutları bu il neftin dünya tələbatı artmı üzrə proqnozlarını azaldıb. Beynəlxalq Enereji Agentliyi 2008-ci il neftin dünya tələbatı prqnozunu sutkada 86,8 mln. barelədək azaldıb. OPEK-də istisna olmadı və neftin dünya tələbatı artımı üzrə proqnozunu sutkada 60 min barelədək azaltdı.
Analitiklər isə, qiymət artımı ilə bağlı bədbin prqnozlar verməkdədirlər. Onların bir-birinin ardınca rekord qoymaqda davam edəcəyi istisna edilmir.
Lakin gələcəkdə hadisələrin necə inkişaf edəcəyini yalnız ehtimal etmək olar. Bir şey məlumdur - bu gün OPEK vəziyyətin öhdəsindən müstəqil gəlmək iqtidarında deyil, problemlərin həlli üçün isə, həm tədarükçülərin, həm də istehlakçıların vahid siyasət həyata keçirməzi lazımdır.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: Capital